/KS_452597_II_L_0001.djvu

			f k Ł , _________
LI f W A
DO
Nil LUB
muu
PRZEZ AUTORA
^OGLĄDU NA pTERATUFtĘ ^ÓLsKĄ.
POZNAŃ.
NAKŁADEM KSIĘGARNI J. K.
		

/KS_452597_II_L_0005.djvu

			LI T WA
DO
DNU LUBELSKIEJ
PEZEZ AUTORA
^OGLĄDU NA J_ITERATURĘ j^OLSKĄ
POZNAŃ.
NAKŁADEM KSIĘGARNI J. K. ŻUPAŃSKIEGO.
		

/KS_452597_II_L_0006.djvu

			■
Czcionkami N. Kamieńskiego i Spółki w
		

/KS_452597_II_L_0007.djvu

			Litwa.
yN II
		

/KS_452597_II_L_0009.djvu

			LITWA
do Unii L ubelskiśj.
Początki historyi litewskiej są bardzo niepewne, tak jak
w ogóle wszystkich narodów. Według niektórych autorów,
kraje dziś Litwą zwane, zamieszkałe były przez Herulów
lub Alanów. Z pomiędzy nich, starzec jeden, Wojdewutas,
obranym został za wodza. Syn jego Litwos, panując po nim,
dał tej krainie nazwę Litwy od swego imienia, Inni kronika­
rze twierdzą, iż założycielem narodu litewskiego był Pale-
mon czyli Publius Libo, który z Włoch zmuszonym był ucie­
kać za czasów domowej wojny między Juliuszem Cezarem
a Pompejuszem Palemon będąc stronnikiem Pompejusza
wprowadził do Żmudzi i do Litwy w roku 48 przed
narodzeniem Chrystusa pięćset szlachty rzymskiej, między
któremi było czterech z pierwszej familii patrycyuszów,
a mianowicie : Ursynów, Kolumnów, Cezarinów i Kitaurusów.
Palemon, wygnany z Etruryi, księstwa włoskiego, zapłynął
na brzeg Żmudzi, gdzie założył miasto, które nazwał Libe,
od swego nazwiska, jest to dzisiejsza Libawa Pierwsi mieszkańcy,
którzy już byli na Żmudzi i na Litwie, gdy Palemon przy­
był z swemi Włochami, byli ze szczepu Gotów, Gepidów, Su-
dowitów i Latalanów czyli Alanów. Drugie miasto założone
przez Palemona było Bomowe, od Romy czyli Rzymu
		

/KS_452597_II_L_0010.djvu

			zwane, które długi czas było stolicą i w roku 1295 spa­
lone zostało przez Krzyżaków. Było tej nazwy miasto
w Prusach, *) przez tychże Włochów założone; nazywało
się też Bomowe; spalone zostało przez Bolesława Chrobrego
w r. 1017. W tem mieście mieszkał pogański patryarcha Ki-
riekiriejto. Z wyżej rzeczonych Włochów i z walecznych Go­
tów żmudzka i litewska szlachta starodawna pochodzi, lud
zaś prosty ze starych Gepidów, Sudowitów i Litalanów czyli
Alanów. Nazwa Litwy, zdaje się, nadana była przez
Włochów, którzy ją przezwali La Italia, potem nazwa ta się
zamieniła w Litalia, Litualia, a nareszcze Lituania i Litwa.
Bez wątpienia gusła pogańskie i ustawiczne ogniopa-
lenie były wprowadzone przez Palemona na Żmudź i do Li­
twy, bo widzimy, jak we Włoszech zwyczaj ten upowszechnio­
nym był ciągłego ogniopalenia na cześć boginy Westy.
W języku żmudzkim i łotewskim dziś jeszcze wiele jest
wyrazów podobnych do języka łacińskiego, z czego wniosko­
wać wypada, iż podanie o przyjściu w te krainy Palemona
z Włochami jest prawdziwe. Zgadzamy się więc z tem osta-
tniem podaniem, z tą wszakże różnicą, iż albo Palemon i Pu-
blius Libo musiały być dwie oddzielne postacie, albo,
w każdym razie, jeśli był jaki Palemon czyli Publius Libo
w r. 48 przed narodzeniem Chrystusa, to z pewnością nie
ten sam Palemon, którego uważać trzeba za założyciela Litwy,
gdyż taką koleją, byłaby przerwą między Palemonem a jego
synami o dziewięćset kilkadziesiąt lat. Logiczniśj więc jest
mniemać, iż Palemon, założyciel Litwy, żył około r. 925 po
Chrystusie. Według niektórych autorów, Palemon czyli Pu­
blius Libo, byłby potomkiem cesarza rzymskiego Trajana,
a więc i tak ów Palemon nie mógłby być założycielem Li-
*1 Prusy sięgają wielkiej starożytności. Założycielem tego pań­
stwa był niejakiś książę Prussius czy Prusias, przybyły z Bitynii w r.
305 po narodzeniu Chrystusa. Burik, założyciel państwa rossyjskiego,
jest potomkiem tego Prussiusa, trzeba albowiem wiedzieć, iż książęta
pruscy dawni, litewscy i ruscy, pochodzą wszyscy z jednego
		

/KS_452597_II_L_0011.djvu

			twy w r. 48 przed narodzeniem Chrystusa, kiedy sam Trajan,
jego poprzednik, ledwie w sto lat po Chrystusie panował.
Wszystko cośmy wyżej powiedzieli, utwierdza nas w prze­
konaniu, iż Palemon, książę rzymski, założyciel narodu li­
tewskiego , żył około roku 925 po narodzeniu Chrystusa. Miał
on trzech synów, którym dał następne imiona: pierwszy był
Borkus, czyli Porcius, drugi Kunos, czyli Kunassus, trzeci
Spera. Ci trzej synowie, po śmierci ojca swojego Palemona,
rozdzielili między sobą państwo; najstarszemu Borkusowi do­
stały się ziemie nad Niemnem, w których on założył zamek
w miejscu, gdzie wpada rzeka Jurya do Niemna, i od nazwy
tej rzeki i swego imienia, przezwał ów zamek Jurborkiem.
Drugi syn Palemonowy Kunos, założył zamek przy ujściu
Wilii do Niemna i. przezwał go Konassowem, czyli dzisiej­
sze Kowno. Trzeci syn Spera założył zamek, który przezwał
Spera, nad jeziorem, między rzekami Niewiażą, Serwentą
i Świętą. Dorszprung, widząc porządne osady wnuków swoich
synów Palemonowych, założył nad rzeką Świętą zamek jeden
górny, drugi dolny, i przezwał je Wilkomiria, dzisiejszy Wył-
komierz. Niedaleko zaś Wilkomiryi ufundował Dziewałtów,
i pisał się księciem dziewałtowskim.
Po śmierci Borkusa bez potomstwa, młodszy brat jego
Spera odziedziczył Jurbork, gdzie panował do zgonu swo­
jego. Spera umarł też bez potomstwa; Kunos, taką koleją,
został właścicielem całego państwa, które przed śmiercią, po­
dzielił między dwóch synów swoich Kiernusa i Gymbusa;
pierwszemu przeznaczając ziemie od rzeki Niewiażyaż do Wilii,
a drugiemu Żmudź.
Kiernus, wnuk Palemonowy, jest pierwszym książęciem
litewskim; założył on pierwszy zamek na Litwie nad rzeką
Wilią i Kiernów go przezwał. Kiernus, z bratem swoim
Gymbusem, niepokojeni najazdami książąt ruskich, uderzyli
na nich i księstwo ich Połockie splądrowawszy, wrócili z łu­
pami na Żmudź i na Litwę, które sąsiedni mieszkańcy Ło-
tyhajki, dzisiejsi Łotysze, korzystając z niebytności Kiernusa
i Gymbusa, byli zrabowali. Pomścili się wraz Kiernus i
		

/KS_452597_II_L_0012.djvu

			bus swojej szkody, przeszedłszy Dźwinę, całą ziemię Łoty-
halską czyli Łotewską, dziś zowiącą się Lifiandską, zawojo­
wali i wszystkich Łotyszów w niewolę do Litwy i do Żmu­
dzi wywiedli w r. 1100 po narodzeniu Chrystusa. Ziemie ich
puste odtąd, w sto lat ledwie później, to jest od r. 1200
osiedlać się zaczęły Niemcami, którzy tam wiarę chrześciań-
ską szczepili.
Kiernus, pierwszy lcsiężę litewski, nie mając męzkiego
potomka, przyjął na księstwo litewskie Ziwibunda, syna Dor-
szprunga, za którego wydał Pojatę, córkę swoję jedyną.
Na Litwie Ziwibund mieszkał w Dziewałtowie i w Wilno-
miryi, a potem się przeniósł do Kiernowa. Jednocześnie na
Żmudzi panował w Durborku, po Gymbusie, syn jego Mont-
wil, który sam miał trzech synów, Erdziwiła, Nemena i Wi-
kinta. Za panowania Montwila na Żmudzi, carowie tatarscy
Batti i Kaidan wkroczyli w ziemie książąt ruskich, w roku
1216. Dowiedziawszy się o tern Montwil, książę żmudzki
i Ziwibund, książę litewski, chcąc z chwili dogodnej korzy­
stać, wysłali swych hetmanów z wojskami do Kusi; wojska
te Ruś splądrowały, lecz gdy wracały ze zdobyczą wojenną,
porażone zostały przez Jarosława Wsewołodowicza, książęcia
ruskiego. Carowie tatarscy Batti i Kaidan, pobiwszy knia­
ziów ruskich, weszli do Polski, wtedy Montwil, książę żmudzki,
wespół z Ziwibundem, książęciem litewskim, zebrał wojsko,
dając dowództwo synowi swojemu starszemu, Erdziwiłowi.
Erdziwił, przeprawiwszy się przez Wilię i Niemen, przybył
do góry Kraśnśj, na której był pierwszy zamek stołeczny No­
wogródek, książęcia ruskiego, przez cara Bateja zburzony.
Tam założył sobie stolicę, zamek odbudował i zaczął odtąd
się pisać wielkim książęciem nowogrodzkim. Z Nowogródka
ciągnął dalej, znalazł Erdziwił nad Niemnem stare lioro-
dziszcze zamku przez Bateja zburzonego. Tam zbudował znowu
zamek, który Grodnem przezwał. Z Grodna poszedł ku Podla­
siu, gdzie wtedy Jaczwingowie lub Jatwieżowie mieszkali.
Dziś ta miejscowość obwodem Białostockim się nazywa. Prze­
chodząc przez Brześć, Mielnik, Drohiczyn, Suraż,
		

/KS_452597_II_L_0013.djvu

			i Bielsk, miasto z zamkami przez cara Bateja zburzone,
wszystkie zamki na starych horodziszczach, znowu Erdziwił
odbudował. Taką koleją wszystkie te księstwa ruskie stały
się własnością Erdziwiła, który się zaczął pisać następnym
tytułem: Erdziwił Montwiłowicz, żmudzkiej i litewskiej ziemi
dziedzic, pierwszy wielki kniaź ruski nowogrodzki. Po śmierci
ojca jego Montwila, Wikint, syn młodszy, wstąpił na księ­
stwo żmudzkie i kurskie czyli kurlandskie, a Erdziwił pozo­
stał na księstwie nowogrodzkiem i na zamkach ruskich i pod­
laskich zabranych przez niego. Jednocześnie Ziwibund, syn
Dorszprunga, panował na Litwie, wszyscy trzej w zgodzie ży­
jąc, wspólnie sobie posiłki dawali przeciw Russakomi Niemcom,
gdy ci ostatni z Liflandyi na Żmudź wkraczali.
Kaidan, car zawolski, *) po zniewoleniu do haraczu ksią­
żąt ruskich, wysłał poborców swoich i do książęcia Erdziwiła,
domagając się i od niego tego haraczu. Ten mu w odpowiedź
parę strzał wysłał. Rozgniewany car zuchwałą odpowiedzią,
Kaidan ruszył przeciw Erdziwiłowi, który go spotkawszy nad
Dnieprem, zbił go do szczętu i do ucieczki zmusił. Odniósłszy
to świetne zwycięztwo nad Tatary, rychło potem w Nowo­
gródku umarł, zostawując dziedzictwo swych posiadłości sy­
nowi swojemu Mingaile. Przed nim był umarł też Wikint
Montwiłowic, brat jego rodzony, księstwo więc żmudzkie było
spadło na Ziwibunda.
W owym czasie Nowogród wielki, Psków, i Połock,
książąt panujących nie miały, a były Rzeczpospolitemi. Ibarda
postępowanie mieszkańców Połocka zmusiło Mingaiłę do wy­
prawy przeciw tej rzeczpospolicie, którą upokorzył; zdobył
albowiem Połock, i taką koleją, został pierwszym z książąt
litewskich połockim książęciem.
*1 Chanów tatarskich zwano dawniej carami; wnosić wypada,
iż tytuł dzisiejszy carów rossyjskich ztąd wziął swój początek, gdyż,
jak wiadomo, jarzmo tatarskie długo na Rosji
		

/KS_452597_II_L_0014.djvu

			Po śmierci Mingajły, państwo spadło na dwóch synów
jego, na Skirmunta i na Gin wiła. Skirmunt, jako starszy,
dostał w udziale Nowogródek księstwa ruskiego i część Li­
twy po Wilię, a Ginwił księstwo połockie; Gin wił się ochrzcił
na grecką wiarę, a przy chrzcie, dano mu imię Jurgi. Był
to najpierwszy c-hrześcianin z książąt litewskich. Po nim na­
stąpił Boris, który dużo cerkwi i monastyrów zbudował; on
też założył zamek i miasto Borysów, nad rzeką Berezyną
i powrócił mieszczanom połockim ich dawne swobody, ska­
sowane przez dziada jego Mingajłę. Po nim panował na księ­
stwie połockiem Bechwold, syn jego, przezwany na chrzcie
Wasilem, a po Wasiłu księstwo połockie dostało się synowi
jego Hlebowi i córce Porosławie, która wstąpiła do zakonu.
Brat jej Hieb nie długo panował i umarł bez potomstwa.
Po śmierci tego ostatniego potomka książąt połockich, Po-
łoczanie wrócili do rządu republikańskiego.
Jeszcze słów kilka o książęciu Skirmuncie. Ten w r.
1220 odniósł świetne zwycięztwo na Mścisławiu Komanowi-
czu, kniaziu łuckim i pińskim, który przedtem był monarchą
kijowskim, i zabrał od niego Pińsk i Turów. Jak widać
z tego, Skirmuntów nazwisko, dziś tak rozrodzone na Litwie,
jest jedno z najdawniejszych, kiedy przed Mendogiem jeszcze
byli książęta litewscy tego imienia. Za panowania Skirmunta,
Bałakłaj Sołtan, car hordy zawolskiej, wówczas najpotężniej­
szej między Tatary, ów Bałakłaj Sołtan, założyciel zamku,
który i dziś Bałakłajem zowią, wysłał posłów do tegoż Skir­
munta, wymagając dani i hołdu; Skirmunt posłom nosy
i uszy poobcinał i dań tę odesłał Sołtanowi dodając, że
i jego to spotka, gdy przybędzie. Rozjuszony Sołtan ruszył
przeciw Skirmuntowi. Spotkali się w Koj dano wie, tam, po
upornej bitwie, wojska Balakłaja Sołtana rozpierzchły, i on
sam poległ na placu. Po tem zwycięztwie, Skirmunt ciągnął
dalej za Dniepr, zawojował Mozer, Starodub, Cyrnichów, Ka-
raczow, zamki stołeczne i miasta księstw ruskich siewierskich,
i za życia trzem synom swoim przeznaczył, po swojej śmierci
a mianowicie: Lubartowi, starszemu karaczowskie i
		

/KS_452597_II_L_0015.djvu

			c-howskie księstwa, Pissimuntowi, turowskie i starodubowskie,
a Trojnatowi, nowogródzkie, podlaskie i litewskie po Wilią.
Po śmierci Ziwibunda i żony jego Pojaty, których,
jak wyżej widzieliśmy, Kiernow był stolicą, księstwa Żmudz-
kie i Litewskie dostały się ich synowi Buko wójcie. W miej­
scu gdzie pochowana była Pojata, porosły lipy, które aż do
czasów Jagiellońskich Litwa i Żmudź za bogów uważała
i cześó im oddawała, pieśni proste o Pojacie w tern miej­
scu, śpiewając. Po Budowojcie nastąpił syn jego Utenus, który
założył dzisiejsze Uciany i o półtorej mili z tamtąd zamek
nad jeziorem. Umierając zostawił małoletniego syna Swin-
toroha, nad którym opiekę poruczył Byngoltowi Algimunto-
wiczowi, Nowogrodzkiemu książęciu.
Widzieliśmy wyżej, że Trojnat, po ojcu swoim Skir-
muncie, objął księstwa Nowogrodzkie, Podlaskie i Litewskie
po Wilią. Za jego rządów był nowy najazd Tatarów pod
dowództwem Bordasa Sołtana, który został pobitym. W bi­
twie z Tatarami zginęli Lubart i Pissimunt, dwaj bracia
Trojnata, który po nich odziedziczył ich państwa, a po so­
bie zostawił synowi swojemu Algimuntowi. Po Algimuncie
zaś Bingolt Algimuntowicz, syn jego, objąwszy wszystkie
wyżej rzeczone księstwa i zostawszy przy tern opiekunem
Swintoroga, małoletniego syna Utenusa, począł się pisaó
Wielkim Książęciem Litewskim, Żmudzkim i Buskim, któ-
regoto tytułu przodkowie jego przedtem nie używali. Ksią­
żęta ruscy, zazdroszcząc Bingoltowi Algimuntowieżowi, tak
szerokiego panowania, postanowili wojnę mu wytoczyć i tak
Swiatosław, monarcha Kijowski, który sobie władzę całój
Busi przywłaszczał, zmówiwszy się z książęciem Lwem
Włodzimirskim i z książęciem Dymitrem Druckim, a takoż
z hordą jedną Tatarów, swych uprzednich wrogów, ruszył
na Litwę. Bingolt ich spotkał w Mobilnej nad Niemnem,
gdzie, po krwawej bitwie, wojska ich rozproszył i książąt
ruskich zmusił do ucieczki. Za panowania tegoż Bingolta,
Niemcy wkroczyli w ziemie Liflandskie czyli Łotewskie
w roku 1220. Tu się zjawia po raz pierwszy zakon
		

