/page0001.djvu

			ARTUR GANCZARSKI
Major W. P.
OCHRONA CZCI
W WOJSKU POLSKIM.
NAKŁADEM WŁASNYM AUTORA.
PAŃSTWOWA.
.1920	.־	־־
		

/page0003.djvu

			ARTUR GANCZARSKI
Major W. P.
OCHRONA CZCI
W WOJSKU POLSKIM.
NAKŁADEM WŁASNYM AUTORA.
LUBLIN, 1919 r.
		

/page0004.djvu

			DRUKARNIA PAŃSTWOWA W LUBLINIE.
		

/page0005.djvu

			PRZEDMOWA.
W radosnej dobie zmartwychwstania Ojczyzny
i wskrzeszenia świętych dla Polaka tradycji naszych
wojsk, pełnych wawrzynów i chwały, wysuwa się na
pierwszy plan Korpus oficerski, jako czynnik najzaszczyt-
niejszej i najwierniejszej służby dla Ojczyzny.
Szczytne swe zadanie spełnić może jednak tylko
oficer o nieskazitelnym charakterze, umiejący szanować
cześć własną i cudzą, tudzież godność swego stanu.
Zasady poczucia godności stanu były zawsze współ-
ne członkom wszystkich korpusów oficerskich, tradycja
zaś unormowała i uświęciła odrębne ich cechy, znajdu-
jące swój wyraz w honorowych przepisach prawnych.
Przepisy te dają oficerom moc rozpoznawania i sądzenia
czynów oficerów innych, niezgodnych z pojęciem hono-
ru, gdyż honor jest ich wszystkich wspólnem dobrem.
W młodem naszem wojsku korpus oficerski tworzą
przeważnie oficerowie różnego pochodzenia i wyszkolę-
nia, przesiąknięci nieraz duchem obcych armji.
Wskrzeszając tradycję własną, wydaje się zadaniem
pierwszem, tchnąć w korpus oficerski jednolitego ducha,
skierować czucie honorowe wszystkich jego członków
w jedno łożysko.
		

/page0006.djvu

			Cel taki przyświecał twórcom obowiązującego obe-
cnie w Wojsku Polskim prawa honorowego.
Prawo to dobrze zrozumieć i stosować może tylko
oficer, obznajmiony w ogólnych zarysach z genezą pra-
wa, z dotyczącemi postanowieniami obowiązujących ustaw
karnych i innych, oraz ze sposobem wykładni przepi-
sów prawnych.
Zdając sobie sprawę z braku podręcznika, któryby
kolegom moim przedstawiał stan prawny rzeczy i mógł
służyć także jako poradnik praktyczny przy stosowaniu
Statutu honorowego, wziąłem samorzutnie, prywatnie
pracę tę na siebie.
Szczęśliwym czuć się będę, jeżeli komentarz mój,
zapewnie niezupełny i niedoskonały, ale nacechowany
gorącą chęcią pomocy koleżeńskiej, choć w części od-
powie wspomnianym wymogom.
		

/page0007.djvu

			Skróty.
К. К. = Kodeks Karny,
W. К. К. = Wojskowy Kodeks Karny,
Dz. Roz. Wojsk. = Dziennik Rozkazów Wojskowych,
Dz. Praw = Dziennik Praw,
M. S. W. = Ministerstwo Spraw Wojskowych,
Ces. rozp. = Cesarskie rozporządzenie,
Db. = Dienstbuch,
N. V. BI. — Normal Verordnungsblatt,
Pras. Nr. — Prasidial N-o.
Ustawa W. Р. K. = Ustawa Wojskowego Postępowania Karnego,
D. O. G. = Dowództwo Okręgu Generalnego,
W. Р. K. = Wojskowe Postępowanie Karne.
		

/page0008.djvu

			TYTUŁ I.
OCHRONA CZC! W OGÓLNOŚCI.
ROZDZIAŁ I.
GENEZA DÓBR PRAWNYCH I CZCI, JAKO DOBRA CHRONIONEGO
PRZEZ PRAWO.
§ 1•
1. W miarę rozwoju ludzkości i organizacji społeczeństw
wytworzyło się pojęcie t. zw. dóbr prawnych, chronionych z woli
danego społeczeństwa.
Pierwotnie dobro społeczne było równoznaczne z dobrem
jednostki, której interesy .górowały nawet nad interesem ogółu.
Interes własny uchodził za sprawę publiczną, pokrzywdzony
miał prawo własnowolnego odwetu.
2. Z pojęciem kultury, idea bóstwa i pojęcia rodziny,
nietykalności osobistej oraz własności, zawarunkowały ochronę
społeczną dóbr przez nie reprezentowanych. Obok życia, zdro-
wia, wolności i majątku stała się z czasem także i cześć do-
brem prawnem.
3. Pierwiastek ochrony czci spotykamy już w pierwotnych
fazach rozwoju społecznego w zemście prywatnej, dającej po-
krzywdzonemu moc dochodzenia swej krzywdy przez samoistny
wymiar sprawiedliwości.
Krzywda wyrządzona jednostce wywoływała natychmiastową
reakcję w postaci zemsty. Zemsta ta, nieuregulowana żadnymi
przepisami prawa, nie znała stosunku między dobrem przez
krzywdę wyrządzonem, a dobrem którego dotykała kara.
		

/page0009.djvu

			4. Indywidualna zemsta ślepa przybrała później, ze względu
na poczucie solidarności rodzinnej, postać zemsty rodowej zwykle
krwawej. Prawo zwyczajowe grup społecznych poczęło sankcjo-
nować i normować formę i granicę zemsty.
W tej fazie rozwoju ludzkości wyrobiło się pojęcie związku
społecznego, chroniącego swych członków przed zamachami
innych związków.
5. Z czasem poczucie sprawiedliwości kazało zachować
pewną miarę w stosunku dóbr naruszonych przez krzywdę
i odwet. Kary odwetowe, polegające na wyrządzeniu możliwie
tej samej dolegliwości, znalazły swój wyraz w karach symbo-
licznych n. p. za zniewagę czynną—odcięcie ręki.
6. Dalszą fazą rozwoju była idea okupu, dozwalająca
uchylenia się od zemsty wzamian za przysporzenie korzyści
materjalnej. Był to więc początek rozróżniania przestępstw,
naruszających pewne dobra jednostki—od przestępstw, narusza-
jących interesy społeczne, których ochroną zajęła się społecz-
ność w formie prawa. Akty antysocjalne spotkały się z reakcją
ze strony społeczeństwa w postaci kary. Prawo to, związane
z duchem czasu, zależnie od ideałów, potrzeb i pojęć etycznych
danego społeczeństwa, tworzyło nakazy i zakazy pod groźbą
zemsty społecznej, uwidocznionej w owem zagrożeniu karnem.
Reakcja społeczna, wyrażona w karze, uzależnioną została
od wartości naruszonego dobra, przyczem dyspozycja dobrami
wypadała coraz więcej z rąk jednostki, przechodząc na spo-
łeczność.
Zamach na dobro chronione przez prawo — stał się bez-
prawieni kryminalnem, ścigalnem przez państwo jako przestępstwo.
7. Zabytkiem okresu zemsty prywatnej jest t. zw. retor-
sja, która zachowała się w nowoczesnych prawach i polega na
założeniu, że w wypadkach prowokacji, afekt i wzburzenie psy-
chiczne wywołują mimowolną reakcję, która zastępuje interwen-
cję prawa.
Wymierzenie sobie samemu sprawiedliwości w granicach
unormowanych prawem, wyklucza karygodność sprawcy, lub
wywołuje dlań łagodniejszy wymiar kary.
7
		