/KS_452597_II_L_0016.djvu

			żacki, z którym niejednę bitwę Ringolt i następcy jego sta­
czać musieli. Początek zakonu krzyżackiego, był taki:
W roku od narodzenia Chrystusa 1188, za panowania
w Jerozolimie i Cyprze króla Baldujna, na wezwanie tegoż
króla, pięćdziesiąt tysięcy Longobardów i Wenetów z Włoch
przybyło w pomoc przeciw Saracenom. Za niemi z innych
krajów, a szczególnie z Francyi i Niemiec, dużo rycerzy po­
ciągnęło. Założyli oni w mieście Akonie i w Jerozolimie
dwa szpitale dla rannych chrześcian w r. 1190. Pierwszym
mistrzem nad temi dwuma szpitalami był szlachcic niemie­
cki Henryk Wapolt. Ztąd powstał zakon krzyżacki, potwier­
dzony przez papieża Klemensa III, a gdy Jerozolima w ręce
niewiernych wpadła, wtedy wygnani z ziemi świętej, zaczęli
Krzyżacy osiedlać się w różnych stronach Europy i część
ich trafiła, taką koleją, do łotewskiej ziemi. Pierwsze wy­
lądowanie ich było w Dunamundzie. Zakonowi krzyżackiemu
najważniejsze nadania i przywileje dane były przez papieża
Grzegorza IX i cesarza Frederyka.
Po śmierci Ringolta Aligmuntowicza, objął rządy syn
jego Mendog, który, w r. 1251, został królem litewskim,
koronowanym przez papieża, *) do którego wysłał był po­
słów, oświadczając, iż chrzest przyjąć życzy; przyjął rze­
czywiście, lecz obłudnie, bo wkrótce potem wiary chrześciań-
skiej się odrzekł roku 1260 i stał się największym
chrześcian prześladowcą. Mendog zabitym został przez sy­
nowca swego Trojnata. Ów Mendog był pierwszym i osta­
tnim królem litewskim, gdyż następców znowu Wielkimi
Książętami litewskiemi tylko zwano. Po Mendogu był Wiel­
kim Księciem litewskim Trojnat, a po Trojnacie, syn Men-
*) Władza ówczesna papieżów była wielka, kiedy korony
rozdawali. Ponieważ wspomnieliśmy o władzy papiezkiej, nad­
mieńmy też o jednym ważnym przywileju, który mieli kardynałowie;
był on następujący: Kiedy kogo na śmierć prowadzono, unikał wi­
nowajca kary śmierci, jeżeli kardynał mu na głowę swój kapelusz
		

/KS_452597_II_L_0017.djvu

			doga Wojsiełk. Wojsiełk ten był chrześcianinem, greckiego
wyznania, ale serca chrześciańskiego bynajmniej nie miał.
Zabitym został zdradliwie przez Lwa Danilewicza, książęcia
Włodzimierskiego, założyciela miasta Lwowa. =<
Po Wojsiełku obranym został wielkim księciem li­
tewskim Swintorog, syn Utenusa, który umarł mając lat 98.
Wyjechawszy razu jednego na łowy z synem swoim Germun-
tem, trafił na miejsce w puszczy, gdzie Wilenka wpada do
Wilii; miejsce to bardzo mu się podobało, zalecił więc synowi,
ażeby, po śmierci, na tem miejscu, spalono jego ciało, według
zwyczajów pogańskich, równie żeby odtąd wszystkich wielkich
książąt litewskich, panów i bojar znacniejszych zwłoki nigdzie
indziej, jeno tam palone były. Ma tem to zgliszczu Swintoroga,
stoi dziś miasto Wilno. Po śmierci Swintoroga, wstąpił na Wielkie
Księstwo Litewskie syn jego Germont, czyli Giermond, w r.
1271. Zostawił on dwóch synów Giligina i Trabusa; pier­
wszemu, po zgonie ojca, dostała się w podziale Litwa,
a drugiemu Żmudź. Giligin trzy lata tylko panował, a po
nim nastał syn jego Eomund, który, w pierwszym roku
swego panowania, umarł, zostawując pięciu synów: Nary-
munda, Dowmanta, Zbolszę, Giedrusa i Trojdena, nad któ-
remi opieka spadła na Trabusa, książęcia Żmudzkiego. Tak
tedy Trabus, książę Żmudzki, miał też opiekę i nad Wiel-
kiem Księstwem Litewskiem. Po śmierci jego, wyżej rze­
czeni synowie Komunda, za wspólną zgodą, podnieśli na
Wielkie Księstwo Litewskie starszego brata swego Nary-
munda, który się pisał potem Wielkim Książęciem Litewskim,
Nowogródzkim i Żmudzkim. Drugim zaś braciom dostały
się w udziale: Dowmontowi, ziemia Uciańska; Zbolszy, zie­
mia od rzeki Wilenki do Korabia; Giedrusowi, ziemię za­
cząwszy o dwie mile od Wilii do Dźwiny i granicy Ło­
tewskiej; czwartemu zaś bratu Trojdenowi, który nie był
otrzymał udziału, dostało się w późniejszym czasie księstwo
Jatwieskie i Podlaskie. Ci bracia Narymund, Dowmant,
Zbolsza, Giedrus i Trojden, którzy tak zgodni byli przy
obiorze Nary munda na Wielkiego Księcia
		

/KS_452597_II_L_0018.djvu

			w późniejszych czasach byli w ciągłych rozterkach. Nary-
mund pierwszy przyjął za herb Pogoń, zarzuciwszy swój
uprzedni Kitaurusa. Po śmierci Norymunda, Trojden, obra­
nym został Wielkim Książęciem Litewskim. Tu się kończy
ród książąt litewskich herbu Kitaurusa.
Po śmierci Trojdena obranym został Wiełkim Ksią­
żęciem Litewskim, w r. 1283, Witenes, herbu Kolumnów.
Ten Witenes był uprzednio marszałkiem Trojdena. Doświad­
czony mąż dzielnością, toczył on wojny z Polakami, których
zwojował najprzód, a potem sam przez nich pobitym został
w Bownie za Leszka Czarnego. Toczył też wojny krwawe
z Krzyżakami pruskiemi. Za panowania Witenesa, ukazały
się na Litwie monety. Litwa ich użycie przyjęła od Pola­
ków, a Polacy od Czech; pierwsze monety z Czech do Pol­
ski weszły z królem Wacławem w r. 1300, wprzódy były
w użyciu tylko sztuczki siekanego złota i srebra. Około
tego czasu Witenes na głowę pobitym został przez Krzyża­
ków. Zasłużona to była kara Boża za bluźnierstwo, którego
się był dopuścił, w wigilią albowiem potyczki, Sakrament
Ciała Pańskiego na ziemię był rzucił, oplwał i nogami
zdeptał. W roku 1315, Witenes zdobył Christimemel
i w tymże roku, po długiem panowaniu, w którem widzimy
walki ustawiczne z Krzyżakami pruskiemi i liflandskiemi,
tenże Witenes umarł, zostawując syna Giedymina, który po
nim został Wielkim Książęciem Litewskim. Za panowania
Giedymina utarczki z Krzyżakami nie ustały. Dał się im
we znaki Giedymin, ruszył na Żmudź, która z Litwą się
złączywszy, przeciw Krzyżakom walczyła. Giedymin z Ga-
sztoldem, hetmanem swoim, cuda waleczności dokazywali;
krwawa była bitwa, lecz zwycięztwo nie lada nad rzeką Zej-
milą w roku 1319. Krzyżacy na głowę pobici byli, a Żmudź
przy Litwie została. Potem zbił jeszcze Giedymin do szczętu
Krzyżaków w Miednikach i na dwa lata przymierze z niemi
zawarł. W owym czasie, to jest w r. 1320, Władysław
Łokietek, pierwszy z królów polskich, koronowanym był
w Krakowie, gdyż zacząwszy od Bolesława Chrobrego,
		

/KS_452597_II_L_0019.djvu

			jest od roku 999, polscy monarchowie koronowali się
w Gnieźnie.
Spokojny od strony Krzyżaków, Giedymin, ruszył na
Wołyń przeciw książęciu Włodzimirskiemu, który poległ
w boju, a księstwo Wołyńskie całe Giedyminowi się pod­
dało. Uderzył potem Giedymin na Lwa, kniazia Łuckiego,
którego księstwo opanował aż do krańców ostatnich, bo
i Brześć zajął. Tam, dla wytchnienia po wyprawach krzy­
żackich i ruskich, wojska swe litewskie i żmudzkie na czas
do domów rozpuścił, a przez ten czas gotował broń i inne
wojenne przybory na nową wojnę przeciw kniaziowi kijo­
wskiemu. Gdy wszystko było już gotowe, ruszył przeciw
niemu Owrucz i Żytomierz zajął, potem ciągnął dalej pod
Kijów, który mu się poddał, po ucieczce kniazia wówczas
w Kijowie panującego Stanisławla. Po Kijowie poddały się,
Giedyminowi Białogródek, Ślepowrot, Kaniów i Czerkasy.
Zdobył też Giedymin Brańsk Siewierski i Pereasław, zamki
stołeczne kniaziów ruskich i wszystko to do Wielkiego Księ­
stwa Litewskiego przyłączył. Zdobycie Kijowa, który zało­
żonym był przez Kija, książęcia, w r. 430 po narodzeniu
Chrystusa, jednowładztwo ruskie skruszyło, gdyż Kijów był
głową starodawnej ruskiej monarchii. Giedymin jest założy­
cielem zamku w Trokach, dokąd stolicę swoję przeniósł
z Kiemowa; Troki zaś nazwał od trok myśliwskich, gdyż
z tamtąd dużo dzikiego zwieża na trokach wynoszono. Nie
długo wszakże Troki były stolicą, bo Giedymin, będąc raz
na łowach wr miejscu, gdzie dziś jest Wilno, zabił tura
a po znojach myśliwskich, gdy usnął w tern miejscu, śnił
mu się wilk ogromny, a w tym wilku, sto wilków wyjących.
Gdy się zapytał snu tego znaczenia, Lizdejko, najwyższy
ówczesny kapłan pogański, którego z urzędu zwano Kriwe-
Kriwejto, tak mu sen ten wytłumaczył: iż wilk ten ogromny,
znaczy zamek i miasto tego państwa główne, a sto wilków
w tym wilku wyjących, mieli to być sławni mężowie, któ­
rych czyny bohaterskie imie litewskie po świecie roznosić
miały. Wnet potem Giedymin dwa zamki, górny na
		

/KS_452597_II_L_0020.djvu

			górze i dolny, a takoż miasto zbudował i owo miasto Wil­
nem przezwał, dokąd w tymże roku stolicę z Trok prze­
niósł, a Perkunowi lub piorunowi bałwan postawił, trzyma­
jący w ręku kamień wielki krzemienisty, z którego ogień
kapłani krzesali.
W roku 1322 Krzyżacy, którzy byli ucichli po po­
rażce poniesionej, jakieśmy wyżej widzieli, w roku 1319,
zaczęli Żmudź i Litwę niepokoić, ale powodzenia nie mieli,
bo prócz strat w ludziach utracili i miasto Memel czyli
Klejpeda.
Tu się zaczyna spowinowacenie Litwinów z Polakami:
córka Giedymina, Aldona, wychodzi za mąż w r. 1325 za
Kazimierza królewicza, syna Władysława Łokietka i przy­
mierze między Polską a Litwą zawarte; można więc to
nazwać ' pierwszą unią Litwy z Polską. Aldona, łącząc się
z Kazimierzem, chrzest przyjmuje w Krakowie, a przy chrzcie
dają jej imie Anna. Ów Kazimierz, jak wiadomo ,| jest ten
sam, który w historyi Polskiej zwanym jest Kazimierzem
III Wielkim.
Złączonemi siłami Polaków z Litwinami, Władysław
Łokietek zawojował całe margrahstwo Brandenburskie. Pod­
czas panowania Władysława Łokietka w Polsce, a miano­
wicie w r. 1322, książęta Szląskie, Opolskie, Jaworowskie,
Tessyńskie, Głogowskie, Zegańskie, Namysłowskie, Oleśni­
ckie, Sprotawskie, Kożuchowskie, *) Stynawskie, Brzeskie,
Legnickie, Świdnickie i Falkenberskie, z rodu królów i ksią­
żąt polskich idące, zapomniawszy o swojem królewskiem po­
chodzeniu, przeszli na stronę Jana, króla czeskiego, głównego
nieprzyjaciela Władysława Łokietka; zamienili swobody na
hołdownictwo, jedynie przez zazdrość ku Władysławowi Ło­
kietkowi, gdy ten królem polskim został, nawet go nigdy
nie nazywali królem polskim, jeno krakowskim. Przytoczmy
*) Dlugossus i. XIII ad an. 1467, Zbenricus dux Glogovien-
sis alias
		

/KS_452597_II_L_0021.djvu

			tu słów kilka jeszcze o pochodzeniu ziemi szląskiej: kraj
ten pierwiastkowie zaludnionym był przez Ligjów i Kua-
dów, *) którzy w VI wieku po Chrystusie zostali wyparci
przez Sławian; odtąd Szląsk przeszedł do Polski, która
wiarę chrześciańską tam wprowadziła i jeszcze w roku 966
założyła tam pierwsze biskupstwo.
Po tym ustępie o Szląsku wróćmy do historyi litew­
skiej: Widzieliśmy wyżej, jak Władysław Łokietek, złączo-
nemi siłami Polaków z Litwinami, zawojował całe margrab-
stwo Brandenburskie. Wyprawa ta drogo Litwę kosztowała,
bo waleczny Giedymin pod Fridburgiem zabitym został od
strzału ruśnicy. Za czasów Giedymina śmiało powiedzieć
można, że Litwa była najpotężniejszem mocarstwem półno-
cnem w Europie. Giedymin miał siedmiu synów: Montwida,
Narimunda, Olgierda, Kiejstuta, Korjata, Lubarta i Jawnuta
i tak ich podzielił: Montwidowi przeznaczył Kiernów i Sło-
nim, Narimundowi Pińsk, Olgierdowi Krewo, Kiejstutowi
Troki- Stare, Grodno, Kowno, Upitę i Lidę, Korjatowi No­
wogródek, Wolkowysk'i Mścibohów, Lubartowi księstwo Wo-
łodimirskie i Wadyńskie; Jawnutowi zaś, najmłodszemu sy­
nowi, którego Giedymin najwięcej kochał, zlecił nierozmy-
ślnie po swojej śmierci całą zwierzchność Wielkiego Księstwa
Litewskiego, Buskiego i Zmudzkiego i Wilno mu oddał.
Córkom swoim Giedymin nic nie przeznaczył. Za czasów
Giedymina żył ów hetman sławny Dawid, starosta Grodzień­
ski, pierwszy pan na Litwie po Giedyminie, którego córkę
miał za żonę.
Po śmierci Giedymina, syn jego najmłodszy Jawnut
rządy objął, stósownie do woli ojcowskiśj, lubo bracia jego
Olgierd i Kiejstut więcój na to zasługiwali. Nie mogąc
też długo znieść niezasłużonego zwierzchnictwa Jawnutowego,
strącili go z jego godności, dając mu tylko księstwo Za-
sławskie. Olgierd z bratem Kiejstutem byli, jak Orest
*) Ol Ligjów Kuadów pochodzą taż A u itr yacy.
I
T v 3 i - i /
k ^ rr . , ^vft'V
		