/page0010.djvu

			Zniewaga odwetowa absorbuje reakcję prawa lub ją zmniejsza.
Pojęcie retorsji znanem jest prawu rosyjskiemu w K. k.
z 1903 r.
ROZDZIAŁ II.
POJĘCIE NARUSZENIA CZCI JAKO PRZESTĘPSTWA I JAKO CZYNU
NIEMORALNEGO.
§ 2.
8. Cześć należy w dobie dzisiejszej do tych interesów
społecznych, nad którymi w zasadzie czuwa prawo. Naruszenie
czci jest zatem bezprawiem jednak o tyle tylko, o ile dana spo-
łeczność pewien czyn potępia w formie postanowień karnych.
9. Zakres działań i zaniechań, potępionych przez prawo,
nie wyczerpuje z natury rzeczy zjawisk życiowych godzących
w cześć. Państwo pozostawia resztę tych zjawisk potępieniu
moralnemu samej społeczności.
Czyny takie nazywamy niemoralnymi w odrożnieniu od
czynów karygodnych. >)
Co jest czynem niemoralnym, to zależy od stopnia kultury
i pojęć etycznych społeczeństwa, tudzież od warunków życia
i subtelnych uczuć pewnych grup społecznych oraz jednostek.
10. Zapatrywania grup społecznych, wchodzących w skład
tej samej społeczności, nie są identyczne w przedmiocie czynów
niemoralnych. Zadania i cele, oraz warunki bytu grup społecz-
nych mają tu niewątpliwie wpływ na wyrobienie pojęć. Czem
wznioślejsza myśl ożywia daną grupę, czem ważniejszem jest
jej zadanie społeczne, tembardziej subtelnem będzie jej pojęcie
moralności.
11. Tradycja korpusu oficerskiego jako grupy społecznej,
powołanej do najzaszczytniejszych zadań w państwie, wymaga
wprost doskonałości moralnego i etycznego czucia.
0 Prof. Dr. Makarewicz: ״Prawo karne ogólne“ z r. 1914.
8
		

/page0011.djvu

			Miara tej doskonałości stanowi wagę wartości, podstawę
istnienia i warunek owocnej pracy korpusu oficerskiego.
§ 3.
12. Potępienie czynów niemoralnych następuje w formie
reakcji moralnej albo karzącej ze strony grupy społecznej, za-
leżnie od jej nastroju etycznego i od wagi danego czynu. Po-
tępienie moralne dotyczyć może tylko czci, podczaa gdy kara
za bezprawie obejmować może i inne dobra jednostki, jak wol-
ność, majątek i t. d.
§4.
13.	W	łączności z bezprawiem kryminalnem i czynem
niemoralnym pozostaje bezprawie cywilne. >) Jak każde bez-
prawie, tak i bezprawie cywilne zawiera w sobie pierwiastek
niemoralności.
Od czynów niemoralnych sensu stricto różni się ono tem,
że dotyczy przeważnie interesów materjalnych, a nie idealnych,
społeczności lub jednostki. Nie jest zaś ono bezprawiem krymi-
nalnem, albowiem nie jest objęte zagrożeniem karnem.
14.	W	tym samym stosunku do przestępstw pozostają
przewinienia dyscyplinarne i policyjne.
Przedmiotowo cechuje je specjalność norm i reguł poza
ogólnemi normami prawa, których przestrzeganie wynika z obo-
wiązków służbowych i konieczności zachowania godności, od-
powiadającej powadze stanowiska społecznego.
Podmiotowo przedstawiają się przewinienia tej kategorji
jako uprawnienia niektórych czynników społecznych lub osób
do karania z	tytułu przełożeństwa, stanowiska lub zawodu.
15.	W	odniesieniu do wojskowych ulegają przewinienia
dyscyplinarne i policyjne karaniu dyscyplinarnemu przełożonych,
wyposażonych w władzę dyscyplinarną. W rachubę wchodzą
tutaj specjalnie uchybienia dyscyplinie wojskowej.
1)	Prof. Dr. Krzymuski: ״Zarys ogólnych instytucji prawa karnego“
z г. 1918.
9
		

/page0012.djvu

			RORZDZIAŁ III.
POJĘCIE PRZEWINIENIA DYSCYPLINARNEGO I HONOROWEGO.
§ 5.
16. Przez dyscyplinę rozumiemy ogół obowiązków, znaj-
dujących wyraz w bezwzględnej karności, poczuciu godności
stanu, poszanowaniu prawa i przestrzeganiu wszelkich przepi-
sów służbowych. *)
Różnorodny zakres przewinień, wynikających z dyscypliny
wojskowej, obejmuje czyny z pierwiastkiem nieetycznem, a więc
czyny niemoralne i czyny o charakterze wykroczeń czysto służ-
bowych.
17. Z puuktu widzenia teorji każdy czyn niemoralny jest
wykroczeniem przeciw dyscyplinie i jako taki karalny dyscypli-
narnie.
Zasada ta ma w praktyce bezwzględne zastosowanie do
żołnierzy, względne do oficerów, jako członków grupy społecz-
nej, dążącej do doskonałości moralnej i podległej z tego tytułu
specjalnemu prawu honorowemu.
Czy dany czyn podpada pod prawo dyscyplinarne, czy
też honorowe, to jest ąuaestio facti, zależnie od przewagi czyn-
nika etycznego lub służbowego w przewinieniu.
Kwestję tę rozstrzyga przełożony właściwy.
Z zasady właściwości dyscyplinarnej przewinień natury
służbowej wynika a contrario bezwzględny zakaz dochodzenia
krzywd takiejże natury w innej drodze, jak tylko w drodze za-
żalenia służbowego.
§ 6.
18. Przez honor lub cześć rozumiemy ogół uprawnień
i obowiązków, wynikających z prawdziwego poczucia godności
własnej i godności swego stanu t. zw. wszystko, co stanowi
*) UWAGA. Dep. Wojsk. Prawny M. S. Wojsk, określa od-
miennie pojęcie dyscypliny: ״Przez dyscyplinę rozumieć należy ogół
praw i obowiązków, określających wzajemny stosunek między
zwierzchnikami i podwładnymi. Istota dyscypliny polega na prze-
strzeganiu praw i obowiązków, które określają ten stosunek“.
10
		

/page0013.djvu

			słotną wartość indywidualną i społeczną jednostki, względnie
grupy stanowej, do której ona należy.
Pojęcie czci jest więc indywidualnem i zbiorowem.
W grupie społecznej korpusu oficerskiego stosunek tych
dwóch pojęć polega tak dalece na wzajemności, że naruszenie
czci indywidualnej uważa się z reguły za uchybienie godności
stnnu i odwrotnie. Odpowiada to ścisłej koleżeńskości członków
korpusu oficerskiego i jego odwiecznym tradycjom. (״Wszyscy
za jednego, jeden za wszystkich“).
19. Podczas gdy w prawie karnem może o karalności
przestępstw przeciw dobrom jednostki rozstrzygać zezwolenie
pokrzywdzonego, o ile dobro społeczne nie jest zagrożone lub
narażone na szwank, to w prawie honorowem korpusu oficer-
skiego zezwolenie pokrzywdzonego na ujmę w czci jest prawnie
bez znaczenia.
Dyspozycja dobrem czci własnej, która jest zarazem czcią
zbiorową, jest wykluczoną. Dobrowolne zrzeczenie lub zgodzę-
nie się na uszczuplenie czci pociąga dla jednostki konsekwencje
honorowe.
ROZDZIAŁ IV.
ZWYCZAJOWE PRAWO HONOROWE.
•ל §
20. W przedmiocie czci, jako dobra chronionego potę-
pieniem moralnem, nie ma przepisów ogólnie obowiązujących,
gdyż prawo honorowe polega na tradycji, a jako takie jest pra-
wem zwyczajowem. Tradycja wychodzi tu z założenia, że czyny,
zasługujące na potępienie moralne, może każdy członek danej
grupy społecznej poznać z tytułu swego intelektu, wychowania
i przynależności do grupy, rządzącej się prawem honorowem.
21. Kodeksy honorowe, normujące strony faktyczne czy-
nów podpadających pod pojęcie obrazy, mogą grać tylko rolę
pomocniczą, informacyjną.
11
		

/page0014.djvu

			§ 8.
22. Za obrazę przyjęto uważać każde działanie lub za-
niechanie, które może daną grupę społeczną lub jednostkę —
poniżyć w jej poczuciu godności, albo narazić na szwank dobrą
sławę tejże.
Pojęcie obrazy łączy się tak dalece z czuciem jednostki,
że nawet zadraśnięcie miłości własnej może stanowić jej istotę.
Przejawem obrazy może być albo słowo (injuria słowna),
albo czyn (injuria realna), albo wreszcie znak lub gest (injuria
symboliczna). >)
23. Rozróżniamy powszechnie w prawie zwyczajowem, 2)
w miarę wagi obrazy, cztery jej rodzaje:
1) obrazę kwalifikowaną, jeśli ona godzi w cześć rodzinną,
2) obelgę, jeśli zniewagę stanowi zniewaga czynna, albo
zamach na dobrą sławę, w odniesieniu do moralnego
prowadzenia się jednostki,
3) insult, jeśli obraza dotyczy prawych właściwości cha-
rakteru i
4) afront, jeśli obraza polega na poniżeniu towarzyskiem
lub intelektualnem.
Tradycja uświęciła cześć rodzinną jako największe dobro
gentlemana, zgodnie z pojęciem rycerskości, w imię czystości
życia rodzinnego.
Dalszy podział obrazy odpowiada wartości dóbr idealnych
jednostki.
24. Obraza w stosunku do sprawcy przedstawia się jako
działanie lub zaniechanie działania, które przedsięwzięte być
powinno, n. p. niepodanie ręki, nieoddanie ukłonu i t. p.
25. Podmiotowo wymaganą jest do istoty obrazy, analo-
gicznie do prawa karnego, poczytalność sprawcy i nastrój psy-
chiczny tegoż, uwidatniający się w winie.
י) Prof. Dr. von Calker ״Grundriss des Strafrechtes“ Miinchen 1916.
Prof. Dr. Beling ״Grundziige des Strafrechtes“ Tiibingen 1905.
2) Obstlt. Ristov ״Ehrenkodex“ Wien 1909.
12
		

/page0015.djvu

			Prawo karne nie wymaga do istoty obrazy zamiaru lub
zamysłu obrażającego, tylko świadomości, że dany czyn ma
charakter obrażliwy.
W prawie honorowem natoniast tylko wina umyślą (ani-
mus injurandi) stanowi z reguły obrazę. Zaprzeczenie zamiaru
obrazy uważa się za jej odwołanie, które warunkuje zadość-
uczynienie w formie 'wyjaśnienia lub przeproszenia.
TYTUŁ II.
O OCHRONIE CZCI W PRAWIE OBOWIĄZUJĄCEM.
ROZDZIAŁ l.
ZASADY OGÓLNE.
§ 9.
26. Nowoczesne prawo karne, oparte na zasadzie skargo-
wości t. zn. ścigania przestępstw przez czynnik odrębny od sę-
dziego, wychodzi z założenia, że o postępowaniu w danej spra-
wie z urzędu, rozstrzyga interes państwowy.
Zastępcą tego interesu publicznego, rzecznikiem oskarżenia
w sprawach karnych, dochodzonych z urzędu, jest prokurator.
Natomiast w sprawach dotyczących przestępstw t. zw. skargowo-
prywatnych, w których państwo nie ma bezpośredniego interesu,
inicjatywa ścigania karnego pozostawioną jest pokrzywdzonemu.
27. Rola pokrzywdzonego może być trojaką: >)
1) oskarżyciela prywatnego, jeżeli przestępstwo ścigane
jest tylko na żądanie pokrzywdzonego,
2) wnioskodawcy, jeżeli przestępstwo jest tego rodzaju, że
wniosek pokrzywdzonego skutkuje ściganie przestępstwa
z urzędu, przyczem pokrzywdzony traci prawo dyspo-
zycji skargą,
0 Prof. Dr. Makarewicz ״Zarys postępowania karnego austriackiego‘,
Kraków 1909.
13
		

/page0016.djvu

			3)	mocodawcy, jeżeli się rozchodzi o przestępstwo, ści-
galne z urzędu na mocy upoważnienia pokrzywdzonego•
Od tej roli pokrzywdzonego odróżnić należy jego stano-
wisko w procesie karnym, jeśli tenże występuje w charakterze
powoda cywilnego, względnie oskarżyciela subsydjarnego, do-
chodząc swej materjalnej (nie idealnej) szkody, wynikłej bez-
pośrednio z przestępstwa.
28. Ściganie przestępstw, dotyczących czci, z urzędu lub
z oskarżenia prywatnego, zależy od przewagi interesu publicz-
nego nad interesem prywatnym.
Prawo wsczęcia sprawy karnej z oskarżenia prywatnego przy-
sługuje pokrzywdzonemu albo ze względu na osobistą krzywdę,
albo w zastępstwie pewnej grupy społecznej n. p. rodziny.
To samo prawo przysługiwać może i osobom innym n p.
krewnym w obronie czci zmarłego.
29. Niektóre prawa karne ograniczają terminowo prawo
podania skargi prywatnej pod rygorem utraty tego prawa.
(W. К. K. austr. w § 132 do sześciu tygodni, К. K. dla Rzeszy
niemieckiej w § 61 do trzech miesięcy a tempore scentiae.)
ROZDZIAŁ II.
PRAWA KARNE OBOWIĄZUJĄCE W WOJSKU POLSKIM.
§ 10.
30. Do czasu skodyfikowania i ustawowego załatwienia
Kodeksu Karnego rodzimego, obowiązują w Wojsku Polskiem,
w przedmiocie postanowień prawnych, chroniących dobro prawne
czci—trzy różnorodne ustawy karne.
31. W myśl Dekretu Naczelnego Wodza Nr. 966 z dnia
10.	marca 1919 r. (Dz. Roz. Wojsk. Nr. 30) mają moc obowią-
żującą dla Sądów Wojskowych, właściwych dla oddziałów kon-
systujących na przestrzeni:
1) ziem b. Królestwa Kongresowego, rysyjski К. K. z 1903 r.
2) b. Królestwa Galicji i Lodomerji, austr. W. К. K. z 1855 r.
ze zmianami i uzupełnieniami wprowadzonymi przez
władze polskie.
14
		

/page0017.djvu

			32. Na obszarach, które należały do b. zaboru pruskiego
zachował moc obowiązującą К. K. dla Rzeszy niemieckiej z 1871 r.
W Wojsku polskiem wchodzącem w skład armji gen. Hallera
obowiązują jeszcze obecnie ustawy francuskie. 1). (Code de Justice
Militaire pour d’Armće de Terre, Code penal ordinaire).
ROZDZIAŁ III.
STANOWISKO ROSYJSKIEGO KODEKSU KARNEGO Z 1903 R.
§ U-
33. Rosyjski Kodeks Karny z 1903 r. zna przestępstwa
przeciw czci z oskarżenia publicznego i prywatnego, sprawy
o przestępstwa, które mogą być wszczęte wyłącznie wskutek
skargi osób pokrzywdzonych, tudzież przestępstwa ścigalne na
wniosek pokrzywdzonego.
Przestępstwa skargowo-prywatne wymienione są taksaty-
wnie w art. 2 Ustawy Postępowania karnego, tymczasowo obo-
wiązującej w Królestwie Polskiem z r. 1917, pizyczem art. ten
otrzymał w Dekrecie Naczelnika Państwa z dnia 9 grudnia
1918 r. (Dz. Praw. Nr. 20 z dn. 20/ХІІ 1918, poz. 57) odmień-
ne brzmienie.
34. W związku z ochroną czci sensu largo ścigane są
z oskarżenia prywatnego przestępstwa wymienione w art. 470,
(lekkie uszkodzenie ciała, zamie zone i dokonane pod wpływem
silnego wzruszenia psychicznego), art. 474, (nieostrożne i lekkie
uszkodzenie ciała), art. 475, (uderzenie umyślne lub inny czyn
gwałtowny, obrażający nietykalność ciała), i sensu stricto art.
530, (umyślna obraza osobista przez postępowanie lub odezwa-
nie się, hańbiące obrażonego lub członka jego rodziny nawet
zmarłego), art. 531, (zniesławienie przez rozgłoszenie nawet
w nieobecności zniesławionego, okoliczności hańbiącej go), art.
532 ust. 1 cz. 1-szej, (znieważenie rodziców lub krewnych
*) Bliższe omówienia stanowiska tych ustaw, mających charakter
przejściowy, wychodziłoby poza ramy niniejszej pracy.
15
		