/KS_452597_II_L_0022.djvu

			z Piladem, prawdziwie braterską miłością złączeni. Olgierd
został Wielkim Książęciem Litewskim, Buskim, Krcwskim,*)
Witebskim i Podolskim, a Kiejstut książęciem Żmudzkim,
Trockim i Podlaskim. Olgierd ojcowskiej śmierci się po­
mścił na Pruskich Krzyżakach, trzech carzyków tatarskich
poraził i Podole Litwie przywrócił w r. 1330. Gdy Dymitr,
Wielki Kniaź Moskiewski, wysłał mu posłów, obiecując na
rok następny przybycie swoje do Wilna, Olgierd upokorzył
go za tę hardą odezwę i uprzedził go, sam wchodząc do
Moskwy. Za panowania Olgierda były zatargi z książętami
Mazowieckiemi; Olgierd z braćmi wkroczył w Mazowsze
i, mimo powinowactwa z książętami Mazowieckiemi, kraj
ich zrabował. W owym czasie widzimy ciągłe wzajemne
burzenia to Prus przez Litwę, to Litwy i Żmudzi przez
Krzyżaków. Mistrzem krzyżackim był wtedy Winrik zKnip-
rodu; był to dziewiętnasty mistrz, najokrutniejszy ze
wszystkich.
Kiejstut, brat Olgierda, wracając z wypraw wojennych
do Trok, ujrzał w Połądze niewiastę, córkę jakiegoś pana
litewskiego czy Żm udzkiego, która mu się bardzo podobała;
nazywała się ona Biruta, a że była Bogu czystość zaprzy­
sięgła, odrzucała przeto Kiejstutowe oświadczenia. Ten ją
porwał gwałtem, z nią się ożenił i miał z niej liczne po­
tomstwo; jeden z synów był Witold. Kiejstut więcej for­
telami i chytrością, niźli mocą zwykł był walczyć. W owym
czasie, to jest w r. 1378, jeden Niemiec wymyślił działo
czy harmatę. Buśnice przedtem już Niemcy byli wyna-
*) Krewo, jak widać z historyi, było księstwem, tak jak
Dziewołtow za czasów Dorszprunga i niektóre inne miejscowości.
Według porządku rzeczy, tytuły do ziem przywiązane, przechodzić
powinny do' ich posiadaczów, choćby nie byli z rodu pierwszych
właścicieli; taki przynajmniej zwyczaj istniał i dotąd istnieje prawie
w całej Europie, lubo feodalne czasy już przeszły.
t
rT
		

/KS_452597_II_L_0023.djvu

			leźli, *) bo Giedymin był zabitym, jak wyżej widzieliśmy, od
strzału ruśnicy.
Po śmierci Olgierda, owego sławnego rycerza, w roku
1381, syn jego Jagiełło, Wielkie Księstwo Litewskie odzie­
dziczył. Nim przystąpimy do jego panowania, powiemy
słów kilka o potomstwie Olgierdowem: Olgierd miał z pier­
wszej żony Uliany, księżniczki Witebskiej, sześciu synów,
w wierze greckiej ochrzconych. Włodzimierza, Wielkiego
Książęcia Kijowskiego, którego syn Olelk Sluck założył, dru­
giego Zedziewita, który Podole posiadał, trzeciego Languina,
który miał Mścisław w udziale, czwartego Andrzeja, którego
udziałem był Trapsczek, a potem Połock i Lukomla które
był zdobył, piątego Konstantego, którego udziałem był
Czernichów Siewierski i Czartorjisk, z którego pochodzą
książęta Czartoryjscy, szóstego Fieodora Sanguszkę, z któ­
rego pochodzą książęta Kosserskie i Kowelskie Sanguszkowie.
Z drugiej żony Maryi, książniczki Twerskiej, miał Olgierd też
sześciu synów: Jagiełłę, Skirgiełłę, a jak dawniej zwano Skir-
gajłę, Swidrigiełłę, a jak dawniej zwano Swidrihłaję, Korybuta,
z którego pochodzą książęta Zbarascy i Wiśniowieccy, Dy­
mitra, z którego pochodzą książęta Koreccy i Wigunta.
Kiejstut zaś miał z pierwszej żony Biruty, pięciu synów,
Witolda, Patryka, który miał Brańsk w udziale, Totiwiłła,
Sigizda albo Zygmunta i Wojdata i dwie córki Bingalę
i Danutę albo Annę; obie były w zamężciu za książętami
Mazowieckiemi; ostatnia, to jest Danuta czyli Anna, była
za Januszem; książę ciem Mazowieckim, do którego Warszawa
należała.
Tak jak Olgierd z Kiejstutem w prawdziwie brater­
skiej miłości do zgonu przetrwali, tak też ich synowie Ja­
giełło i Witold z początku byli ścisłem przywiązaniem spo-
*) W historyi Węgrów, Sayous, opisując najazd Mongołów
w połowie trzynastego wieku, pojaśnia, że niektóre hordy miały
ruśnice z Chin, byłby więc to, nie niemiecki ale chiński
		

/KS_452597_II_L_0024.djvu

			jeni; w późniejszym czasie, tajch miłośó rozerwaną, została,
jak zaraz widzieć będziemy, t Był u Jagiełły w wielkich ła­
skach niejaki Wojdiło, człowiek prostego chłopskiego pocho­
dzenia, chytry i dowcipny, który przy Olgierdzie, ojcu Jagiełły
był piekarzem czy piwniczym. Tak potrafił był łaskę za­
skarbić, iż, za życia jeszcze Olgierda, był został najwyższym
sekretarzem. Jagiełło równe względy miał dla niego, nawet
dał mu w małżeństwo siostrę swoją rodzoną księżniczkę
Maryą i w posagu zamek Lidzki. Intrygi chytrego tego
Wojdiły do tego doprowadziły, iż Jagiełło z Wirnikiem,
mistrzem Krzyżaków pruskich, tajemnie się sprzymierzył
przeciw swemu dobroczyńcy, przeciw stryjowi swemu Kiej­
stutowi. Przezorny Kiejstut, gdy się o tem dowiedział, wy­
słał do Wilna trzystu mężów doświadczonych szlachciców
żmudzkich, którzy po gospodach jako goście stanęli, potem
czterysta podwód przygotował, na których ludzi zbrojnych
pomieścił, przykrywszy ich skórami lub sianem i słomą
i wysłał do Wilna różnemi bramami, sam zaś z Trok z ty­
siącem ludzi wpadł do Wilna. Na znak dany posypały się
wojska z podwód i gospód, oba zamki wileńskie opanowały
i pojmały książęcia Jagiełłę z matką i Wojdiłę, szwagra
Jagiełły z żoną księżną Maryą Olgierdówną. Kiejstut zaraz
Wojdiłę, sprawcę tego wszystkiego, powiesić kazał na Łysśj
górze pod zamkiem, by za to, że się na wysokie miejsce
sadził, wysoko i wisiał; Jagiełłę zaś i matkę jego, przez
wzgląd na prośby syna swojego Witolda, kazał z więzienia
wypuścić zalecając im z Wilna wyjechać do Krewa i tam
zamieszkać. Kiejstut Wielkim Książęciem Litewskim się
ogłosiwszy, ruszył do Nowogródka Siewierskiego przeciw
drugiemu synowcowi swojemu Dymitrowi Korybutowi Olgier-
dowiczowi, który żadnej zwierzchności Wielkiego Księstwa
Litewskiego przyznawać nie chciał i przeciwnie kilka zamków
już był od Litwy oderwał. Jagiełło, korzystając z oddale­
nia Kiejstuta, zajął Wilno, wezrval w pomoc mistrza krzy­
żackiego Konrada Zolnera, a opatrzywszy dobrze zamki wi­
leńskie i Wilno, ciągnął z wojskiem do Trok, co
		

/KS_452597_II_L_0025.djvu

			Witold zmuszonym był Troki porzucić i z matką Birutą do
Grodna się udać, dając o tern wszystkiem znać ojcu swemu
Kiejstutowi. Troki się poddały Jagielle. Kiejstut, otrzy­
mawszy wiadomość o tych wypadkach, rzucił poblężenie No­
wogródka Siewierskiego, wrócił pospiesznie na Żmudź, ze­
brał wojsko i z rycerstwem żmudzkiem ciągnął do rzeki
Wilii, gdzie się złączył z synem swoim Witoldem, który
z rycerstwem Grodzieńskiem szedł też pod Troki. Jagiełło,
chytrze postępując, wysłał Swirgiełłę do Witolda, prosząc
go, aby był pośrednikiem między nim a ojcem jego Kiejstu­
tem, by braterskiej krwi rozlewu nie było. Witold, na za­
ręczenie Skirgiełły, przybył do Jagiełły, a że z narady wy­
padło, iż bez obecności Kiejstuta samego układy do skutku
przyjść nie mogą, przeto Witold wezwał ojca swego Kiej­
stuta, który też przybył. Że zaś pora już była spóźnioną,
Jagiełło rzekł do nich: Jedźmy do Wilna, a jutro tam skoń­
czymy. Ojciec z synem, lubo już powątpiewać zaczynali
o szczerości Jagiełły, musieli wszakże już, chcąc nie chcąc,
jechać do Wilna. Gdy przybyli, Jagiełło nikczemnie kazał
tejże nocy, Kiejstuta w kajdany okuć i odesłać do krew-
skiego więzienia, gdzie piątej nocy, z polecenia Jagiełły, zo­
stał przez zauszników jego zamordowanym, a mianowicie
przez Prora, Bilgena, Mostewa Getkę, Krewlanina, Kiszyca,
Kuczuka i innych. Potem Jagiełło, mszcząc się śmierci Woj-
diły, kazał też wpleść w koło wuja matki Witoldowej Bie-
ruty, Widimonta, zacnego pana żmudzkiego, z Połągi, a jego
dobra oddał Montwidowi, panu litewskiemu; Witolda zaś
wtrącił do tegoż więzienia w zamku Krewskim, gdzie ojciec
jego Kiejstut był zamordowanym, zabroniwszy najsurowiej
wstępu do niego; jednej tylko żonie księżnie Annie z dwiema
pannami dozwolono było do niego chodzić. Księżna Anna,
dowiedziawszy się, że Witolda takaż śmierć czeka jak ojca
jego Kiejstuta, wnet poradziła mężowi przebrać się w suknie
jednej z panien swoich i tak Witold z żoną swoją przeszedł
wszystkie straże, a w więzieniu została tylko jedna z panien
służących, przebrana w odzienie Witolda. Hańbiące
		

/KS_452597_II_L_0026.djvu

			powanie Jagiełły z Kiejstutem i Witoldem jest plamą nie-
zmazaną w jego świetnem panowaniu. Widoki uciekł do
szwagra swojego Janusza, książęcia Mazowieckiego. Według
niektórych dziejopisarzy, ochrzcił się on na wiarę chrześciań-
ską, a przy chrzcie dano mu imię Konrad. Wątpliwa to
wszakże rzecz, gdyż tego samego Witolda widzieć będziemy
ochrzconego jednocześnie z Władysławem Jagiełłą. Oba­
wiając się, by go zemsta Jagiełły nie dosięgła u książęcia
Mazowieckiego, Widold udał się do Prus do Konrada Zel-
nera, mistrza pruskiego, który źle go najprzód przyjął, wy­
mawiając, teraz iż u Krzyżaków za niewolą ratunku szukał,
wszakże potem wdzięcznie przyjętym został w Malborku przez
Krzyżaków. Jagiełło rozpoczyna wyprawę przeciw Janu­
szowi, książęciu Mazowieckiemu, odbiera od niego, co był
zagarnął, a mianowicie: Drohiczyn, Suraż, Mielnik, Kamie­
niec i wszystkie zamki i powiaty Podlaskie. Podczas gdy
on zamki te dobywał, Witold ze Żmudzinami i z mistrzem
pruskim Konradem Zelnerem, Litwę opanował i Troki miasto cał­
kiem prawie zburzył ustawicznemi szturmami. Potem mistrz Kon­
rad Zelner, osadziwszy zamki silną niemiecką załogą, sam
z Witoldem do Prus wrócił, na wiadomość, że Jagiełło z wojskiem
z Podlasia wraca. Skoro tylko Jagiełło przybył, wszystko
odebrał, co mu zabranem było podczas jego niebytności; działo
się to w roku 1383. Potem wysłał Jagiełło tajemną ode­
zwę do Witolda, nakłaniając go do powrotu na łono ojczyzny,
by wygnańcem u Niemców się nie tułał, obiecując mu
wszelkie bezpieczeństwo. Dał się Witold namówić, uciekł
od Krzyżaków do Litwy, gdzie się pojednał z Jagiełłą
i otrzymał od niego w udziale Grodno, Brześć, Drohiczyn,
Mielnik, Bielsk, Suraż, Kamieniec, Mścibohow i Wołko-
mysk. Jagiełło, uspokoiwszy ze wszystkich stron państwo
swoje, ruszył z wojskiem do Mazowsza, które zwojowawszy,
ciągnął do Sadomirskiej ziemi, mszcząc się na Polakach, za
pomoc, którą dawali Januszowi, książęciu Mazowieckiemu,
przy zdobyciu Drohiczyna i Mielnika. Wisłę pod Zawicho­
stem przebył, za radą Radziwiłła i zamek w
		

/KS_452597_II_L_0027.djvu

			zburzył. Nareszcie z gromadą więźniów i z łupami wrócił
do Wilna. W owym czasie w Polsce, po śmierci Ludwika,
była koronowaną córka jego Jadwiga. Jagiełło wysłał do
niej braci swoich, Skirgiełłę, Borysa i Hawnula, prosząc
0 jej rękę i obiecując, między innemi, ochrzcić się z całym
swoim narodem. Jadwiga, acz niechętnie zgodziła się na to, była
albowiem za życia jeszcze ojca swego Ludwika, zaręczoną
książęciu Wilhelmowi Bakuskiemu W roku 1386, Jagiełło
przybył do Krakowa, został ochrzconym, a na chrzcie otrzy­
mał imię Władysława. Jednocześnie z nim ochrzceni byli
bracia jego: Wigunt, mianowany Alexandrem, Skir-
giełło i Korigiełło Kazimierzami, Swidrigiełło Bolesła­
wem, Witold Alexandrem. Wszyscy też panowie Litewscy
1 Żmudzcy jednocześnie się ochrzcili, prócz ruskich panów
i innych książąt Olgierdowiczów, którzy już dawno przed­
tem grecką wiarę byli przyjęli, jak Sanguszko, książę Łucki,
Dymitr Korybut, książę Siewierski i inni. Tegoż dnia, po
chrzcie, Jagiełło wstąpił w związki małżeńskie z Jadwigą
królewną. Czwartego dnia był koronowanym i namaszczo­
nym, wedle zwyczajnych obrzędów, jako król Polski. Jagiełło
za przybyciem do Krakowa, wysłał był, wespół z królową
Jadwigą do Prus Gorajskiego, podskarbiego koronnego, pro­
sić na chrzciny swoje i na ślub Konrada Zelnera, mistrza
pruskiego, lecz hardy Niemiec odpłacił się za uprzejme
wezwanie wkroczeniem do Litwy i do Żmudzi razem z Henry­
kiem, mistrzem Liflandzkim, kraj ogołocony z książąt swoich,
będących wówczas w Krakowie, pustoszył i rabował. Dowie­
dziawszy się o tem Władysław Jagiełło, wnet wyprawił
z Krakowa Skirgiełłę i Witolda, a skoro wieść o ich przy­
byciu zwojskami  litewskiemi i polskiemi doszła do uszu
mistrza pruskiego i mistrza Lifłandzkiego, ci conajprędzej
do Prus umknęli. 'Władysław Jagiełło wiarę chrześciańską
na Litwie rozszerza; lud masami rzuca pogaństwo i przyj­
muje wiarę katolicką Nie zawsze przekonanie było do tego
powodem: białe sukmany, które Jagiełło rozdawał neofitom,
nie mało na to wpłynęły; niestety, motłoch był, jest i
		

/KS_452597_II_L_0028.djvu

			dzie zawsze motłochem. Do panowania Władysława Jagiełły
były już na Busi litewskiej, jak wyżej widzieliśmy, niektóre
przykłady przyjęcia wiary greckiej, lecz te przykłady były
bardzo rzadkie, lud albowiem cały wierzył w gusła pogań­
skie, równie jak i prawie cała szlachta i większa częśd ksią­
żąt panujących. Władysław Jagiełło, jak wyżej powiedzie­
liśmy, wiarę chrześciańską na Litwie rozszerza i kościoły
buduje w Wilnie, a prócz tych, siedem kościołów parafial­
nych, z dostatecznem nadaniem na Litwie funduje, a miano­
wicie: w Wyłkomierzu, w Myszagole, w Niemenezynie,
w Miednikach, w Krewie, w Bolciach i w Hajnie.
Władysław Jagiełło zostawszy królem polskim, zdaje
rządy Wielkiego Księstwa Litewskiego bratu swojemu Skir-
gielle. Tu znowu zaczynają się wojny domowe Witolda ze
Skirgiełłą, którego chciał strąció z Wielkiego Księstwa
Litewskiego, by sam godność -tę osiągnął; w tym celu
Witold kilkakrotnie łączy się z Krzyżakami, z mistrzem
pruskim Konradem Walenrodem, który był, po śmierci Zel-
nera, na mistrzostwo wybranym. Mimo świetne czyny ry­
cerskie Witolda, przyznać musimy, iż lekkomyślny był jego
charakter, kiedy tyle razy najeżdżał ojczyznę, łącząc się
z jej nieprzyjaciółmi., Władysław Jagiełło z Polski udaje się
do Litwy przeciw Witoldowi, który ją burzył z Krzyżakami
i po raz trzeci przystępował w r. 1391 do oblężenia Wilna
z Konradem Walenrodem, mistrzem pruskim i z wojskami
niemieckiemi, angielskiemi i francuzkiemi, przybyłemi z Lan-
kastrem, synem Henryka, króla Angielskiego. Usłyszawszy to
Jan Oleśnicki, Polak, starosta Wileński, miasto Wilno spa­
lił, by wojska oblężnicze nie miały schronienia, a sam się
w zamkach silnie obwarował, tak że Witold z Konradem
Walenrodem, po kilku dniach próżnych szturmów, ustąpić mu­
siał od oblężenia Wilna. Sprzykrzyła się już była wojna Włady­
sławowi Jagielle, pojednał się więcz Witoldem, który, od Krzyża­
ków umknąwszy, a wiedząc o sile ich zamków, w bliskości
Kowna świeżo zbudowanych, takowe zdobył i spalił,
potem przybył do Wilna, gdzie naznaczonym został
		