/page0018.djvu

			wstępnych), art. 533, (zniewaga w rozpowszechnionym lub wy-
stawionym publicznie druku, piśmie lub ilustracji).
35. Do przestępstw, w przedmiocie których sprawa może
być wszczęta wyłącznie wskutek skargi osób pokrzywdzonych,
poczem dalsze dochodzenie odbywa się z urzędu, zaliczone są,
caeteris omissis, przestępstwa z art. 535, (znieważenie ambasa-
dora, posła lub pełnomocnika cudzoziemskiego), art. 541, (nie-
usprawiedliwione ujawnienie tajemnicy, mogącej zniesławić, przez
osoby obowiązane z tytułu ich powołania do milczenia), art. 542,
(naruszenie tajemnicy listowej, przyczem ujawnienie tajemnicy,
mogącej zniesławić, jest okolicznością zwiększającą karę).
36. Wypadki w których ściganie następuje na wniosek
pokrzywdzonego wyszczególnia wspomniana nowela do Postę-
powania Karnego (Pkt. 33 ust. 2) w art. 23, treści następującej:
Z urzędu ścigane będą czyny wymienione w art. 475 k. k.
(uderzenie umyślne lub inny czyn gwałtowny, obrażający niety-
kalność ciała), rozmyślne lekkie uszkodzenie ciała, dalej groźby,
tudzież zniewagi nie będące zniesławieniem, spełnione względem:
1) uzędników (część 4 art. 636 k. k.) w czasie lub z po-
wodu wykonywania przez nich obowiązków służbowych,
2) warty wojskowej, szyldwacha, oddziału lub części woj-
ska (art. 532, ust. 4),
3) duchownego podczas odprawiania nabożeństwa lub
spełniania posług religijnych,
4) kapitana statku parowego lub okrętu morskiego przez
osobę należącą do załogi, albo przez pasażera.
Jeżeli się w wypadkach powyższych rozchodzi o zniesła-
wienie, to ściganie następuje nie z urzędu, ale na wniosek oso-
by pokrzywdzonej, a w wypadku wskazanym pod 2) na wnio-
sek właściwej komendy.
§ 12.
37. Odnośnie do uderzenia umyślnego lub innego czynu
gwałtownego, obrażającego nietykalność ciała, (zniewaga czynna)
oraz zniewagi przez umyślną obrazę osobistą i przez zniesła¬
16
		

/page0019.djvu

			wienie za pomocą rozgłaszania okoliczności hańbiącej (zniewaga
słowna) stoi k. k. z 1903 r. na stanowisku retorsji.
Dopuszczalnem jest mianowicie zwolnienie od kary w wy-
padkach prowokacji i odwetu pokrzywdzonego pod warunkiem,
że siła naruszenia tego samego dobra prawnego sprawcy była
równą lub większą.
Równa lub cięższa zniewaga, równy lub większy gwałt na
osobie sprawcy stają się ekwiwalentem przestępstwa, pochła-
niającem karę.
38. Oprócz retorsji dopuszcza k. k. z 1903 r., w wypadku
zniewagi przez rozgłaszanie okoliczności zniesławiającej cześć,
dowód prawdy i dowód prawdopodobieństwa.
Dowód prawdy uwalnia sprawcę zawsze od kary, dowód
prawdopodobieństwa (dobrej wiary) wtenczas, jeśli sprawca
działał w interesie publicznym lub w celu ochrony dobra pań-
stwa, jeżeli działanie wynikło z poczucia jego obowiązków,
wreszcie, jeżeli pobudką działania była obrona czci własnej lub
czci jego rodziny. Dowód prawdy i dowód prawdopodobień-
stwa są jednakowoż z mocy ustawy wykluczone, jeżeli okolicz-
ność wspomniana rozgłaszaną była publicznie (drukiem, pismem,
ilustracją lub w przemówieniu publicznem) i jeżeli ona dotyczy
życia prywatnego lub rodzinnego zniesławionego.
K. k. z 1903 r. przewiduje za czyn gwałtowny obrażający
nietykalność ciała, zasadniczą karę aresztu, za zniewagę w formie
obrazy osobistej i za ujawnienie tajemnicy karę aresztu lub
grzywny, a za zniesławienie i zniewagę drukiem także karę
więzienia.
ROZDZIAŁ IV.
STANOWISKO AUSTRJACKIEGO WOJSKOWEGO KODEKSU
KARNEGO Z 1855 r. <)
§ 13.
39. Przestępstwa skierowane przeciw czci można podzielić
na dwie kategorje: 2)
>) Kodeks ten obowiązuje na obszarze Generalnego Okręgu Lubel-
skiego, tylko co do przestępstw wojskowych.
2) Prof. Dr. Finger ״Das Strafrecht“ Berlin 1910.
Prof. Dr. Rosenblatt ״Ustawa karna“ Kraków 1897.
17
		

/page0020.djvu

			1) znieważenie, względnie narażenie na szwank cudzej
dobrej sławy,
2) obelgi.
40. Do kategorji pierwszej zaliczyć należy:
a) potwarz (oszczerstwo) z § 514, polegającą na roztnyślnem
obwinieniu o zbrodnię urojoną. Obwinienie musi nastąpić albo
wyraźnie, albo za pomocą znamion cechujących pewną osobę.
Potwarz jest zawsze zbrodnią ściganą z urzędu, albowiem
godzi ona nietylko w cześć jednostki, lecz także w dobro pu-
bliczne wolności tejże jednostki, względnie pieczy prawnej.
b) obwinienie oszczercze o zbrodnię, występek lub wy-
kroczenie z § 760. W odniesieniu do zbrodni przestępstwo to
różni się tem od potwarzy, że nie cechuje je wina umyślna,
albo że niema ze względu na okoliczności towarzyszące bezpo-
średniego niebezpieczeństwa ścieśnienia cudzej wolności.
c) Bezzasadne obwinienie o inne jak podane pod b) czyny
nieuczciwe lub nieobyczajne z § 761.
Działanie polega na podaniu do cudzej wiadomości faktów
nieprawdziwych, zmyślonych lub przekręconych, mogących sku-
tkować zniesławienie.
41. W wypadkach wskazanych pod a) do c) dopuszczał-
nym jest dowód prawdy, który stanowi okoliczność wyłączającą
karygodność działania.
Ustawa czyni w tym względzie różnicę między zniewagą
kwalifikowaną, a zwykłą.
1)	Za kwalifikowaną uważamy obrazę popełnioną drukiem,
w rozpowszechnianych pismach lub przedstawieniach obrazo-
wych, o ile interes społeczny, albo interes prywatny nie wcho-
dzi w rachubę jako czynnik zmuszający do wystąpienia publicz-
nego.
W wypadku obrazy kwalifikowanej sprawca, za którego
ustawa uważa każdego, kto obrazę dalej rozsiewa, chcąc być
wolnym od kary, musi udowodnić prawdę przedmiotową swego
wypowiedzenia, a nie tylko swą dobrą wiarę.
Dowód prawdy jest wykluczony, jeżeli czyn będący sub-
stratem obrazy, stanowi przestępstwo skargowo-prywatne.
18
		