/KS_452597_II_L_0029.djvu

			Jagiełłę, Wielkim Księdzem Litewskim. Powiedzieliśmy tu
Wielkim Księdzem w miejscu Wielkim Książęciem, by czy­
telnikom okazać, iż to wyrażenie używało się w dawnych
czasach. Wnosić nawet wypada, iż kapłan nasz księdzem zo­
stał nazwanym, by uczcić stanowisko przez niego zajmowane,
kiedy go zwano tak jak tych, którzy pierwszorzędne w kraju
posiadali miejsca. Tak tedy Witold Alexander Kiejstutowie/,
został Wielkim Książęciem Litewskim, Żmudzkim i Kuskim
w roku 1392. Lecz wraz bracia Jagiełły, Skirgiełło i Swi-
drigiełlo rozpoczęli domową wojnę przeciw Witoldowi.
Skirgiełło, będąc śmielszego ducha, zaraz wystąpił przeciw
niemu, a Swidrigiełło, książę Połocki i Witebski, udał się
do Prus, prosząc o pomoc Krzyżaków. Jagiełło przybył
znowu do Litwy i Skirgiełłę z Witoldem pojednał. W owym
też czasie Lubart Sanguszko Olgierdowie/, książę Włodzimier­
ski, otrzymał od króla Jagiełły, brata swojego, księstwo
Siewierskie. Skoro Jagiełło odjechał do Polski, Swidrigiełło,
książę Połocki i Witebski, z pomocą Krzyżaków pruskich,
wkroczył do Litwy, Wilno przez dwa miesiące dobywał, ale
bezskutecznie. W roku 1397, Witold wyprawę rozpoczyna
na Tatary. W roku 1399, powtórną robi wyprawę na Ta­
tary, któremi Tamerlan dowodził; wyprawa ta nieszczęśliwy
obrót bierze dla Witolda. W tymże roku 1399 umiera
królowa Jadwiga, a po śmierci jej, Jagiełło powtórnie się
żeni z Anną, hrabianką Cylijską z państwa Węgierskiego,
siostrą wujeczną pierwszej jego małżonki Jadwigi. W roku
1401, król Jagiełło akademią krakowską, stósownie do te­
stamentu królowej Jadwigi, ufundował, przyzwawszy do niej
doktorów i mistrzów wszystkich nauk wyzwolonych z Pragi,
tak przynajmniej niektórzy starzy kronikarze twierdzą, bo
widzimy też, iż fundacya akademii krakowskiej odleglejszych
sięga czasów, a mianowicie roku 1364, za panowania Kazi­
mierza Wielkiego. Tu znowu się zjawiają najazdy Krzyża­
ków, podburzonych przez Swidrygiełłę. Nie długo potem, to
jest w roku 1406, pierwsza wojna Witolda z zięciem jego
Wasilem, kniaziem Moskiewskim. W roku 1407 i
		

/KS_452597_II_L_0030.djvu

			druga wojna Witolda, z tymże Wasilem, kniaziem Moskie­
wskim. W roku 1408, nowe zatargi Litwy i Polski z Krzy­
żakami pruskiemi; bitwa pod Wołkowyskiem. Zatargi z Krzy­
żakami pruskiemi się zakończyły odebraniem im Żmudzi
i przywróceniem ]ej do Litwy. Doszliśmy do owej sławnej
bitwy pod Grunwaldem stoczonej w roku 1410, między woj­
skami złączonemi Polski i Litwy, pod dowództwem Jagiełły
i Witolda, a Krzyżakami pruskiemi pod dowództwem mistrza
Ulryka i książętami Kzeszy Niemieckiej Któż nie zna owego
głośnego zwycięstwa Polski i Litwy, które miały sto czter­
dzieści tysięcy górą nieprzyjaciół przed sobą? W owej bitwie
pięćdziesiąt tysięcy ludzi legło na pobojowisku, co dowodzi jak
bój ten był zacięty. Nie będziemy powtarzać wszystkich szcze­
gółów tej bitwy, o jednym tylko mniej znanym wspomnimy,
nie zbyt ważnym wprawdzie, ale malującym niewłaściwą za­
rozumiałość. Gdy wojska z obu stron stały już gotowe do
walki, widzi Jagiełło dwóch jeźdźców do niego hucznie się
zbliżających; rzekli mu oni, trzymając dwa miecze: Mistrz
nasz, królu, ciebie z bratem twoim ratuje, dwa miecze ci
przysyła, byś się nie trworzył i śmielej wdział zbroję do
walki. Choć mam dosyć broni, dziękuję wszakże za dar
ten, odpowiedział król, biorąc miecze, a wdzięczność za
one okażę, z bratem moim, mistrzowi. Okazał ją rzeczywi­
ście, w inny wszakże sposób. Po owem sławnem zwycięztwie
pod Grunwaldem, odebrane zostały od Krzyżaków zamki
i miasta następujące: Gdańsk, Elbląg, Toruń, Chełmno,
Królewiec, Świecie, Gniewo, Tczewo, Nowe, Brodnica, Bran­
denburg, Kapriwno, Grabino, Wenusławowo, Gołubin, Gron-
dec, Allenborg, Osteroda, Nidborg, Działdow, Scytno, Ku-
rentinig, Bratianow, Kowale, Hamerstein, Bytom, Lomborg,
Holandia, Piskaria, Bogoźno, Stuma i Tuchola. W tymże
roku 1410 wojska krzyżackie znowu dwa razy porażone zo­
stały. Władysława Jagiełłę śmiało nazwać można biczem
Krzyżaków; zmusił on ich nakoniec do liołdownictwa; bo też
miał dzielnego wykonawcę przedsięwzięć swoich Jagiełło
w Zawiszu Czarnym, który najwięcej się przyczynił do
		

/KS_452597_II_L_0031.djvu

			skro mienia Krzyżaków. Następnie Polacy odnieśli zwycię-
ztwo nad Węgrami, a potem nad mistrzem Liflandzkim.
W roku 1413 Jagiełło z Witoldem zjeżdżają się w Horodle
nad Bugiem i tam nastaje druga Unia Polski z Litwą. Tam
się nadały familiom litewskim prerogatywy szlacheckie
i herby stały się odtąd sukcesyjne w Litwie, obyczajem
szlachty polskiej. *) Piszą historycy, iż w owym roku 1413
zima była tak ciepła w Litwie i na Żmudzi, iż w miesiącu
styczniu fijołki, róże i jarzyny kwitły. Z Horodła Jagiełło
z Witoldem udali się na Żmudź, gdzie naród jeszcze nie
był zaniechał bałwochwalstwa i na wiarę chrześciańską
Żmudź całą, częścią darami, częścią groźbą nawrócili. W r.
1414, Witold podbija i przyłącza do Litwy Psków i Nowo­
gród Wielki, które ówcześnie książąt nie miały, a miały
formę republikańską. W tymże roku 1414, nową widzimy
wyprawę Jagiełły z Polakami i z książętami Szląskiemi,
a AVitolda z Litwinami i z Tatarami do Prus. W roku
1415 pierwsze było poselstwo od Jagiełły i AVitolda do Ma­
hometa, z powodu najazdów ustawicznych w Węgrzech
i Bośnii. Zagrozili ci posłowie Mahometowi srogą wojną,
jeśli najazdów Turcy nie poprzestaną; Mahomet, który wów­
czas już był w Adryanopolu, przelękniony, wszystkich wię­
źniów węgierskich uwolnił i Bośnię z pod jarzma muzuł-
*) Herby zagraniczne są najlepszą wskazówką w badaniach
heraldycznych względem pochodzenia domów szlacheckich, gdyż zagra­
niczne herby były nadawane, w Polsce zaś i Litwie pewnik cm to być
nie może, albowiem do sejmu Horodelskiego, każdy szlachcic mógł
przybrać herb, który mu się podobał, prawem to było upoważnione,
wzbroniono tylko synowi herb zmieniać za życia ojca swego.
Herby więc w Polsce i Litw.e wskazówką w poszukiwaniach źródeł
nazwisk dla tych tylko familij służyć mogą, które zachowały nazwisko
herbu swojego. Od sejmu Horodelskiego, herby stały się sukcesyjne,
a nie tak jak przedtem bywało, iż każdy szlachcic miał prawo herb
przyjąć, jaki mu się podobał. Lubo były niektóre herby nadane
przez królów polskich, ogólnym wszakże zwyczajem było, jak wyżej
powiedzieliśmy, iż szlachta sama je
		

/KS_452597_II_L_0032.djvu

			mańskiego oswobodził. W tymże roku 1415, Alexander,
wojewoda Wołoski, zaprzysięga hołd i posłuszeństwo Jagielle;
a gdy posłowie od cesarza i patryarchy Konstantynopolskiego
przybyli, prosząc Jagiełłę o wspomożenie żywnością z po­
wodu oblężenia Konstantynopola przez Turków, Jagiełło
z Rusi a Witold z Litwy, miłością chrześciańską wzruszeni,
posłali im zboża i innej żywności dostatek Dnieprem do Ra-
cibeja, portu litewskiego na morzu Pontskiem, dzisiejszem
Czarnem, nie daleko Oczakowa. W roku 1416, woj­
ska tatarskie Kijów złupiły i spaliły. Wówczas Jagiełło
zajęty był swym ślubem z trzecią żoną Elżbietą Granowską
wdową. Była to kobieta stara, która już przedtem miała
trzech mężów, a matką była chrzestną Jagiełły. Ta Gra-
nowska była z domu Pilecka. Syna jej Jana Granowskiego
z Pilca, Jagiełło kreowa ł hrabią Jarosławskim, czem szlachtę
mocno przeciw sobie oburzył, wkrótce też potem hrabiostwo
to przez panów skarżone zostało. *) W roku 1418, widzimy
ligę zawartą między Jagiełłą, Witoldem, Erikiem, królem
Duńskim, Szwedzkim i Norwergskim przeciw Krzyżakom.
Wspomnijmy tu o jednym wypadku, który nieustraszonego
Jagiełłę przeraził. Gdy bowiem wracał, po zawarciu wyżej rzeczo­
nej ligi do Polski, podczas podróży, piorun uderzył w powóz,
w którym był Jagiełło ze swoim orszakiem i sześciu przy
nim zabił ludzi.
*) Na Litwie, również jak i w Polsce, można powiedzieć, że
tytułów sukcesyjnych nie było, tak szlachta dbała o niezachwianie
swej równości. Tytuły były osobiste i tak widzimy, że wojewoda był
książęciem, czyli Comes Palatinus, a kasztelan był hrabią, czyli Co-
mes Castellanus. Wprawdzie syn wojewody nazywał się wojewodzi-
cem, a kasztelana kasztelaniczem, w aktach publicznych tak zwano,
coby dało do myślenia, że tytuły były spadkowe. Jesteśmy jednakże
tego przekonania, że tytuł, tak jak godność, był tylko osobisty, a cho­
ciaż wojewódzwa, a osobliwie kasztelarje tak rozmnożyły tytuły w Pol­
sce i Litwie, sądzimy wszakże, iż owe rozmnożenie na błędnej jest
		

/KS_452597_II_L_0033.djvu

			Witold ■rozpostrzeniał  swą władzę i na hordy tatarskie,
gdyż widzimy, jak w Wilnie sam koronował na cara Zawol-
skiego Jeremfeidena i wyprawił go do hordy z marszałkiem
Radziwiłłem przeciw Kieremberdenowi, który po ojcu swoim
Zoldanie Zaledinie, na carstwo tatarskie się kierował, grożąc
mieczem Witolda. Strona Witolda górę wzięła, Kieremberden
został zabitym, a Jeremferden przez Wilolda koronowany
w Wilnie, objął carstwo Zawolskie. W r. 1420, przybyli do
Władysława Jagiełły posłowie z Czech, ofiarując jemu lub
bratu Witoldowi koronę czeską z Morawskiem margrabstwem
i ze Szląskiemi księstwy, lecz oba odmówili przyjęcia korony.
W roku 1422, Jagiełło wstępuje po raz czwarty w związki
małżeńskie z Zofią, córką Andrzeja, książęcia kijowskiego
i siostry Witolda. W tymże roku 1422, gdy po raz trzeci
Czechy przybyli, prosząc, by Jagiełło lub Witold koronę cze-
ską przyjęli, Witold wysłał im za króla synowca swojego
Zygmunta Korybuta Dymitrowicza, Nowe w tym czasie wi­
dzimy walki Litwinów, Żmudzinów i Polaków z Krzyżakami,
które się kończą pokojem, skutkiem którego Krzyżacy wrócili
ziemie na Litwie i na Żmudzi przez nich zabrane i zamki
zburzyli przez nich zbudowane, a Jagiełło i Witold odwołali
z tronu czeskiego Zygmunta Korybuta Dymitrowicza, który
w r. 1424 znowu, na prośbę Czechów do nich wrócił wbrew
woli Jagiełły i Witolda. W r. 1425, narodził się z królo­
wej Zofii pierwszy syn Jagiełły, którego nazwano Władysła­
wem. Jagiełło potem udał się do Litwy, a będąc na łowach
nogę złamał, i z tego powodu kilka miesięcy w Krasnym-
stawie przemieszkał. W r. 1426, Władysław Jagiełło na sej­
mie Łęczyckim starał się o zapewnienie sukcesyi do tronu
Władysławowi, synowi swojemu. Długo się szlachta opierała,
ale gdy wszystkich po jednemu potajemnie namówił, uchwa­
lonym został na sejmie projekt jego. Ten szczegół dowodzi,
jak jest słusznie nazywać, za panowania Jagiellonów, tron
polski elekcyjno - sukcessyjnym. W tymże r. 1426, urodził
się Jagielle drugi syn, którego Kazimierzem nazwano. Na­
reszcie i trzeciego syna królowa Zofia mu powiła, który
		

/KS_452597_II_L_0034.djvu

			chrzcie otrzymał imię Andrzeja Kazimierza. Mamyź tu wspo­
mnieć o oskarżeniach rzuconych przez Witolda na królówę,
które nawet spowodowały ścisłe badania ze strony Jagiełły?
Pomińmy je lepiej, chociaż nie były bezzasadne. W r. 1429,
Witold przemyślał z wielkiego księstwa Litewskiego króle­
stwo uczynić. Jagiełło, widząc tę skwapliwość Witolda do ko­
rony, ofiarował zrzec się swojej na niego, z tem, że po śmierci
Witolda, na synów jego, Jagiełły, spadnie, ale Witold odmó­
wił. W tym zatargu Witold umarł. Po śmierci jego Świ-
drygiełło został przez samego króla Jagiełłę na wielkie księ­
stwo litewskie podniesionym. W r. 1431 Świdrygiełło zaję­
ciem zamków Podolskich, zmusił Jagiełłę do wojny domo­
wej,? Polaków z Litwinami, a gdy się ta wojna przymie­
rzem zakończyć nie mogła, z przyczyny wymagań Świdrygiełły,
żądającego od Polaków powrócenia Litwie całego Podola
i części Wołynia, król Jagiełło wezwał na wielkie księstwo
litewskie Zygmunta Kiejstutowicza, brata Witolda, który
strącił Świdrygiełłę, opanował Wilno, Troki i inne zamki,
oraz Żmudź i prosił Jagiełłę o potwierdzenie go na wiel­
kie księstwo litewskie. Jagiełło na to się zgodził z warun­
kiem, ażeby po śmierci Zygmunta, wielkie księstwo Litewskie
nie spadło na nikogo innego jak na Jagiełłę, lub synów
jego. Świdry giełło, który miał za sobą księżniczkę Twerską,
i sprzyjał więcej wyznaniu greckiemu, lubo sam na wiarę
rzymską był ochrzconym w Krakowie, uciekł na Kuś, gdzie
wdzięcznie przyjętym został przez Rusinów. Połoczanie
i Kijowianie zrobili go swoim książęciem. Potem on z niemi
i ze Smolenszczanami Litwę najeżdżał, ale Zygmunt go od­
parł i do ucieczki zmusił. Jednakże Świdrygiełlo nie zaprze­
stał Litwę niepokoić. W r. 1434 król Władysław Jagiełło
w Gródku o cztery mile od Lwowa, życie zakończył, w podeszłej
starości, bo miał znacznie więcej lat ośmdziesięciu, a pano­
wał lat czterdzieści ośm i miesięcy trzy, pochowany w Kra­
kowie.
Po Władysławie Jagielle wstąpił na tron syn jego naj­
starszy Władysław III, przezwany później
		