/page0021.djvu

			Niedopuszczalnym jest też dowód prawdy w przedmiocie
faktów uwłaczających czci, a dotyczących życia prywatnego lub
rodzinnego.
Rozgłaszanie takich faktów, nawet prawdziwych, w formie
obrazy kwalifikowanej, stanowi zawsze przestępstwo z § 762.
2)	W wypadkach zniewagi zwykłej uważa się za dowód
prawdy, jeśli sprawca ujawni okoliczności, z których wynikają
dostateczne dane, aby zarzut uważać za prawdziwy. Wystarcza
zatem dowód prawdopodobieństwa.
42. d) Rozgłaszanie faktów uwłaczających czci z życia
prywatnego i rodzinnego stanowi zniewagę z § 762, jeśli na-
stąpiło:
1) drukiem, w rozszerzanych pismach lub obrazowych
przedstawieniach,
2) publicznie bez przyczyn usprawiedliwiających.
W wypadku drugim dowód prawdy uwalnia od kary.
e) Shańbienie publiczne z § 764 bez przytoczenia okolicz-
ności faktycznych, zawierające zarzyty w odniesieniu do właści-
wości charakteru.
W tym wypadku uwalnia od kary nie dowód prawdy,
lecz dowód, że shańbiony dopuścił się takich czynów zniesławia-
jących, które usprawiedliwiają ów zarzut.
43. Do kategorji drugiej należą obelgi publiczne i znie-
wagi czynne z § 769.
Ustawa nie czyni różnicy między zagrożeniem zniewagą
czynną, a takąż zniewagą dokonaną.
Do przestępstw przeciw czci zalicza ustawa także zarzut
odbytej lub darowanej kary w zamiarze shańbienia z § 771
i ujawnienie tajemnicy chorych przez lekarzy, aptekarzy i t. p.
z §§ 772 i 773.
§ 14.
44. Karą główną za wszystkie przestępstwa przeciw czci
jest areszt.
W wypadkach wskazanych pod a) do e) zagrożenie karne
obejmuje także karę dodatkową zwolnienia oficerów, o ile znie¬
19
		

/page0022.djvu

			waga zaszła między oficerami, albo przedstawia się jako znie-
waga kwalifikowana z § 767.
Ta sama kara dodatkowa może być wyrzeczona względem
oficerów, jeżeli się rozchodzi o obelgę i zajdą okoliczności
wskazane poniżej w pkt. 45 pod 2).
45. Wszystkie przestępstwa przeciw czci, z wyjątkiem wy-
dania tajemnicy chorych, są w zasadzie skargowo-prywatnemi.
Z urzędu ścigane są jednak:
1) przestępstwa określone pod a) do c), jeżeli wskutek
zniewagi przez wzgląd na sprawcę i obrażonego równocześnie
godność stanu wojskowego poniosła uszczerbek, albo jeżeli
zniewaga popełniona drukiem dotyczy osoby wojskowej, w od-
niesieniu do jej czynności zawodowych,
2) obelgi, jeżeli dopuszczono się tychże w miejscu wyma-
gającem szczególnie przyzwoitego zachowania się, albo jeżeli
w czynie dopatrzeć się trzeba umyślnego ubliżenia całym kia-
som lub stanom społecznym, stowarzyszeniom religijnym i na-
rodowościowym, wreszcie, jeżeli obelga wywołała zgorszenie
publiczne.
46. Zauważyć należy, że w myśl austr. W. К. K. także
t. zw. urazy (״Ehrenkrankungen“) są przestępstwem z oskarżę-
nia prywatnego, choć je austr. prawo karne ogólnie zalicza do
bezprawi policyjnych.
§ 15•
47. Zniewaga armji, samoistnego oddziału tejże i całego
lub danego Korpusu oficerskiego, bez względu na rodzaj prze-
stępstwa, należy z mocy ustawy austr. z 17 grudnia 1862 r.
(Dz. Praw Państwa Nr. 8 z 1863 r.) i rozp. Min. Wojny z 22
lutego 1863 r. Oddz. 4 Nr. 221 (Dz. Rozp. Nr. 6) do przestępstw
ściganych z upoważnienia pokrzywdzonego.
W imieniu pokrzywdzonego powołanym jest tutaj do owego
upoważnienia tylko Minister Spraw Wojskowych.
Nie zniesione jeszcze, zatem obowiązujące, Rozp. austr.
Min. wojny z r. 1903, Pras Nr. 7628, wkłada na referenta pra-
wnego (prokuratora wojskowego) obowiązek uprzedniego po¬
20
		

/page0023.djvu

			rozumienia się z prokuratorem właściwym celem stwierdzenia,
czy ten ostatni w danym czynie dopatruje się istoty obrazy.
W wypadku pozytywnym prokurator właściwy zwraca się do
Min. Spraw wojskowych o upoważnienie do ścigania karno-
sądowego.
48. Również obowiązuje jeszcze Ces. rozp. z 27/X. 1853 r.
(Dz. Praw Państwa Nr. 228), które nakazuje dowódcom właści-
wyin podać skargę w imieniu żołnierzy, jeżeli zniewaga tychże
przez osoby cywilne narusza godność stanu wojskowego. Żoł-
nierza zastępuje przed sądem oficer, któremu przysługują wszel-
kie prawa oskarżyciela prywatnego.
ROZDZIAŁ V.
PRZEPISY PRASOWE W PRZEDMIOCIE OCHRONY CZCI.
§ 16.
49. Dekret Naczelnika Państwa Nr. 186 z 7 lutego 1919 r.
(Dz. Praw Nr. 14), który aż do czasu ujednostajnienia prawa
prasowego na wszystkich ziemiach Państwa Polskiego, obowią-
żuje na obszarach będących uprzednio pod zaborem rosyjskim
postanawia:
W art. 22: Jeżeli w czasopiśmie zostanie umieszczona wia-
domość dotycząca osoby prywatnej.... wydawnictwo nie może
odmówić przyjęcia zakumunikowanego przez tę osobę... zaprze-
czenia, lub sprostowania, jeżeli zaprzeczenie lub sprostowanie
nie zawiera treści karalnej i jest ograniczone do wiadomości
rzeczowych.
Zaprzeczenie lub sprostowanie osoby prywatnej... winno
być z zachowaniem terminów wyszczególnionych w art. 21
niniejszych przepisów prasowych (wydawnictwo codzienne:
w ciągu dni trzech po otrzymaniu, wydawnictwo wychodzące
w odstępach dłuższych: w numerze najbliższym, mającym wyjść
po upływie dni trzech od otrzymania), wydrukowane bezpłatnie,
jeżeli zajmuje najwyżej dwa razy tyle miejsca, co zajmował
artykuł, na który jest odpowiedzią. W razie większych rozmia-
rów zaprzeczenia lub sprostowania, wydawnictwo obowiązane
21
		

/page0024.djvu

			jest je zamieścić, może jednak pobrać opłatę przyjętej należności
za umieszczenie wierszy, przewyższających normę podlegającą
bezpłatnemu umieszczeniu. Zaprzeczenie lub sprostowanie musi
być podpisane przez osobę lub instytucję wnoszącą obronę,
i w razie żądania, wydrukowane takimi samemi czcionkami
i w tym samym dziale co i wiadomości, ulegające sprostowaniu.
W art. 23: W sprawach o zniesławienie, przewidzianych
w ustępie 2-im art. 538 k. k. rozprawy sądowe nie podlegają
ogłoszeniu, gdyby nawet toczyły się przy drzwiach otwartych.
Skarżącemu służy prawo ogłoszenia swej wniesionej do sądu
skargi w czasopiśmie, które dopuściło się zniesławienia. Skarga
ta winna być bezpłatnie wydrukowaną w czasopiśmie z zacho-
waniem terminów wskazanych w art. 21 niniejszych przepisów
prasowych. Zakaz przez artykuł niniejszy ustanowiony nie roz-
ciąga się do wyroku sądowego.
W art. 24: W sprawach, toczących się przy drzwiach
zamkniętych mogą być drukowane tylko wydane przez sąd wy-
roki.
W art. 26: Wszelka obraza przepisów prasowych i rów-
nież wszelkie przestępstwa, za pomocą druku spełnione, należą
do właściwości sądów.
W art. 27: Na pojedyńcze druki może być nałożony areszt
z rozporządzenia instytucji lub urzędnika do spraw prasowych
przy równoczesnem wytoczeniu procesu sądowego przeciw win-
nym, gdy w treści takich druków zawarte są oznaki przestęp-
stwa, przewidzianego w Kodeksie Karnym, z wyjątkiem prze-
stępstw, dochodzonych w drodze oskarżenia prywatnego.
§ 17•
50.	Podobnie uregulowaną jest kwestja sprostowań w austr.
Ustawie prasowej z 17 grudnia 1862 r. (Dz. Praw Państwa
Nr. 6 z 1863).
§ 19 Ustawy tej mówi: ״Każde sprostowanie faktów po-
danych do wiadomości w perjodycznem czasopiśmie musi być
zamieszczonem na żądanie władzy lub osób interesowanych
w najbliższym lub drugim z rzędu numerze lub zeszycie po
22
		

/page0025.djvu

			owetn zażądaniu i to na tern samem miejscu i tymi samymi
czcionkami, jak artykuł ulegający sprostowaniu. Należy wydru-
kować bezpłatnie sprostowania urzędowe, sprostowania zaś
osób prywatnych wtenczas, jeżeli one	nie zajmują	więcej niż
dwa razy miejsce	artykułu, przeciw	któremu	są	zwrócone;
w przeciwnym razie należy za większy rozmiar uiścić zwykłą
opłatę. Żądanie zamieszczenia sprostowania należy na życzenie
żądającego potwierdzić na piśmie.
51. Przestępstwa przeciw czci, popełnione za pomocą
druku, omówiliśmy w punkcie 41 i 44.
Wyszczególnić	jeszcze należy, że	w myśl	art	V. Ustawy
z 17 grudnia 1862	r. (Dz. Praw Państwa Nr. 8	z 1862 r.) ści-
ganię za zniewagi wskazane w § 766 W. К. K., popełnione dru-
kiem, nastąpić może nietylko za pomocą skargi prywatnej, lecz
także z urzędu przez prokuratora za zezwoleniem pokrzywdzo-
nego, jeśli się rozchodzi o obrazę wojskowego w odniesieniu
do jego czynności zawodowych Zezwolenie może dać zamiast
pokrzywdzonego przełożony tegoż lub w׳yższa władza wojsko-
wa. Prokurator działa wtenczas z tytułu uaruszonego interesu
publicznego, a pokrzywdzony może się zawsze przyłączyć do
postępowania karnego.
ROZDZIAŁ VI..
NARUSZENIE CZCI JAKO SPECJALNE PRZESTĘPSTWO WOJSKOWE.
§ 18•
52. Omówione powyżej przepisy karne o ochronie czci
mają na mocy zasady prawnej, że postanowienia specjalne wy-
łączają postanowienia ogólne, tylko wtenczas zastosowanie, jeśli
dany czyn nie przedstawia się jako przestępstwo specjalne
w myśl obowiązujących W. К. K.
Nie można bowiem zapominać, że przestrzeganie czci woj-
skowej nahży do obowiązków stanu. W stosunku wzajemnym
należy się przełożonym i wyższym stopniem wojskowym posłu-
szeństwo i poszanowanie, podwładnym zaś sprawiedliwe i ży-
czliwe traktowanie. Dyscyplina wojskowa wymaga nadto, by
23
		

/page0026.djvu

			i równi stopniem, względnie starszeństwem w wojsku, odnosili
się do siebie w sposób przyzwoity i koleżeński.
Z założenia tego wynika, że ubliżenie czci z reguły narusza
w wojsku także dobro prawne karności i dyscypliny wojskowej,
które są przedmiotem specjalnej ochrony prawnej w W. К. K.
austrjackim i niemieckim, obowiązujących w Wojsku Polskiem. >)
§ 19.
53.	W myśl austr. W. К. K. obraza przełożonego stanowi
naruszenie karności wojskowej (§ 145). Popełnia to przestępstwo
podwładny lub niższy wojskowy, który gdziekolwiekbądź uchybi
czci winnej przełożonemu lub wyższemu wojskowemu. § 146
postanawia, że uchybienie to polega na zachowaniu się, пасе-
chowanem nieposzanowaniem lub burzliwością. Naruszenie czci
z bronią w ręku lub za pomocą gwałtu na osobie przełożonego
w służbie lub w skutek otrzymanego rozkazu służbowego jest
ciążką zbrodnią z § 147.
Odmowa wykonania rozkazu służbowego lub zlecenia do-
tyczącego służby, nie połączona z gwałtem, ale nacechowana
obrażliwem lub burzliwem zachowaniem się, stanowi zbrodnię
z § 149, względnie z § 150.
Także przy oporze przeciw rozkazowi zmierzającemu do
przywrócenia karności i porządku wojskowego z § 153, miara
uchybienia czci przełożonego jest okolicznością zwiększającą
winę.
Każdy gwałt na osobie przełożonego poza służbą jest
zbrodnią z § 154. Natomiast zniewaga przełożonego poza służbą,
nie polegająca na obrazie czynnej, stanowi występek z § 156.
W żadnym z tych wypadków nie jest dopuszczalnym do-
wód prawdy, ze względu na charakter naruszonego dobra
prawnego.
1)	W. К. K. dla Rzeszy niemieckiej z 1872 r. ma z mocy dekretu
Naczelnego Wodza Nr. 234 z 5/12. 1918 r. (Dz. Rozk. Wojsk. Nr. 10) moc
obowiązującą na obszarach G. Okr. Warszawa, Łódź i Kielce.
24
		

/page0027.djvu

			54. Stanowisko równorzędne z przełożonymi posiadają
w austr. W. К. K, warty wojskowe.
Nieposzanowanie warty wojskowej jest w myśl § 172 albo
zbrodnią albo występkiem.
Znieważenie czynne warty jest zbrodnią z § 173. Wystę-
рек zaś z § 180: c) popełnia ten, kto na hasło posterunku
obraźliwie odpowie, a z § 180: d) ten, kto wartę obrazi słowem
lub gestem, albo na jej wskazania zadrwi lub okaże pogardę.
Wartom przysługuje z mocy § 175 prawo obrony koniecz-
nej zapomocą broni, jeśli ktoś wartę obraża w sposób grubi-
jański i mimo ostrzeżenia dalej ją w tenże sposób znieważa.
55. Cześć podwładnych znajduje w austr. W. К. K. rów-
nież troskliwą ochronę. Dopuszcza się mianowicie zbrodni po-
gwałcenia przepisów służbowych przez nadużycie władzy służ-
bowej z § 289 przełożony, jeśli w służbie swego podwładnego
czynnie znieważy biciem, szturkaniem, kopaniem lub w inny
sposób, albo jeżeli go w poniżający sposób zelży.
Czynne i inne zniewagi podwładnych poza służbą są w myśl
§ 292 karalne jako przewinienia dyscyplinarne, a w wypadku
powtórnej recydywy jako występki.
§ 20.
56. Niemiecki W. К. K. zobowiązuje podwładnych tak-
samo do poszanowania i respektowania przełożonych. Naru-
szenie tego obowiązku w służbie lub w związku z czynnością
służbową przełożonego jest występkiem z § 89 pozatem zaś
przewinieniem dyscyplinarnem.
Zniewaga przełożonego lub starszego rangą w służbie lub
w związku z czynnością służbową pociąga za sobą w myśl
§ 91 cięższą karę, jeżeli przestępstwo spełniono publicznie
i jeżeli zniewaga ma charakter oszczerczy.
Zniewaga czynna, lub gwałt na osobie przełożonego jest
przestępstwem z § 97, karalnem ciężej zależnie od tego, czy
przestępstwo to spełniono pod bronią, w innej służbie w oczach
żołnierzy, zapomocą broni lub innego narzędzia niebezpiecznego,
czy połączone było z uszkodzeniem ciężkiem na ciele lub śmier-
cią i czy je popełniono w polu.
		