/KS_452597_II_L_0035.djvu

			Był on królem polskim a potem i węgierskim. Długo pano­
wie i szlachta na koronacyą jego nie zezwalali, ale nareszcie
się zgodzili. W owym czasie widzimy nowe walki Świdry-
giełły z Zygmuntem, który znowu go odparł. Straciwszy
wszystko, Świdrygiełło nareszcie się upamiętał i szukał zgody
z Zygmuntem, który ją odrzucił. Zygmunt po owem zwycię-
ztwie nad Świdrygiełłą, opanował księstwo Smoleńskie, Po­
dolskie, Kijowskie, Połockie, Witebskie, Mścisławskie i inne,
a to go tak w dumę wzbiło, iż dążył do rządów absolutnych
stał się podejrzliwym i tyranem, szukając środków by wszy­
stkich książąt wytępić. Jeden z nich, a mianowicie kniaź
Iwan Czartoryski, wnuk Olgierda, a jego, Zygmunta, syno­
wiec, uprzedził Zygmunta w złych jego zamiarach i ze Sko-
bejną go zabił. Po śmierci jego, po długich rozterkach, zo­
stał wielkim książęciem Litewskim, Żmudzkitn, Buskim, Wo­
łyńskim , i Podlaskim Kazimierz, królewicz polski, syn Wła­
dysława Jagiełły, a brat Władysława Warneńczyka, w roku
1440.
Od Kazimierza Jagiellończyka, Litwa, według history­
ków, przestała mieć swoich wielkich książąt oddzielnych, ale
właściwiej byłoby, według nas liczyć od Aleksandra Jagiel­
lończyka, gdyż on był jeszcze czas jaki tylko wielkim ksią­
żęciem litewskim, póki tytuł ten nie zlał się z koroną pol­
ską, gdy Aleksander królem polskim został. Za panowania
Kazimierza, w r. 1442, kniaź moskiewski, chcąc korzystać
z litewskich rozterek, zebrał wielkie wojsko i ciągnął ku
Wiaźmie, która wówczas do Litwy należała. Kazimierz wy­
słał przeciw niemu hetmana, Stanisława Kiszkę, który rozbił
wojska moskiewskie, i okryty sławą wrócił do Kazimierza.
W owym też czasie Świdrygiełło, były wielki książę litew­
ski, przez Zygmunta wygnany, przyszedł do Litwy z Wo­
łoszczyzny, gdzie w ostatniej nędzy, przez lat siedm pasł
owce. Kazimierz dał mu, jako stryjowi Łuck z okolicznemi
włościami.
Gdy się to dzieje na Litwie, widzimy Władysława Ja­
giellończyka, króla polskiego i węgierskiego odnoszącego
		

/KS_452597_II_L_0036.djvu

			cięztwa na Turkach wespół z Hunjadem, którego 'Władysław
Jagiellończyk był naznaczył hetmanem węgierskim. Świetne
te zwycięztwa zmusiły Turków do przymierza, które za­
warte zostało na lat dziesięć w Seggedynie. Owe przymierze
długo nie trwało, bo w r. 1444, z namowy papiezkiej zła­
mane zostało przez Władysława Jagiellończyka, który zginął
pod Warną, w dwudziestym pierwszym roku życia swego.
Jakkolwiek smutno, przyznać wszakże musimy, iż słuszna to
była kara za złamanie przysięgi. Po śmierci Władysława
Warneńczyka, bezkrólewie było w Polsce, przez półtrzecia
roku. Nakoniec, w r. 1447, Kazimierz IV Jagiellończyk
przyjął koronę polską, nie przestając być wielkim książę-
ciem litewskim. Po czterdziestu pięciu latach panowania,
umarł Kazimierz w Grodnie, w r. 1492, prosząc, ażeby po
śmierci, wielkie księstwo litewskie oddane było jego synowi
Aleksandrowi, a korona polska drugiemu synowi Janowi Al-
brychtowi; Jana zaś Albrycbta i trzeciego swego syna Wła­
dysława, króla węgierskiego i czeskiego, zobowiązał, by brata
swego młodszego Zygmunta nie opuszczali i dali mu jaki udział
w swoich państwach.
Tak tedy po śmierci Kazimierza, syn jego Aleksander
został wielkim książęciem Litewskim, Buskim i Żmudzkim.
Za panowania Aleksandra, wielki kniaź moskiewski Iwan Wa­
silewicz *) podniósł wojnę na państwo litewskie, i zabrał No­
wogród Wielki, Wiazmę i wiele innych zamków ruskich Sie­
wierskich, które, mimo zawarte później przymierze, zostały
przy wielkim kniaziu Moskiewskim. Po zawarłem przymierzu,
Aleksander poślubił w Wilnie r. 1495, córkę wielkiego knia­
zia Moskiewskiego, Iwana Wasilewicza, imieniem Helenę, ro­
dzącą się z Anny, małżonki jego, a córki Tomasza Paleologa.
Owego Iwana Wasilewicza, przezwanego Wielkim, nazywano
*) Zwyczaj nazywania siebie imieniem swojem i ojca, który
w Rosyi od panujących rozpostrzenił się i w całym narodzie, był da­
wniej zwyczajem u Normanów, a od nich przeszedł .do Rosyi z Ru-
rikiem, który był Waregiem, czyli
		

/KS_452597_II_L_0037.djvu

			w Rosyi gróźnym, tylko w dobrem znaczeniu, tale jak
o tem wspomina Karamzin w historyi swojej rosyjskiej. Czy­
telnik wszakże brać nie powinien tego Iwana Wasile­
wicza za Iwana Wasilewicza groźnego, który później przy­
szedł, za czasów Stefana Batorego, gdyż pierwszy był Iwan
Tli a ostatni Iwan IV, między zaś temi dwoma panowaniami
był Wasil Iwanowicz. W owym czasie widzimy tajemną zmowę
Jana Albrychta, Aleksandra i Władysława przeciwko Turkom,
dla pomszczenia się śmierci stryja swego Władysława War­
neńczyka, a w tej wyprawie straszny cios zadany wojskom
polskim pod Bukowiną, dokąd ich zdradziecko wprowadził
Stefan, wojewoda wołoski. Aleksander wróciwszy do Litwy,
naznaczył hetmanem*) książęcia Konstantego Ostrogskiego,
inni piszą Ostroskiego, pochodzącego z książąt Druckich.
W r. 1499, widzimy zawarte przymierze między Władysła­
wem, królem węgierskim i czeskim, Albrychtem, królem
polskim, Aleksandrem, wielkim książęciem Litewskim, Stefa­
nem, wojewodą Wołoskim, Iwanem Wasilewiczem, wielkim
książęciem Moskiewskim i Bajzetem, sułtanem Tureckim.
Tegoż roku Władysław, król Węgierski i Czeski i Albrycht,
król polski, odstąpili trzeciemu bratu Zygmuntowi Głogow-
*) Dawniej wojewoda był razem hetmanem. Za czasów jeszcze
Aleksandra Jagiellończyka, godność wojewody miała ogromne znacze­
nie, a co dowodzi, że statut litewski, znacznie później zredagowany,
książętami jeszcze wojewodów zowie, tak jak u Rzymian, za czasów
cesarstwa, tych co zajmowali podobne stanowiska zwano Comes Pala-
tinus. Znaczenie zaś wyrazu wojewoda jest wojska wodzić, gdyż wo­
jewoda hetmanił wojskom swego województwa w czasie wojennym.
Władza cywilna równie była nieograniczona w ręku wojewodów. Byli to,
można powiedzieć, udzielni książęta, bo i urzędy dworskie, na równi
z panującymi, przy swoich osobach ustanawiali. Kasztelanowie znacznie
niżej stali od wojewodów, gdyż oni tylko zastępowali wojewodów
podczas ich niebytności. Kasztelan, w języku łacińskim, nazywał się
Comes, bez dodatku Palatinus. Wojewodowie, jak się wyżej powie­
działo, byli też hetmanami w swoich województwach. Zygmunt stary
pierwszy buławę hetmańską oddzielną
		

/KS_452597_II_L_0038.djvu

			skie i Opawskie księstwa w Szląsku. W tymże roku 1499,
Iwan Wasilewicz, chcąc państwo swoje rozszerzyć, wypowie­
dział wojnę zięciowi swojemu Aleksandrowi, pod błahym po­
zorem, że on cerkwi ruskiej w Wilnie nie zbudował dla mał­
żonki swojej, a córki jego Heleny. Aleksander wysiał przeciw
niemu hetmana swojego K onstantego Ostrogskiego, który pocią­
gnął przez Mińsk, Borysów, za Smoleńsk, a choć miał wszystkiego
półczwarta tysiąca wojska litewskiego, bitwę stoczył przeciw 40ty-
sięcy Moskwicinów. Przewaga liczby zbyt była wielka; mimo
bój zacięty, Moskwa górę wzięła, a hetman sam Konstanty
Ostrogski pojmany został w niewolę. Brańsk i księstwo Sie­
wierskie oderwane zostały od Litwy. W owym to czasie Ale­
ksander dał marszałkowstwo dworne kniaziowi Michałowi
Glińskiemu. W r. 1501, Jan Albrycht z apopleksyi umarł
w Toruniu, a po nim wstąpił na tron polski Aleksander, wielki
książę Litewski. Za panowania Aleksandra odniesione było
wielkie zwycięztwo nad Tatary pod Kłeckiem, a po tern zwy-
cięztwie w r. 1506, król Aleksander umarł w Wilnie. Po
nim został wielkim książęciem Litewskim brat jego Zygmunt,
który w roku 1507, był koronowanym królem polskim.
Zygmunt I, jak już widzieliśmy, był wnukiem Jagiełły, a pią­
tym synem Kazimierza Jagiellończyka. Za panowania Zy­
gmunta, Gliński przeszedłszy na stronę Moskwy, walkę roz­
począł przeciw swej ojczyźnie. Gdy Zygmunt się dowiedział,
iż Gliński zamek Miński dobywa, pociągnął z wojskiem prze­
ciw niemu. Usłyszawszy o tem Gliński, cofnął się pod Bo­
rysów. Zygmunt I dalej za nim pociągnął i dogonił go
w Orszy nad Dnieprem. Wojska moskiewskie pobite zostały,
poczem zawarte było przymierze między Zygmuntem I a Wa-
silem Iwanowiczem, wielkim książęciem Moskiewskim. W r.
1509, Wasil Iwanowicz, wielki książę Moskiewski, zdradą
Psków opanował. Za panowania Zygmunta, w r. 1512, dwa­
dzieścia pięć tysięcy Tatarów zostało porażonych pod Wi-
śniowcem przez Litwinów i Polaków. W r. 1513, Zygmunt
I poślubił Bonę, córkę książęcia Medyolańskiego Jana Sforzy.
W r. 1514; Wasil Iwanowicz dobywał Smoleńsk przez
		

/KS_452597_II_L_0039.djvu

			miesiące. Nie mogąc dać rady, chciał już odstąpić, ale Mi­
chał Gliński, mając obietnicę Wasila, iż Smoleńsk do niego
należeć będzie, jeśli go zdobędzie, przekupstwem zjedna
stronników, którzy zamek mu zdali. Gliński wtedy przy­
pomniał Wasilowi jego obietnicę, ale nie mając od niego za-
dowalniająeej odpowiedzi, wysiał jednego wiernego sługę do
Zygmunta I do Borysowa, prosząc o przebaczenie. Przejęto
pismo Zygmunta do Glińskiego. Przekonany więc o zdradę
przez wielkiego książęcia Moskiewskiego, Gliński wtrącony
został do więzienia, gdzie dni swoje zakończył. Wasil Iwa-
nowicz, dowiedziawszy się przez szpiegów o małej liczbie
wojska przy królu Zygmuncie w Borysowie, wysłał przeciw
niemu ośmdziesiąt tysięcy żołnierzy, którzy zostali pobici przez
Konstantego Ostrogskiego, pod Orszą nad Dnieprem. W r.
1529, Zygmunt August królewicz, mając lat dziewięć wieku,
był wybranym na wielkie księstwo Litewskie, Buskie i Żmu-
dzkie, panów i rycerstwo litewskie, w obecności ojca, króla
Zygmunta i królowej Bony, a w r. 1530, Zygmunt August
został koronowanym w Krakowie królem polskim, za ży­
cia jeszcze Zygmunta I Starego; ojca swojego. W r. 1533,
hetman wielkiego księstwa litewskiego książę Konstanty
Ostrogski, wojewoda Trocki, umarł. Był to mąż dzielności
niezrównanej, liczne zwycięztwa odnosił nad Tatary i Moskwą,
porównać go prawie można z Hannibalem, Pirrusem i Sey-
pionem. Na jego miejsce obranym został hetmanem wielkim
Jerzy Badziwiłł. W r. 1545, Zygmunt August, rychło po
śmierci pierwszej swojej małżonki Elżbiety, córki Ferdynanda,
króla Bzy ruskiego i Czeskiego, zaślubił Barbarę Badziwiłłównę,
która też świeżo wdową była została po Stanisławie Gastol-
dzie, wojewodzie Trockim. W r. 1548, król Zygmunt I Stary,
wróciwszy chory z Sejmu Piotrkowskiego do Krakowa, życie
zakończył mając górą lat ośmdziesiąt. W r. 1550, na sejmie
Piotrkowskim, uchwaloną była koronacya Barbary, która te­
goż roku była koronowaną w Krakowie. Nie długo się cie­
szyła miłością Zygmunta Augusta i koroną, bo w r. 1551,
umarła w Krakowie, zkąd zwłoki jej przywieziono do
		

/KS_452597_II_L_0040.djvu

			gdzie pochowaną została w kaplicy Sgo Kazimierza. Podej-
rzywają, iż Barbara była otruta przez doktora Włocha, z na­
mowy królowej Bony, która jej nienawidziła. W r. 1553,
Zygmunt August po raz trzeci wstąpił w związki małżeńskie
z Katarzyną, siostrą pierwszej swojej małżonki, a wdową po
Franciszku Gonzagie, książęciu Mantuańskim. W dzień ślubu
Katarzyna została koronowaną. W roku 1564, cztery tysiące
Litwinów rozbiło dwadzieścia pięć tysięcy żołnierzy Moskiew­
skich. Na czele Litwinów był hetman Mikołaj Badziwiłł
z Chodkiewiczem. W r. 1569, był sejm walny w Lublinie,
na którym ostatecznie się ugruntowała Unia wielkiego księ­
stwa Litewskiego z koroną Polską. Wołyń też, Podlasie i Ki­
jowskie województwo do korony się przyłączyły. Choć zlanie
się było zupełne dwóch narodów Litwy i Polski, wszakże
każdy z nich zachował oddzielne swe wojsko i skarb.
We trzy lata po sejmie Lubelskim, to jest w r. 1572,
Zygmunt August życie zakończył w Knyszynie, nie mając wię­
cej jak lat pięćdziesiąt. Było to jedno z najświetniejszych pa­
nowali, pod każdym względem, a mianowicie pod względem
rozwoju umysłowego. Za Zygmunta Augusta był zredagowa­
nym w r. 1530, statut Litewski, jeden z najpiękniejszych po­
mników prawodawstwa.
Ponieważ po Unii Lubelskiej, Litwa z Polską nieroz-
dzielne już państwo stanowiła, na panowaniu więc Zygmunta
Augusta zakończymy pogląd nasz na historyą Litwy, gdyż
późniejsze wypadki odnoszą się już do dziejów narodu pol­
skiego, z którym Litwa ostatecznie się zlała. Losy Litwy
były, od Zygmunta Augusta, spojone z losami Polski, z którą
dzieliła tak trofea jak i nieszczęścia, w jednych szeregach
Zygmunta walczyła, tak w szesnastym i siedmnastym wieku,
za panowania Zygmunta III i Jana Kazimierza, gdy Szwe­
dzi Polskę i Litwę najeżdżali, pod Gustawem Adolfem i Ka­
rolem Gustawem, jak w późniejszych czasach w kampaniach
Napoleońskich. Jednocześnie z Polską życie swe polityczne
zakończyła, dając wspólnej ojczyźnie swego najszlachetniej­
szego obrońcę, swego bohatera Kościuszkę. Każde
		

/KS_452597_II_L_0041.djvu

			nie Polski odgłos swój miało na Litwie, a eo spotkało Pol­
skę i na Litwę spadło, słowem, te dwa narody, walczące
między sobą przed laty, stały się jednem ciałem, dla któ­
rego każda rana równie jest dotkliwą.
Dzieje narodu Litewskiego, w początkach jego istnienia,
tak są zawikłane, iż sądzimy, że czytelnik za złe nam nie
weźmie, jeśli dla łatwiejszego spamiętania, przytoczymy tu
w krótkości spis wszystkich wielkich książąt Litewskich, przed
Unią i po Unii, aż do wygaśnięcia tego tytułu w oddzielnem
jego znaczeniu, i tak:
Przed Unią.
Eingold .
Mendog .
Trojnat. .
Wojsiełk.
Świntorog
Giermont.
Giligin . .
Eomund .
Trabus . .
Narimund
'Ęrojden. .
Witenes .
Giedymin
Jawnut .
Olgierd .
Kiejstut.
Jagiełło .
umarł koło
panował od r.
11 11 11
11 11 11
11 11 11
11 11 11
roku 1170.
„ 1230.
„ 1238.
„ 1263.
„ 1265.
„ 1268.
„ 1270.
„ 1275.
„ 1278.
„ 1280.
„ 1280.
„ 1282.
1283—1315.
1315—1328.
1328—1330.
1330—1381.
1382.
		

/KS_452597_II_L_0042.djvu

			3? o TJ n i i.
Skirgiełło Kazimierz. . .
Witold Aleksander. . . .
Świdrygiełlo Bolesław . .
Zygmunt.........................
1386.
1392.
1430.
1432.
Kazimierz Jagiellończyk,
potem król polski . . 1440—1492.
Aleksander, potem król
polski 1492—1501,
Przed rozstaniem się z czytelnikiem, dołączymy do
tego poglądu historycznego spis porządkiem alfabetycznym,
domów pochodzących ze krwi książąt panujących tak litew­
skich jak i innych, a w Litwie i Polsce osiadłych, obecnie
potomków mających równie jak i już wygasłych i tak:
Adamowicz z linią książąt Litewskich spowinowaceni,
pochodzącą albowiem od Widymunta, wuja Biruty, małżonki
Kiejstuta.
Andruszewicz od Jawnuta, syna Giedyminowego po­
chodzą.
Babicz, z książąt ruskich pochodzą.
Bakrynowski lub Bahrynowski, herbu Leliwa, z ksią­
żąt ruskich pochodzą, a mianowicie od Włodzimierza.
Bal, herbu Gozdowa, od Bałty, książęcia Gotskiego
pochodzą.
Bałan, z linii książąt Busko-Polskich pochodzą.
Bełzki, z książąt Buskich pochodzą.
Bibel, z książąt Buskich pochodzą.
Bielski, z kniaziów Moskiewskich pochodzą, a niektórzy
twierdzą, iż od Giedymina, wielkiego książęcia Litewskiego,
początek swoj wzięli.
Bogdanowicz, herbu Mogiła, idą od Bogdana, syna
Montwiłowego, a więc ze krwi książąt Żmudzkich,
		

/KS_452597_II_L_0043.djvu

			Montwił, po ojcu swojem Gymbusie, panował na Żmudzi
Tenże Montwił był ojcem i Erdziwiła, pierwszego wielkiego
książęcia Litewskiego.
Bokijowie, z linii książąt Buskich pochodzą.
Bolkowie, z linii książąt Buskich pochodzą.
Boratyński, z książąt Czernichowskich pochodzą.
Bor cii, herbu Trzy kruki, przyszli z Włoch, z króle­
stwa Neapolitańskiego, gdzie posiadali w roku 1380 udzielne
księstwo.
Boremlski, z książąt Buskich pochodzą.
Borowski, herbu Gozdawa, z książąt Buskich pocho­
dzą, a mianowicie, od Andrzeja, trzeciego syna wielkiego ksią­
żęcia Iwana Daniłowicza Kality, syn ten nie panował. (Bar-
chatnaja kniga czast’ I. Str. 20.)
Branicki, herbu Gryf, pochodzą od Jaxy, książęcia
Serbskiego, potomek Leszka monarchy Polskiego.
Bryński, z linii książąt Buskich pochodzą.
Brzegski, z książąt Szląskich pochodzą. (Stryjkowski.)
Brzeziński, pochodzą od Jaxy, książęcia Serbskiego,
potomka Leszka, monarchy Polskiego.
Bułhak, z książąt Połockich pochodzą, a mianowicie od
Worony.'Niektórzy z potomków tego domu, przeniósłszy się
do Moskwy, przezwani zostali Bułhakowymi. (Barchatnaja
kniga czast’ II. Str. 412).
Bybelscy, książęta z Włoch przybyli. Od Bybelskich
poszli Prochnieccy.
Bykowski, herbu Gryf, pochodzą od Jaxy, książę­
cia Serbskiego, potomka Leszka, monarchy Polskiego. Są też
Bykowscy, którzy idą od książęcia Eleazara Bulki.
Cedro, herbu Gryf, pochodzą od Jaxy, książęcia Serb­
skiego, potomka Leszka, monarchy Polskiego.
Chamkę, herbu Gryf, pochodzą od Jaxy, książęcia
Serbskiego, potomka Leszka, monarchy Polskiego.
Chżtebomcz, herbu Leliwa, pochodzą z książąt
		

/KS_452597_II_L_0044.djvu

			skich linii Jagiellońskiej, a mianowicie od Montwila, syna
Giedymina, wielkiego książęcia Litewskiego.
Chowański, z książąt Litewskich, linii Jagiellońskiej
pochodzą, a mianowicie od Korybuta, syna Olgierdowego,
a brata Władysława Jagiełły.
Chronowski, herbu Gryf, pochodzą od Jaxy, książęcia
Serbskiego, potomka Leszka, monarchy Polskiego.
Chycki, herbu Gryf, pochodzą od Jaxy, książęcia
Serbskiego, potomka Leszka, monarchy Polskiego.
Oiołek, herbu Ciołek czyli Torelli, pochodzą ze krwi
królów Saskich, Fryderyk albowiem Taurello był synem Lu-
dolfa Saskiego, a wnukiem Henryka, książęcia Bawarskiego.
W r. 1080 odziedziczył on znaczne dobra w Ferrarze. Po
nim syn Gwidon I zwany Salinguerra, był książęciem panu­
jącym w Ferrarze. Dom Ciołków wyrugowanym został z Fer­
rary przez margrabiów d’Est. Za Zygmunta Augusta Cioł­
kowie przenieśli się do Polski. Herbu Ciołek było dwóch pa­
pieży, Kalixt III i Aleksander "VI, obadwa z familii książąt
Borgia. Ostatni król Polski Stanisław August, był też herbu
Ciołek.
Czarnkówski, herbu Czarnkowski albo Nałęcz, pocho­
dzą od Leszka. Byli oni książętami na Człopie, a historya
nam podaje, że Leszek, dzieląc swe państwo między dwu­
dziestu synów z drugiego łoża spłodzonych, jednemu z nich
Człopskie księstwo w podziale naznaczył.
Czartoryski, herbu Pogonią, pochodzą z wielkich ksią­
żąt Litewskich: Olgierd, syn Giedymina, miał z żony swej
Uliany, księżny Witebskiej sześciu synów, z których jeden
się nazywał Korygiełło. Ten jest protoplastą domu książąt
Czartoryskich.
Czerliński od Eleazara Bulki, książęcia Serbskiego, po­
chodzą.
Czernobylski od Worony, książęcia Czernichowskiego,
pochodzą.
Czetwertyński, herbu Czetwertyński. Prócz tego herbu
i drugiego też używają, przez pamięć, że z dawnych
		

/KS_452597_II_L_0045.djvu

			władzców Buskich pochodzą, książęta albowiem Czetwertyń-
scy od Włodzimierza, monarchy ruskiego, początek swój
wzięli. Jeden z dwunastu synów tego Włodzimierza nazy­
wał się Swantopełk, zkąd w późniejszym czasie poszli Swia-
topełkowie Czetwertyńscy. Sommersberg, w dziele swojem
de rebus Silesiacis, wspomina o Swantopełku, książęciu Po­
morskim, za czasów Przemysława w r. 1256.
Daniłowicz, herbu Sas, pochodzą ze krwi królów
Gotskich; niektórzy autorowie twierdzą, iż Daniłowiczowie
pochodzą od Daniela, króla Halickiego, lecz to ostatnie po­
danie wydaje się nam byó błędnem, gdyż król Daniel miał
tylko jednego syna Lwa, który bezpotomnie umarł.
Dębiński, pochodzą od Bawitów, a Bawitowie od Ko­
chana, książęcia Czeskiego.
Dolski, herbu Kościesza, z kniaziów Buskich pochodzą.
Dołhoruki, z linii książąt Buskich pochodzą.
Domaradzki, herbu Gryf, pochodzą od Jaxy, książęcia
Serbskiego, potomka Leszka, monarchy Polskiego.
Dorhostajski, z książąt Litewskich, linii Jagiellońskiej
pochodzą, a mianowicie od Mondwida.
Dorszprung, książę, herbu Hipocentaurus. Dom ten
najprzód na Żmudzi, potem razem na Żmudzi i na Litwie
panował, na kilkaset lat przed Jagiellonami.
Dowgajło, z książąt Litewskich, linii Jagiellońskiej
pochodzą, a mianowicie od Jawnuta.
Dowgiło, z książąt Litewskich, linji Jagiellońskiej po­
chodzą, a mianowicie od Leonarda, synowca Jawnuta.
Dowmond, z książąt Litewskich, linji Dorszprungowskiej
pochodzą.
Drochobuski, z linii książąt Buskich pochodzą.
Drucki, herbu Druck, z książąt Buskich pochodzą.
Jedni twierdzą, że są potomkami Michała, książęcia Dru-
ckiego, syna Bomana, książęcia Włodzimirskiego i Halickiego;
drudzy mówią, że Sudzisław, książę Pleszkowski, syn Wło­
dzimierza, jedynowładzcy Buskiego, spłodził syna Bazylego,
książęcia Druckiego. Jędrzej, książę Drucki, żonaty był z
		

/KS_452597_II_L_0046.djvu

			dzoną siostrą Witolda, z niej miał córkę Zofię, tę samą,
którą wziął za małżonkę Władysław Jagiełło, król Polski,
a z której się rodzą Władysław Warneńczyk i Kazimierz
J agiellończyk.
Dubrowicki, czyli Dąbrowicki, z książąt Litewskich,
linii Droszprungowskiej pochodzą.
Dunin, herbu Łabędź, od królów Duńskich pochodzą.
Piotr Dunin pierwszy herb ten z królestwa Duńskiego do
Polski wprowadził.
Dziewaltowski, z książąt Litewskich linii Dorszprun­
gowskiej pochodzą.
Eilemberk, herbu Eilemberk, z cesarzami Bzymskiemi
w bliskiem byli pokrewieństwie, jak świadczą niektórzy auto-
rowie.
Falkenberg, z książąt Szląskich pochodzą (Stryjkowski).
Galliczyn, czyli Galicyn, z książąt Litewskich, linii
Jagiellońskiej pochodzą, a mianowicie od Korybuta, syna
Olgierdowego, a brata Władysława Jagiełły.
Gasztold, z książąt Litewskich, linii Dorszprungowskiej
pochodzą.
Gębicki, herbu Nałęcz, z Czarnkowskich swój początek
wzięli, a Czarnkowscy, jak wyżej widzieliśmy, od Leszka
pochodzą, są albowiem potomkami Władysława, książęcia
Kaszubskiego.
Giedrojć, herbu Poraj, z książąt Litewskich, linii Dor­
szprungowskiej pochodzą.
Giedymin, herbu Pogonią Litewska, z Wielkich książąt
Litewskich pochodzą.
Gimbut, z książąt Litewskich, linii Dorszprungowskiej
pochodzą.
Ginwiłd, z książąt Litewskich, linii Dorszprungowskiej
pochodzą.
Girski, herbu Łabędź, z książąt Litewskich, linii Dor­
szprungowskiej pochodzą, a mianowicie od Bomunda, Wiel­
kiego książęcia Litewskiego.
Gliński, herbu Gliński, z linii książąt Buskich
		

/KS_452597_II_L_0047.djvu

			Głogowski, z książąt Szląskich pochodzą (Stryjkowski).
Głuszyński, idą od Prussow a Prusowie z linii książąt
Pruskich dawnych pochodzą.
Gniewosz, idą od Eawitów, a Kawitowie pochodzą od
Kochana, książęcia Czeskiego.
Gotycki, idą od Kotwiców, to jest, Pochnerów, a ci
z domu Kakuskiego pochodzą.
Gordon, ,hrabia  de Huntly, bliską krwią z królami
Angielskiemi spokrewniony.
Grochowski, herbu Junosza, od Bohdana, książęcia
Ruskiego pochodzą.
Grodliński, idą od Kotwiców, to jest, Pochnerów, a ci
z domu Rakuskich pochodzą.
Gryf, herbu Gryf; przodek domu tego był Jaxa, książę
Serbii, syn Leszka III, a brat Popiela.
Gi-zyhowski z Windyn, pochodzą z linii książąt
Pruskich.
Gutowski, herbu Ciołek, od Alexandra Ciołka linią
swoją prowadzą, a więc pochodzą ze krwi królów Saskich,
jak wyżej widzieliśmy.
Halicki, z książąt Halickich pochodzą.
Haliczański, z książąt Halickich pochodzą.
Hemindowski, idą od Kotwiców, to jest, Pochnerów,
a ci z domu Rakuskiego pochodzą.
Herbut, od Witykinda, syna młodszego książęcia Sa­
skiego pochodzą.
Holszański, herbu Hippocentaurus, pochodzą z książąt
Litewskich, linii Dorszprungowskiej, a mianowicie od Juljana
Dorszprunga, który do Litwy z Palemonem, Ursynem, Pro-
spenem, Cezarynem i Hentorem Różą z Włoskich się kra­
jów wyniósł.
Ilołowczyński, herbu Łabędź, od Ruskich jedynowładzców
pochodzą.
Holowniowie, z liniii książąt Ruskich pochodzą
Hornostaj, herbu Hippocentaurus, od książąt Kijowskich
linią
		

/KS_452597_II_L_0048.djvu

			Horshi, herbu Druck, od Włodzimierza, jedynowładzcy
Buskiego swój początek wzięli.
Hoski, z książąt Buskich pochodzą, a mianowicie od
Holenki, brata Worony.
Hreczynowie, z książąt Litewskich, linii Dorszprungow­
skiej pochodzą. Niektórzy idą od książąt Busko-Polskich,
a mianowicie od książąt Zachomylskich i Iłhowieckich.
Jabłonowski, idą od Prussow, a Prussowie z linii ksią­
żąt Pruskich dawnych pochodzą.
Jałgołd, z książąt Litewskich, linii Dorszprungowskiej
pochodzą.
Jarosławski, z linii książąt Buskich pochodzą.
Jasieniecki Wojna, herbu Jasieniecki, z książąt Bu­
skich idą.
Jaworowski, z książąt Szląskich pochodzą (Stryj­
kowski).
Jawa, herbu Gryf, pochodzą od Jaxy, książęcia Serb­
skiego, potomka Leszka, monarchy Polskiego.
Jelec, z książąt Buskich pochodzą, a mianowicie od
Worony.
Jełowicki, herbu Jełowicki, z książąt Pereasławskich
pochodzą.
Jeman, z książąt Buskich pochodzą, a mianowicie od
Worony.
Iłhowicki, z książąt Litewskich, linii Dorszprungowskiej
pochodzą.
Unicz, od Eleazara Bulki, książęcia Serskiego, po­
chodzą.
Irzykowski, z książąt Litewskich, linii Jagiellońskiej
pochodzą.
Juracha, herbu Juracha, pochodzą z książąt Giedroj-
ców, a Giedrojcowie, jak wyżej widzieliśmy, idą z książąt
Litewskich, linii Dorszprungowskiej.
Jurewicz, z książąt Litewskich, linii Dorszprungowskiej
		

/KS_452597_II_L_0049.djvu

			Jaśkiewicz, z książąt Litewskich, linii Jagiellońskiej
pochodzą.
Iwanicki, herbu Pełnia, pochodzą od Lubarta, książę-
cia Buskiego, jako familia Bochdanów czyli Pełnia. (Okolski).
Kantakuzen, herbu Kantakuzen, z cesarzów wschodnich
Paleologów pochodzą.
Kapusta, herbu Odrowąż, z książąt Pereasławskich
pochodzą.
Karęga czyli De Quarto, herbu Karęga z książąt
Sycylii pochodzą.
Kesmiński, herbu strzała, z książąt Ruskich pochodzą.
Ketler pochodzą z książąt Kurlandzkich.
Kierdej z książąt Litewskich linii Dorszprungowskiej
pochodzą.
Kietliczowie z książąt Pruskich dawnych pochodzą,
a od nich idą Rajscy i Skidzińscy.
Kisielowie z linii książąt Ruskich pochodzą.
Kmita od Eleazara Bulki, książęcia Serbskiego po­
chodzą, według zaś niektórych autorów, idą od Worony,
książęcia Ruskiego.
Kniaziowie z książąt Litewskich, linii Jagiellońskiej po­
chodzą, a mianowicie od Mondwida.
Knut, herbu Knut, są rodem z Duńskiego królestwa,
gdzie piszą, że w r. 1448 dnia 25 czerwca obranym został
Karól Knutsen rycerz, rodem ze Szwecyi, królem Szwedzkim.
Kobryński idą od Koreckich, Koreccy zaś pochodzą
z książąt Litewskich linii Jagiellońskiej, a mianowicie od
Olgierda.
Kociel, herbu Pelikon, z książąt Słowackich pochodzą.
Komajewski z książąt Litewskich linii Dorszprungow­
skiej pochodzą.
Konarski, pochodzą od Jaxy, książęcia Serbskiego, po­
tomka Leszka, monarchy Polskiego.
Kopeć, z linii książąt Ruskich pochodzą.
Kopylski, z książąt Litewskich linii Jagiellońskiej po­
chodzą, a mianowicie od
		