/page0028.djvu

			57. Kary przewidziane za wyżej przewidziane przestępstwa
ulegają z mocy ustawy znacznemu złagodzeniu, jeśli podwład-
ny dopuścił się czynu karygodnego dlatego, że przełożony prze-
kroczył granice swej władzy służbowej, że traktował swego
podwładnego w sposób sprzeczny z przepisami, że go czynnie
znieważył lub się z nim obszedł w sposób poniżający.
Zniewaga i obchodzenie się z podwładnymi w sposób
sprzeczny z przepisymi są zagrożone karą w § 121. Kara jest
cięższą, jeśli zniewaga ma charakter oszczerczy.
§ 122 przewiduje karę za czynną zniewagę podwładnych
(zapomocą bicia, szturkania, gwałtu na osobie, szkody na zdro-
wiu). Zniewaga czynna jest kwalifikowaną ! pociąga za sobą
w myśl § 123 cięższą karę w miarę tego, czy zniewaga połą-
czoną była z ciężkiem uszkodzeniem ciała, czy ten skutek prze-
stępny był zamierzony i czy spowodował śmierć podwładnego.
58. Wartom wojskowym przysługuje w myśl § 111 ta
sama ochrona prawna, co przełożonym w wypadkach naruszę-
nia obowiązku jej szanowania, obrazy, nieposłuszeństwa, oporu
lub czynnej zniewagi.
Przełożeni (§ 124) i warty wojskowe (§ 125, ust. 2) upra-
wnieni są do użycia broni przeciw podwładnym także w celu
odparcia napaści czynnej.
§ 21.
59. Z pojęciem karności i służby wojskowej pozostają
w łączności zakazy prawa, dotyczące szukania zadośćuczynienia
u przełożonych za krzywdy i urazy wynikłe ze stosunku służbo-
wego.
Urażonemu w swej czci służbowej lub w uprawnieniach
służbowych stoi do dyspozycji tylko droga zażalenia służbowe-
go. Wyzwanie przełożonego w służbie lub z przyczyny służbo-
wej na pojedynek (austr. W. К. K. także do bitki na miejscu
״rencontre“) zagrażają austr. W. К. K. w § 155, niemiecki W. К. K.
w § 112 karą pozbawienia wolności. Kara jest w myśl niem.
W. К. K. cięższą, jeśli rzeczywiście do pojedynku doszło. Prze-
łożony, który przyjął wyzwanie lub odbył pojedynek, ulega ta-
kiej samej karze.
26
		

/page0029.djvu

			ROZDZIAŁ ѴІІ.
zniewagi między oficerami.
§ 22.
60. Niezależnie od służby i od podporządkowania ofice-
rom starszym, oficerowie obowiązani są do wzajemnego posza-
nowania w imię godności stanu i koleżeństwa. Zniewagi mię-
dzy oficerami uchybiaią nietylko godności jednostek, lecz także
godności stanu.
Z tego założenia wynika, że obrazy czci, sprzeczne z po-
jęciem godności stanu, dyskwalifikują oficera, potęgując odpo-
wiedzialność tegoż aż do przestępności kryminalnej.
61. Z prawdziwego poczucia godności stanu wnioskować
należy, że skarga prywatna oficera przeciw oficerowi o obrazę
honoru jest w zasadzie niedopuszczalną, — dotyczące przepisy
obowiązujących ogólnych ustaw karnych są w odniesieniu do
oficerów z reguły martwą literą prawa. Mogą one mieć zasto-
sowanie tylko wtenczas, jeśli oficer widzi się zniewolonym szu-
kać ochrony swej czci względem osoby cywilnej przed sądem,
o czem później będzie mowa.
62. Jeśli zajście między oficerami ubliża zarazem godności
stanu, austr. W. К. K. albo nakazuje dochodzenie zniewagi
z urzędu w wypadkach wskazanych w punkcie 44 i 45, albo
pociąga je pod specjalnie surowe postanowienie karne. Doty-
czący § 516 opiewa: ״Obrazy czci wynikłe między oficerami
ulegają karze jako zbrodnie, jeżeli one polegają na zniewadze
czynnej, uważanej w stanie oficerskim za zohydzającą, albo na
shańbieniu, przezco jeden oficer drugiemu zarzuca pogardliwe
właściwości charakteru lub takiż sposób myślenia, publicznie,
albo w obecności jednej lub więcej osób, drukiem, w rozpo-
wszechnianych pismach lub obraźliwych przedstawieniach jakie-
gokolwiek rodzaju; bądź imiennie, bądź zapomocą oznak do-
stosowanych do osoby tegoż, z przytoczeniem określonych fak-
tów lub bez tychże. Jeżeli hańbiący powołuje się w śledztwie
sądowo-karnein, w celu uzasadnienia shańbienia, na czyny nie-
27
		

/page0030.djvu

			honorowe shańbionego, winien, chcąc uniknąć kary, udowodnić
prawdziwość swego twierdzenia“.
§ 517 przewiduje za tego rodzaju obrazy czci karę wię-
zienia od miesięcy sześciu do roku jednego. Kara może być
podwyższona do lat pięciu,	jeżeli	zniewaga	skierowaną	była
przeciw oficerowi wyższemu	rangą,	albo jeśli dopuszczono się
jej drukiem lub wśród innych okoliczności obciążających.
63.	Przejawem działania przestępnego	w myśl §	516,
traktowanego przez austr. W. К. K. narówni z oszczerstwem,
jest albo zniewaga czynna, albo shańbienie. >) Zniewaga czynna
musi uchodzić w poczuciu wojskowem za ohydę (schimpflich).
Natomiast shańbienie musi	mieć	miejsce	publicznie,	albo
w obecności conajmniej jednej osoby, bez różnicy, czy shań-
biony był przytem, czy też nie, albo drukiem, rozpowszechnia-
nych pismach lub ilustracjach.
Zapomocą tych środków musiano shańbionemu zarzucić
takie wady charakteru lub sposobu myślenia, które są zdolne
z racji powszechnych pojęć o honorze uszczuplić dobrą sławę.
Obojętnem jest, czy hańbiący powołuje się na pewne fakta,
czy też posługuje się ogólnemi wyrażeniami, naruszającemi
cześć, czy wyraźnie wskazuje na shańbionego oficera, czy też
przytacza tylko pewne oznaki, z których na osobę tegoż wnio-
skować można.
Z uwagi na to, że ustawa mówi o rozpowszechnianych
pismach, może shańbienie listownie tylko wtenczas stanowić
cechę tego przestępstwa, jeżeli autor listu musiał przewidzieć
i zamyślał opublikowanie treści tego listu.
Dopuszczalnym jest dowód prawdy, ale nie dowód prawdo-
podobieństwa.
Podkreślić jeszcze wypada, że przepisy prawne §§ 516
i 517 nieznane zresztą prawu niemieckiemu, recypowane zostały
do projektu polskiego W. К. K. generała podporucznika Fran-
ciszka Niżałowskiego, który obecnie rozpatruje osobna komisja.
>) Generalauditor Pellischek —Wilsdorf ״Handbuch des Militarstraf-
gesetzes“ Wien 1914.
28
		

/page0031.djvu

			ROZDZIAŁ VIII.
KARY NA CZCI.
§ 23.
64. Uszczuplenie czci w drodze odwetu społecznego za
spełnienie przestępstwa jest instytucją, sięgającą w zamierzchłą
przeszłość. Reakcja polega tutaj na zadaniu przestępcy wstydu
lub upokorzenia.
Prawu średniowiecznemu znaną była kara pręgierza, pole-
gająca na hańbiącem wystawieniu skazanego wyrokiem na wi-
dok publiczny. Karę tę zniesiono w Austrji dopiero w r. 1848.
Kara chłosty w różnych odmianach przetrwała wieki. Jeszcze
dzisiaj znajduje ona zastosowanie do pewnej kategorji przestę-
pców w Anglji i w niektórych stanach Ameryki.
К. K. Królestwa Polskiego z 1818 r. znaną była t. zw.
śmierć cywilna, polegająca na uznaniu przestępcy za zmarłego
wobec prawa ze wszystkiemi konsekwencjami rodzinnemi i ma-
terjalnemi.
Z innych kar tego typu, jak prośba o przebaczenie, cofnię-
cie obrazy i pokuta kościelna, przeszła w nowoczesne ustawo-
dawstwo tylko kara nagany sędziowskiej.
Niezależnie od tych kar znane są prawu obowiązującemu
kary na czci, połączone z utratą lub ograniczeniem pewnych
uprawnień, przysługujących tylko obywatelom godnym szacunku.
Należą tu pozbawienie praw stanu К. K. z 1903 r., utrata
i uszczuplenie praw obywatelskich niem. К. K., kary dodatkowe
i skutki wyroku zasądzającego austr. К. K. i t. d.
Szczegółowe omówienie tej materji, o wielkim zakresie,
wychodziłoby poza ramy niniejszej pracy, nas interesują prze-
dewszystkiem kary honorowe obowiązujących W. К. K.
65. Niem. W. К. K. (§ 30) zna kary na czci względem:
a) osób należących do stanu żołnierskiego,
b) urzędników,
29
		