/KS_452597_II_L_0050.djvu

			Korecki, herbu Pogonią, z Wielkich książąt Litewskich
pochodzą, a mianowicie od Olgierda; od nich zaś idą Ka­
tyńscy.
Koryatowicz, herbu Pogonią, z Wielkich książąt Li­
tewskich pochodzą, a mianowicie od Koryata, syna naj­
młodszego Giedymina.
Korylut, herbu Korybut, pochodzą od Korybuta, syna
Olgierdowego.
Koszyrski, herbu Pogonią, z książąt Litewskich, linii
Jagiellońskiej pochodzą, a mianowicie od Lubarta.
Kotwicz, herbu Kotwicz, od książąt Austryackich po­
czątek wzięli, idą oni z domu Kakuskiego.
Kowelski, herbu Pogonią, z książąt Litewskich, linii
Jagiellońskiej pochodzą, a mianowicie od Lubarta.
Kozielski, z książąt Czernikowskich pochodzą.
Kozieł, z książąt Szląskich pochodzą (Sommersberg
T. III fol. 125 i inne).
Kozik, herbu Zkrzyzłuk, z linii książąt Ruskich po­
chodzą.
Kozłowski, z książąt Smoleńskich pochodzą.
Kołuchowski, z książąt Szląskich pochodzą (Stryj­
kowski).
Kroszyński, herbu Kroszyńslci, z książąt Litewskich,
linii Jagiellońskiej pochodzą. Według niektórych autorów
idą oni od Wigunda, syna Kiejstutowego, według drugich,
od Woj data.
Krzczonowski, z linii książąt Buskich pochodzą.
Krzycki, idą od Kotwiców, to jest Pochnerów, a ci
z domu Bakuskiego pochodzą.
Kuchmistrzowski, z książąt Litewskich, linii Jagielloń­
skiej pochodzą, a mianowicie od Mondwida.
Kurakin, herbu Korybut, z książąt Litewskich, linii
Jagiellońskiej pochodzą, a mianowicie od Korybuta.
Kurcz, herbu Kurcz. Według niektórych autorów,
Kurczowie od książąt Buskich początek swój wzięli; według
zaś innych idą oni od Koryata, książęcia
		

/KS_452597_II_L_0051.djvu

			jednego z synów Giedymina, Wielkiego ksiąźęcia Litew­
skiego.
Kurpski, z książąt ruskich pochodzą a mianowicie
z książąt Jarosławskich.
Kwiatkiewicz, z książąt Litewskich, linii Jagiellońskiej
pochodzą, a mianowicie od Wigunta, syna Olgierda, a brata
Władysława Jagiełły.
Kwiatkowski, herbu Gryf, pochodzą od Jaxy, ksiąźęcia
Serbskiego, potomka Leszka, monarchy Polskiego.
Laskaris, herbu Laskaris, idą od monarchów Greckich.
Lassot, pochodzą od Rawitów, a Rawitowie od Ko­
chana, ksiąźęcia Czeskiego.
Latoszyński, herbu Gryf, pochodzą od Jaxy, ksiąźęcia
Serbskiego, potomka Leszka, monarchy Polskiego.
Leśniowslci, pochodzą jedni od Jaxy, ksiąźęcia Serb­
skiego, drudzy od Rawitów, a Rawitowie od Kochana, ksią-
żęcia Czeskiego.
jLeszczyc, herbu Leszczyc, pochodzą, według niektórych
autorów, od Leszka, monarchy Polskiego.
Lesznicki, z książąt Litewskich, linii Jagiellońskiej po­
chodzą, a mianowicie od Jawnuta.
Legnicki, z książąt Szląskich pochodzą (Stryjkowski).
Lichodziejski, z linii książąt Ruskich pochodzą.
Lingwieniewicz, herbu Pogonią, z Wielkich książąt
Litewskich pochodzą, a mianowicie od Lingwiena, brata Ja-
giełłowego.
Lizinosowicz, z książąt Litewskich, linii Jagiellońskiej
pochodzą, a mianowicie z książąt Kowieńskich.
Lubartowicz, z Wielkich książąt Litewskich pochodzą,
a mianowicie od Lubarta, syna Giedyminowego.
Lubecki, herbu Druck, z książąt Ruskich pochodzą
i dziś się zowią Druckiemi Lubeckiemi. Wywód zaś familii
Druckich już wyżej widzieliśmy.
Lwowscy, z linii książąt Ruskich pochodzą.
Labanowski, z linii książąt Rusko-Polskich pochodzą.
Łabędź, herbu Łabędź, od królów Duńskich
		

/KS_452597_II_L_0052.djvu

			herb zaś Łabędź, wprowadzonym był do Polski przez Du­
nina, jak już widzieliśmy pod Duninami.
Łoszczakowie, z linii książąt Buskich pochodzą.
Łukomski, herbu Boch, idą z siostry Władysława Ja­
giełły i dla tego używają w herbie i Pogoni Litewskiej.
Witold, Wielki książę Litewski, miał za żonę Maryą, córkę
Jędrzeja książęcia Łukomskiego i Starodubowskiego (Stryj­
kowski fol. 547).
Maliński, z linii książąt Buskich pochodzą.
Masalski, herbu Masalski, z książąt Karaczewskich po­
chodzą.
Meszczeryn, herbu Pogonią 3tio, z książąt Buskich po­
chodzą. Do Litwy przyszli z Moskwy, gdzie ich Meszczer-
skiemi zowią.
Mickiewicz, herbu Poraj. Według Stryjkowskiego, fol.
356, idą od książąt Giedrojciów, a Giedrojciowie, jak wyżej
widzieliśmy, pochodzą z książąt Litewskich linii Dorszprun-
gowskiej.
Mieczkowicz, z książąt Litewskich, linii Dorszprungow-
skiej pochodzą.
Miednicki, z książąt Litewskich, linii Dorszprungowskiej
pochodzą.
Mielecki, herbu Gryf, pochodzą od Jaxy, książęcia Serb­
skiego, potomka Leszka, monarchy Polskiego.
Mieleszko, pochodzą od Eleazara Bulki, książęcia Serb­
skiego.
Mikitynicz, z książąt Litewskich, linii Dorszprungow­
skiej pochodzą.
Miński, z linii książąt Pruskich dawnych pochodzą.
Mirski, herbu Białynia, od Włodzimierza, monarchy
Buskiego pochodzą, a mianowicie od syna jego Swiatopełka,
książęcia Twerskiego, od którego pochodzą i Czetwertyńscy,
jak wyżej widzieliśmy.
Mondwid, z książąt Litewskich, linii Jagiellońskiej
pochodzą.
Morikmi, herbu Morikoni. Bód ten przybył do
		

/KS_452597_II_L_0053.djvu

			z dawnej Hetruryi, a dzisiejszej Toskanii, w której niektó­
rzy z nich byli książętami panującemi.
Moźajski, z linii książąt Buskich pochodzą.
Mścisławski, z książąt Litewskich, linii Jagiellońskiej
pochodzą, a mianowicie od Lingwiena.
Murza, herbu Pelikan, z hospodarów Wołoskich po­
chodzą.
Myszko, od Eleazara Bulki, książęcia Serbskiego, po­
chodzą, a od Myszków idą Bochowitynowie.
Nakwaski, z linii książąt Pruskich pochodzą.
Namysłowski, z książąt Szląskich pochodzą (Stryj­
kowski).
Narbutt, z książąt Litewskich, linii Dorszprungowskiój
pochodzą. Według niektórych autorów, Narbuttowie idą
z linii Jagiellońskiej, a mianowicie od Leonarda, synowca
Jawnuta.
Nasiłowski, z książąt Litewskich, linii Jagiellońskiej
pochodzą, a mianowicie od Kiejstuta.
Nechledyński lub Nehledeński, z liniii książąt Buskich
pochodzą.
Niemierzyc, od Eleazara Bulki, książęcia Serbskiego
pochodzą.
Nieświecki, z linii książąt Buskich pochodzą.
Nowogródzcy, książęta, z linii Jagiellońskiej pochodzą,
a mianowicie od Lingwiena.
Nowosielski, pochodzą z książąt Dołgorukich, a Dołgo-
rukowie idą z książąt Czernihowskich.
Odnowski, od jedynowładzców Buskich pochodzą.
Odojewski, z linii książąt Buskich pochodzą.
Odrązewiczowicz, z linii książąt Buskich pochodzą.
Odyńcewicz, z linii książąt Buskich pochodzą.
Ogiński, herbu Ogiński, od Włodzimierza, jedyno-
władzcy Buskiego pochodzą, od roku więc 990 genealogią
swoją wywodzą.
Olechnowicz, z książąt Litewskich, linii Jagiellońskiej
pochodzą, a mianowicie od
		

/KS_452597_II_L_0054.djvu

			Olelkowicz, książęta Słuckie, herbu Pogonią Litewska,
od książąt Litewskich, linii Jagiellońskiej swój początek
wzięli, a mianowicie od Olelka.
Oleśnicki, z książąt Szląskich pochodzą (Stryjkowski).
Olizar, herb i chorągiew Kmitów, od Eleazara Bulki,
książęcia Serbskiego, pochodzą.
Opolski, z książąt Szląskich pochodzą (Stryjkowski).
Orczyński, z linii książąt Buskich pochodzą.
Ościk, herbu Trąby, pochodzą od Narymunda, Wiel­
kiego książęcia Litewskiego; u tego albowiem Nary munda
był syn Lizdejko, u Lizdejki był syn Wirszul, u Wirszula
był syn Syrpuc, a u tego ostatniego był syn Grzegorz Ościk.
Kuropatnicki nazywa ich Ostynami i do linii Dorszprungo-
wskiej odnosi.
Ostrogski, z linii książąt Buskich pochodzą, a miano­
wicie od Włodzimierza, potomka Buryka.
Ostroróg, od Władysława, książęcia Kaszubskiego po­
chodzą.
Ozierecki, czyli Ozierzecki od Włodzimierza, jedyno-
władzcy Buskiego, pochodzą.
Ozgowie, pochodzą od Bawitów, a Bawitowie od Ko­
chana, książęcia Czeskiego.
Palecki, herbu Ostoja, z linii książąt Buskich pocho­
dzą, a mianowicie od Jędrzeja, książęcia Siewierskiego
Patryk albo Petryk, z książąt Litewskich, linii Jagiel­
lońskiej pochodzą, a mianowicie od Patryka.
Persakiclci, z książąt Litewskich, linii Dorszprungow-
skiej pochodzą.
Pieckiewicz, z książąt Litewskich, linii Dorszprungow-
skiej pochodzą.
Pilsudzlci, herbu Strzała czyli Komoniaka, z książąt
Litewskich, linii Dorszprungowskiej pochodzą, a mianowicie
od Ginwiłda.
Piński, z linii książąt Buskich pochodzą.
Plichta, herbu Półkozic, z linii książąt Buskich po­
		

/KS_452597_II_L_0055.djvu

			Płoński, z książąt Litewskich, linii Jagiellońskiej po­
chodzą.
Pociej, od Eleazara Bulki, książęcia Serbskiego, po­
chodzą.
Podbereski, herbu Gozdawa, od Włodzimierza, jedyno-
władzcy Buskiego, pochodzą.
Podhorski, z linii książąt Buskich pochodzą.
Połozow, z książąt Litewskich, linii Jagiellońskiej po­
chodzą, a mianowicie od Giedymina.
Polubiński, herbu Jastrzębiec, pochodzą z książąt Bu­
skich, według Paprockiego, a, według Kujałowicza i Kuro-
patnickiego, idą wraz z Trubeckiemi od książąt Litewskich,
linii Jagiellońskiej, a mianowicie od Wigunta, syna Olgier-
dowego, a brata Władysława Jagiełły.
Pomorscy, książęta, herbu Gryf.
Poniatowski, herbu Ciołek, pochodzą ze krwi królów
Saskich, jak wyżej wspomnieliśmy, gdyśmy mówili o Ciołkach.
Poraj, herbu Poraj, pochodzą od Ursyna i Hektora,
którzy pierwsi do Litwy z Włoch przybyli z Publiuszem
Palemonem i Prosperem Coesarinem Kolumną.
Porycki, z książąt Litewskich, linii Jagiellońskiej po­
chodzą, a mianowicie od Korybuta.
Potocki, z książąt Pruskich dawnych pochodzą.
Pozarzycki, z linii książąt Buskich pochodzą, a miano­
wicie od Włodzimierza, monarchy Buskiego. W Bosyi zowią
ich książętami Pożarskiemi. Są też i w Polsce Pożarscy,
wnosió wypada iż z tej samej idą linii.
Prandot, pochodzą od Bawitów, a Bawitowie idą od
Kochana, książęcia Czeskiego.
Prochański, herbu Gryf, pochodzą od Jaxy, książęcia
Serbskiego, potomka Leszka, monarchy Polskiego.
Pruński, herbu Pogonią Imo, od Włodzimierza, mo-
marchy Kijowskiego i całej Kusi pochodzą.
Prussoime, z książąt Pruskich dawnych pochodzą.
Przedzielnicki, z linii książąt Busko - Polskich po­
		

/KS_452597_II_L_0056.djvu

			Przychabski, z linii książąt Ruskich pochodzą.
Przyjemski, pochodzą od Rawitów, a Bawi to wie idą od
Kochana, książęcia Czeskiego.
Przyszowski, herbu Łabędź, idą od Piotra Dunina,
a Piotr Dunin, jak wyżej widzieliśmy, od królów Duńskich
pochodzi.
Pstruch, z linii książąt Rusko-Polskich pochodzą.
Pudatczyc, czyli Puciatycz, herbu Syrokomla, z linii
książąt Ruskich pochodzą.
Puński, z linii książąt ruskich pochodzą.
Putywlicz, z linii książąt Rusko-Polskich pochodzą.
Puzyna, herbu Oginiec, od Włodzimierza, jedynowładzcy
Ruskiego pochodzą.
Eachuz, z książąt Litewskich, linii Dorszprungowskiej
pochodzą.
Badowicki, idą od Kotwiców, to jest Pochnerów, a ci
z domu Rakuskiego pochodzą.
Radziwiłł, herbu Trąby, z książąt Litewskich, linii
Dorszprungowskiej pochodzą, a mianowicie od Lizdejki, syna
Narymunda.
Rafałowski, od Teodora, książęcia Siewierskiego po­
chodzą.
Rekuć, herbu Leliwa, z książąt Litewskich, linii Ja­
giellońskiej pochodzą. Syn Jana Mondwida spłodził syna Re-
kucia, od którego wziął początek dom książąt Rekuciów.
Roch vel Kolumna, przyszli z Włoch do Litwy z Pa-
lemonem. Według niektórych autorów, sięgają oni bajecznych
czasów, bo od Herkulesa początek jakoby wzięli. Według
drugich od Karola Wielkiego, cesarza pochodzą, a według
innych od Guelfa, książęcia Bawarskiego.
Rokicki, pochodzą od Rawitów, a Rawitowie od Ko­
chana, książęcia Czeskiego.
Romadanowski, z linii książąt Ruskich pochodzą.
Romanowski, herbu Szaława, z linii książąt Ruskich
pochodzą, a mianowicie od Włodzimierza, monarchy Ruskiego.
Byli oni książętami
		

/KS_452597_II_L_0057.djvu

			Romer, herbu Jelita, z Włoch przyszli do Polski,
przecież nie prosto, bo niektórzy z nich wprzód w Węgrzech
gnieździć się poczęli, z których Gwilhelm Romer, książę,
pojął Jadwigę, Kazimierza Wielkiego, króla Polskiego
córkę; od niego idą Romerowie, którzy są dziś na Litwie.
Rostowski, z linii książąt Ruskich pochodzą.
Roszczyc, z książąt Litewskich, linii Jagiellońskiej po­
chodzą, a mianowicie od Narymunda.
Rożen, herbu Gryf, pochodzą od Jaxy, książęcia Serb­
skiego, potomka Leszka, monarchy Polskiego.
Rozrnw, pochodzą od Jaxy, książęcia Serbskiego, po­
tomka Leszka, monarchy Polskiego.
Rozrazewski, herbu Doliwa, z książąt Słowackich po­
chodzą.
Roźyński, z książąt Litewskich, linii Jagiellońskiej po­
chodzą, według niektórych autorów, od Koryata, a, według
innych, od Narymunda.
Rudziński, z linii książąt Pruskich dawnych pochodzą.
Rudzki, z linii książąt Ruskich pochodzą.
Rukiewicż, z książąt Litewskich, linii Dorszprungowskiej
pochodzą.
Rylski, z książąt Ruskich pochodzą. (Karamzin Tom
VI, fol. 296).
Sablowski, z linii książąt Ruskich pochodzą.
Sany uszko, herbu Pogonią Litewska, z książąt Li­
tewskich, linii Jagiellońskiej pochodzą, a mianowicie od Lu-
barta, syna Giedyminowego, według niektórych autorów,
a według Stryjkowskiego i Kojałowicza, od Lubarta, syna
Olgierdowego, z Julianny, księżnej Witebskiej, spłodzonego.
Sapieha, herbu Lis, z książąt Litewskich, linii Jagiel­
lońskiej pochodzą, a mianowicie od Narymunda, syna naj­
młodszego Giedymina. Narymund ten był książęciem Piń­
skim i Mozyrskim. Sapiehowie, lubo ze krwi książęcej, pi­
sali się. dawniej hrabiami, czego zresztą widzimy liczne przy­
kłady i po innych książęcych domach osiadłych w Polsce
i na
		

/KS_452597_II_L_0058.djvu

			Sawaniewaki, herbu Pobog, pochodzą od Sawana Szy-
ryna, kniazia Tatarskiego, który do Mazowsza się dostał
w r. 1241, za panowania Leszka Białego w Polsce, a Kon­
rada, brata jego, w Mazowszu.
Schampach, herbu Schampach, od dawnych Leszków,
książąt i monarchów Polskich pochodzą, a mianowicie od
drugiego syna Leszka.
Scypion, herbu Scipio, od dawnych Scipionów Rzym­
skich pochodzą; lubo nie jest to dom książęcy, gdyż Scipio-
nowie byli za czasów Rrzeczypospolitej rzymskiej, wszakże
władza ich przedstawiała książęcą dostojność, dla tego to
pomieściliśmy tu ich potomków.
Siesicki, herbu Bawola Głowa, z książąt Litewskich,
linii Dorszprungowskiej pochodzą, a mianowicie idą z linii
Dowmunta, książęcia Uciańskiego, syna Romunda, Wielkiego
książęcia Litewskiego.
Siestrzeńcoicie na Ghidziszkach, z linii książąt Ruskich
pochodzą.
Sirewicz, herbu Trąby, idą od drugiego syna Grzego­
rza Ostyka lub Ościka, Ościk, jak wyżej widzieliśmy, pocho­
dzi od Narymundu, Wielkiego książęcia Litewskiego.
Skirmunt, z Wielkich książąt Litewskich pochodzą,
Skirmunt albowiem był synem Mingajły, a Mingajło był sy­
nem Erdziwiła, pierwszego Wielkiego książęcia Litewskiego.
Skop, herbu Trąby, z Wielkich książąt Litewskich po­
chodzą, a mianowicie od Grzegorza Ostyka lub Ościka, po­
tomka Narymunda w czwartem pokoleniu, jak już wyżej wi­
dzieliśmy.
Slizień, herbu Slizień czyli Świat; mitra książęca, która
jest nad tarczą, być powinna bez kuli na wierzchu, jak się
stare mitry książęce rysowały (Siebmacher). Według Nie-
słeckiego Tom I, fol. 558 i Lelewela Tom IV. fol. 424,
Sliźniowie pochodziliby od Ruryka. Rosyjska Barchatnaja
kniga też, jak Niesiecki i Lelewel, odnosi pochodzenie
Sliźniów do potomków Rurika, wywodząc od Sliźniów ksią­
żąt Bułhaków, a od Bułhaków książąt Galicynych,
		

/KS_452597_II_L_0059.djvu

			nych i Łobanowych. Według Sommersberga i innych auto­
rów niemieckich pochodzą Sliźniowie z książąt Szląskich.
W roku 1163, gdy Bolesław IV Kędzierzawy oddał synom
Władysława II księstwo Szląskie, utworzyli się w Polsce
udzielni książęta Szląscy. Kraj, Szląskiem zwany, na wiele
dzielnic w potomkach Władysława II tym sposobem rozdzie­
lony został; otóż jeden z tych książąt udzielnych Szląskich
był protoplastą domu Sliźniów i nazwisko Slizień pochodzi
od nazwy dawniejszej Szląska Slezien (Sommersberg). Her­
bem Slizień w całej Litwie i Polsce jedni Sliźniowie się
pieczętują.
Słupecki, pochodzą od Rawitów, a Eawitowieidąod Ko­
chana, książęcia Czeskiego.
Sobieski, od Sobiesława, syna Leszka pochodzą.
Sokoliński, herbu Druck, z linii książąt Ruskich po­
chodzą i dziś się zowią Druckiemi Sokolińskiemi, pochodze­
nie zaś linii Druckich wyżej widzieliśmy.
Sokolski, z linii książąt Ruskich pochodzą, a, według
Kuropatnickiego, idą z książąt Litewskich, linii Jagielloń­
skiej, a mianowicie od Koryata.
Sołomerecki, herbu Rawicz, z linii książąt Ruskich po­
chodzą, a, według Kuropatnickiego, idą z książąt Litewskich
linii Jagiellońskiej, a mianowicie od Kiejstut.
Sołtan, herbu Korybut, z książąt Litewskich, linii Ja­
giellońskiej pochodzą, a mianowicie od Korybuta. Według
Kuropatnickiego, Sołtanowie idą od Worony, książęcia Ru­
skiego, a od Sołtanów wyprowadza on Sokolskich. Takoż
widzimy w trzynastym wieku Bałakłaja Sołtana, carem hordy
Zawolskiej, zkąd niektórzy wnoszą, że Sołtanowie z książąt
Tatarskich pochodzą; wniosek wszakże ten niczem innem
usprawiedliwionym być nie może, jak jednem tylko podo­
bieństwem nazwiska, co jest niedostatecznem. Najprawdopo­
dobniej, że Sołtanowie pochodzą z książąt Litewskich, jak
wyżej powiedzieliśmy. Są ślady, że przed Uniją Litwy
z Polską, używali oni tytułu książęcego. W czasie pierwszej
Unii było dwóch Sołtanów braci, jeden Jan, a drugi
		

/KS_452597_II_L_0060.djvu

			i byli książętami; ale jeden z nich, w imię równości, zrzekł
się tytułu, drugi zaś, Bohdan, pozostał, jak był książęciem.
Ta linia książąt, o których w Litwie do Unii Lubelskiej
wzmianka, zgasła, a dziś istniejący Sołtanowie pochodzą od
tego, który dobrowolnie, w imie równości, zrzekł się tytułu
książęcego.
Sołtylc, herbu Sołtyk, dom książęcy. Z tego samego
domu pochodzą Sołtykowie Rosyjscy. Anna, monarchini Ro­
syjska z Anny Sołtykówny się rodzi.
Sprotawski, z książąt Szląskich pochodzą (Stryj­
kowski).
Starüdiibou’ski, z linii książąt Ruskich pochodzą, a mia­
nowicie od Włodzimierza, jedynowładzcy Rnskiego.
Stradomski, z linii książąt Pruskich dawnych pochodzą.
Strybeloivie, pochodzą od Worony, książęcia Ruskiego.
Strzykouńe, z książąt Litewskich, linii Jagiellońskiej
pochodzą, a mianowicie od Leonarda, synowca Jawnuta.
Stynaivski, z książąt Szląskich pochodzą (Stryjkowski).
Sudymuntowicz, z linii książąt Ruskich pochodzą.
Sumiński, z linii książąt Ruskich pochodzą.
Suzdalski, z linii książąt Ruskich pochodzą, a miano­
wicie od Wielkich książąt Włodzimirskich.
Swiatopełk, z linii książąt Ruskich pochodzą. Według
niektórych autorów Swiatopełk czyli Swatopłuk był książę­
ciem panującym Morawii w roku 871.
Surichowski, ze Swichowa, herbu Łzawra, idą od Prze­
mysława, książęcia Czeskiego i Libussy.
Świdnicki, zksiążąt  Szląskich pochodzą (Stryjkowski).
Suderski, Swirski lub Siewierski, herbu Lis, idą
z książąt Litewskich, linii Dorszprungowskiej, a mianowicie
od Dowmunda, książęcia Uciańskiego. Według Kuropatni-
ckiego, Swierski i Siewierski są dwa oddzielne domy, oba
z linii książąt Ruskich pochodzące; Swierskich kładzie w li­
nii książąt Smoleńskich.
Świszczało, z linii książąt Ruskich
		

/KS_452597_II_L_0061.djvu

			Szamotulski, od Władysława, książęeia Kaszubskiego
pochodzą.
Szczepanowski, herbu Gryf, pochodzą od Jaxy, książę-
cia Serbskiego, potomka Leszka, monarchy Polskiego, a, we­
dług Kuropatnickiego, idą z linii książąt Praskich dawnych.
Szujski, herbu Pogonią, pochodzą, według Niesieckiego,
z Wielkich książąt Litewskich, a, według Kuropatnickiego,
z linii książąt Buskich.
Talmontowicz, z książąt Litewskich, linii Dorszpun-
gowskiej pochodzą.
Tamanoiuski, herbu Korczak, idą od Boratyńskich,
a Boratyńscy, jak wyżej widzieliśmy, z książąt Czernihowskicli
pochodzą.
Tankowski, herbu Korczak, idą od Boratyńskich, a Bo­
ratyńscy od książąt Czernihowskich,
Tarasmie, z książąt Litewskich, linii Jagiellońskiej
pochodzą, a mianowicie od Koryata.
Tessyński, z książąt Szląskich pochodzą (Stryjkowski).
Tołoczyński, z linii książąt Busko-Polskich pochodzą.
Toropeecy książęta, z których Dawid, książę Toro-
pecki, w roku jeszcze 1216, zginął w bitwie nad Dźwiną.
Trabski, z książąt Litewskich, linii Dor szprungo wskiej
pochodzą.
Trubecki czyli Trubczewski, herbu Pogonią Litewska,
z książąt Litewskich, linii Jagiellońskiej pochodzą, a miano­
wicie od Jędrzeja Wigunta, syna Olgierdowego, a brata Wła­
dysława Jagiełły. Gdy Siewierskie księstwo od Litwy się
oderwało do Moskwy, niektórzy z nich do Moskwy się prze­
nieśli. Jest też linia Trubeckich pochodząca od Korybuta,
też z linii Jagiellońskiej.
Tryzna, od Ihora, książęeia Buskiego pochodzą (Stryj­
kowski).
Tucki, z linii książąt Buskich pochodzą.
Tuczyński, herbu Buczyński, z książąt Pomorskich
		

/KS_452597_II_L_0062.djvu

			Turowie, z linii książąt Ruskich pochodzą, a miano­
wicie od Worony.
Tuszowski, z książąt Litewskich, linii Dorszprungow-
skiej pochodzą.
Tyszkiewicz, herbu Leliwa, z książąt Litewskich, linii
Jagiellońskiej pochodzą, a mianowicie od Mondwida, syna
Giedyminowego, który pierwszy na siebie i na sukcesorów
swoich przyjął herb Leliwa. Ludwik Tyszkiewicz pojął,
w r. 1778, księżniczkę Konstancyą Poniatowską, synowicę
rodzoną króla Stanisława Augusta. Wincenty Tyszkiewicz,
referendarz Koronny, pojął księżniczkę Maryą Teresę Ponia­
towską, córkę książęcia Andrzeja, a drugą synowicę króla
Stanisława Augusta.
Uchrowiecki, z linii książąt Ruskich pochodzą.
Wadaszyńslci, z linii książąt Ruskich pochodzą.
Wańkowicz, herbu Lis, pochodzą od książęcia Wank i,
zięcia Kiejstuta, Wielkiego książęcia Litewskiego.
Węzy kotuski,  idą od Kotwiców, to jest Pochnerów,
a ci z domu Rakuskiego pochodzą.
Wiaźewicz, herbu Leliwa, z książąt Litewskich, linii
Jagiellońskiej pochodzą, a mianowicie od Mondwida, syna
Giedyminowego.
Widzewski, z książąt Litewskich, linii Dorszprungow-
skiej pochodzą.
Wideniecki, z linii książąt Ruskich pochodzą.
Wiecwiński, z linii książąt Pruskich pochodzą.
Wielicki, z linii książąt Ruskich pochodzą.
Wierejski, z książąt Litewskich, linii Dorszprungow-
skiej pochodzą.
Wierzbiętowie, od Sobiesława, syna Leszka pochodzą.
Wilczkowski, herbu Jelita, jeden dom z Łukomskiemi,
a Lutomscy, jak wyżej widzieliśmy, idą z siostry Włady­
sława Jagiełły.
Witkowski, idą od Kotwiców, to jest, Pochnerów, a ci
z domu Rakuskiego pochodzą.
Wiśniowiecki, z książąt Litewskich, linii
		

/KS_452597_II_L_0063.djvu

			pochodzą, a mianowicie od Korybuta, na chrzcie Dymitrem
przezwanego, który był synem Olgierda, Wielkiego książęcia
Litewskiego i Maryi księżny Twerskiej. Od Wiśniowieckich
idą Osiemiatczycowie.
Wlodzhnirski, z linii książąt Buskich pochodzą.
Wojna, z książąt Litewskich linii Dorszprungowskiej
pochodzą.
Wojszkolski, idą od Kotwiców, to jest, Pochnerów,
a ci z domu Bakuskiego pochodzą.
Wolski, herbu Gryf, pochodzą od Jaxy, książęcia Serb­
skiego, potomka Leszka, monarchy Polskiego. Byli też
Wolscy, herbu Pogonią, z książąt Litewskich, linii Jagiel­
lońskiej idące, a mianowicie od Patryka, syna Kiejstuta, ale
dom ten książęcy od dawna już wygasł.
Wołodkiewicz, z linii książąt Buskich pochodzą.
Wolozyński, z książąt Litewskich, liniii Dorszprungow­
skiej pochodzą.
Wołucki, pochodzą od Bawitów, a Bawitowie idą od
Korhana, książęcia Czeskiego.
Woronicz, pochodzą od Boratyńskich, a Boratyńscy od
Worony, książęcia Czernihowskiego.
Woroniecki, z książąt Litewskich linii Jagiellońskiej
pochodzą, a mianowicie od Fedora Wasilewicza Korybuta,
książęcia Zbarazkiego. Stefan, jeden z przodków tego domu,
przezwany został Wojną Woronieckim od dzieł wojennych.
Woropojski, z linii książąt Buskich pochodzą.
Worotyński, pochodzą od Boratyńskich, a Boratyńscy
jak już widzieliśmy, idą od Buskich jedynowładzców, a mia­
nowicie od Worony, książęcia Czernihowskiego.
Wrahowski, z linii książąt Buskich pochodzą.
Wychowski, z linii książąt Buskich pochodzą, a miano­
wicie z Glińskich.
Zabrzeziński, herbu Leliwa, z książąt Litewskich, linii
Jagiellońskiej pochodzą, a mianowicie od Juchny, czyli Jana,
syna Mondwidowego, Mondwid zaś, lub, jak niektórzy
		

/KS_452597_II_L_0064.djvu

			rowie zowią, Montwicl lub też Moniwid, był synem Giedy­
mina, Wielkiego książęcia Litewskiego.
Zachomylski, z książąt Litewskich, linii Dorszprungow-
skiej pochodzą.
ZahomylsM, z linii książąt Buskich pochodzą.
Zarzecki, z linii książąt Buskich pochodzą.
Zaslawscy, książęta, pochodzą od książąt Ostrogskich,
a Ostrogscy, jak już widzieliśmy, idą od Buryka, książęcia
Buskiego. Jest też drugi dom książąt Zasławskich, herbu
Pogonią Litewska, ten z książąt Litewskich, linii Jagiel­
lońskiej pochodzi, a mianowicie od Jawnuta, syna Giedymino-
wego. Jawnut, jak widzieliśmy w historyi Litewskiej, spis
ten poprzedzającej, był przez ojca swego Giedymina, nazwanym
Wielkim książęciem Litewskim; gdy zaś go bracia rodzeni
Kiejstut i Olgierd z godności tej strącili, dali mu w udziale
Zasław w Mińskiem województwie, ztąd poszli książęta Za­
slawscy.
Zaivadzki, herbu Lis, piszą się Swiatopelkami Zawadz-
kiemi, z książąt więc Buskich pochodzą, a mianowicie od
Iwona, którego potomstwo, już w roku 1420, znane było
pod nazwiskiem Swiatopełków Zawadzkich.
Zawisza, z książąt Litewskich, linii Jagiellońskiej po­
chodzą, a mianowicie od Leonarda, synowca Jawnuta.
Zbarawscy, z książąt Litewskich, linii Jagiellońskiej
pochodzą, a mianowicie od Korybuta, syna Olgierdowego.
Zdanowicz, herbu Hipocentaurus. 1 Pochodzą z pokole-
_7 , T;r -i j lenia książąt Dor-
Zdanowicz, herbu Kory but | szprimgów. udzielnie
w L.twie panujących
kilkaset latami przed
Jagiellonami.
Zdanowicz, herbu Zdanowicz.
Zdanowicz Zub, herbu Jastrzębiec.
Zerotyński, z linii książąt Buskich pochodzą.
Zgorski, idą od Kotwiców, to jest, Pochnerów, a ci
z domu Bakuskiego pochodzą.
Zienowiez, herbu Zienowicz. Za czasów jeszcze Witolda,
to jest w r. 1380, Despot Zienowicz Bratoszowicz, książę
Serbii i wojewoda Multański, przybył do Litwy, gdzie
i
		

/KS_452597_II_L_0065.djvu

			Zubrowiecki, z linii książąt Buskich pochodzą.
Zwinogrodzki, z linii książąt Buskich pochodzą,
Żegański, z książąt Szląskich pochodzą (Stryjkowski).
Żukowski, z linii książąt Pruskich pochodzą (Kuro-
patnicki).
Żyzemski, herbu Żyżemski, z linii książąt Buskich
pochodzą, a mianowicie z książąt Smoleńskich.
KONIEC.
Nr
* r-
		

/KS_452597_II_L_0070.djvu

			Biblioteka im. Hieronima
Łopacińskiego w Lublinie
li5269-
r
A
z.