/page0032.djvu

			Do kategorji pierwszej zaliczone są:
1) wydalenie z wojska lub marynarki,
2) zwolnienie ze służby oficerów,
3) przeniesienie podoficerów i szeregowców do drugiej
klasy stanu żołnierskiego,
4) degradacja podoficerów.
Względem urzędników stosuje się karę honorową utraty
urzędu.
Wymienione kary honorowe, zwłaszcza wydalenie z wojska
obok c;ężkiego więzienia, nie są skutkami prawnymi wyroków
zasądzających, lecz muszą być wyrzeczone w wyroku.
66.	Kary na czci austr. W. К. K. podzielić można na dwa
rodzaje:
Kary na czci kwalifikowane i niekwalifikowane. Różnica
polega na niemożności awansu przy karach pierwszego typu.
Karami kwalifikowanemi są:
a) kasacja oficerów,
b) degradacja podoficerów, połączona z niezdolnością
osiągnięcia wyższej rangi lub żołdu,
c) zwolnienie z korpusu podoficerów żandarmerji z tą sa-
mą niezdolnością.
Karami niekwalifikowanemi są:
ad a) zwolnienie ze służby,
ad b) degradacja,
ad c) zwolnienie z Korpusu Żandarmerji.
Oprócz tych kar następuje względem wszystkich wojsko-
wych wydalenie z armji, jako skutek prawny zasądzenia na
karę śmierci przez powieszenie.
Wymienione wyżej kary na czci mogą stanowić karę główną
(kary niekwalifikowane przy występkach, także jako skutek
prawny wyroku skazującego) lub karę dodatkową, którą należy
wyrzec w wyroku.
30
		

/page0033.djvu

			TYTUŁ III.
REAKCJA NA OBRAZĘ.
ROZDZIAŁ I.
RODZAJE REAKCJI, ZAŻALENIE I SKARGA SĄDOWA.
§ 24.
67.	Reakcja na doznaną zniewagę ze strony jednostki
może znaleść wyraz:
1) w zażaleniu,
2) w skardze sądowej,
3) w samopomocy,
4) w przekazaniu sprawy sądowi honorowemu.
68) Zażalenia dotyczyć mogą tylko ochrony czci służbo-
wej (pkt. 17 i 59) podwładnych względem przełożonych. Przed-
miot ten należy do prawa dyscyplinarnego, którego projekt jest
obecnie rozpatrywany.
69.	Z poczucia godności stanu oficerskiego wynika, że
oficerowie powinni zawsze zachować tyle zimnej krwi i rozwagi,
by nie dopuścić do wzajemnej zniewagi. Aksjomat prawa ho-
norowego, że gentleman z umysłu i bezpodstawnie nie obraża
nikogo, dotyczy specjalnie oficerów jako mężów honoru i naj-
zaszczytniejszego obowiązku.
W wypadkach zniewagi zaszłej między oficerami pkt. 60,
61 i 62) przełożony, do którego wiadomości rzecz doszła bądź
przez raport zastępców, bądź w innej drodze, obowiązany jest
z tytułu swego stanowiska służbowego spowodować postępo-
wanie karne albo honorowe.
Postępowanie karne okaże się w zasadzie koniecznem,
jeżeli obraza narusza godność stanu w takiej mierze, że danego
oficera uważać należy za niegodnego zaszczytnego munduru.
Pozatem jest oficerski sąd honorowy forum wyłącznie właści-
wem do załatwiania konfliktów, gdyż jak to przedtem zazna¬
31
		

/page0034.djvu

			czono, nie zgadza się z pojęciem godności stanu, by oficerewie
nawzajem dochodzili obrazy swej czci przed sądem karnym.
70. Droga sądowa może być jednak w pewnych wypad-
kach jedynem wyjściem honorowem z konfliktu z osobami nie-
wojskowemi.
Wypadki te zachodzą zwłaszcza wtenczas, jeżeli się rozcho-
dzi o rozmyślne oszczercze shańbienie lub ataki zohydzające
moralność wojskowego, albo jeżeli obrażającego zaliczyć się
musi do kategorji osób niezdolnych do zadośćuczynienia hono-
rowego, wreszcie, jeżeli sprawa nabrała rozgłosu i zachodzi
konieczność wykazania przed opinją publiczną, że zarzuty nie
mają podstawy faktycznej.
Postulat bezwzględny, że oficer musi zawsze skarżyć obra-
żającego, jeśli nie może uzyskać w innej drodze zadośćuczy-
nienia honorowego, ostać się nie może. Są wypadki, że naj-
droższe i najświętsze dobra osobiste i rodzinne byłyby narażo-
ne na szwank wskutek sensacji rozprawy sądowej, że zniewa-
żony musiałby okupić zwycięstwo w procesie narażeniem się
na pośmiewisko lub inną jeszcze większą szkodą osobistą.
71. Ustawa karna nie może stworzyć stanów faktycznych,
pod któreby można podciągnąć różnolite przejawy życia, stano-
wiące obrazę. Cześć jest tak wielkiem dobrem indywidualnem,
że ustawa karna nie potrafi go wyczerpać swymi nakazami
i zakazami.
Pozatem normy prawne chroniące cześć są niewystarcza-
jące, w wielu wypadkach kara zastosowana nie może dać za-
dośćuczynienia za naruszenie dobra, uosobionego w czci, i jest
antytezą czucia pokrzywdzonego i jego otoczenia. Dotyczy to
zwłaszcza kary pieniężnej, nie zawierającej w sobie pierwiastku
odpłaty moralnej za krzywdę istotnie moralną.
O ile się rozchodzi o obrazę rzeczywiście ciężką, odwo-
łanie jej lub przeproszenie na rozprawie sądowej nie może
stanowić dla oficera zadośćuczynienia dostatecznego. Musi je
zastąpić kara sądowa.
32
		

/page0035.djvu

			ROZDZIAŁ II.
POMOC WŁASNA.
§ 25.
72. Reakcja ze strony pokrzywdzonego na bezprawny
zamach w celu ochrony dóbr prawnych może przybrać cha-
rakter obrony własnej, zastępującej ochronę prawną. Nowo-
żytne prawa sankcjonują tego rodzaju obronę, jeśli chodzi
0 udaremnienie bezpośrednio zagrażającego niebezpieczeństwa.
Prawo obrony koniecznej zawarunkowane jest w ustawach
bezprawnością napadu, obecnością napadu, koniecznością obro-
ny i umiarkowaniem tejże.
Z pojęcia um arkowania wynika, że pomiędzy dobrem, któ-
remu grozi wskutek napadu niebezpieczeństwo, a dobrem któ-
rego obrona dotyczy, winien zachodzić pewien stosunek pro-
porcjonalności.
73. Niem К. K. dopuszcza w § 53, obronę konieczną
wszystkich dóbr prawnych bez ograniczenia, zatem i dobra
prawnego czci.
Ograniczenie tych dóbr do życia i ciała zachodzi w myśl
§ 54. tegoż К. K. tylko przy t. zw. przymusie nieodpornym,
jeśli się rozchodzi o poświęcenie jednego dobra dla ratowania
innnego z niebezpieczeństwa.
Rosyjski К. K. z 1903 r. nie zawiera również żadnych za-
strzeżeń pod tym względem, skoro dozwala w art 45. obronę
konieczną przed bezprawnym zamachem na dobro osobiste lub
majątkowe broniącego się lub innej osoby. Kwestję wyższej
konieczności reguluje tenże Kodeks w art. 46. w odniesieniu do
dóbr ochronnych, podobnie jak ustawa niemiecka, przyczem
warunkuje bezkarność co do życia własnego lub życia osoby
innej, brakiem innego sposobu uratowania owego dobra, przyj-
mując proporcjonalność względem dóbr prawnych zdrowia,
wolności, czci niewieściej lub innego dobra osobistego albo
majątkowego.
Z powyższego zestawienia wynika, że prawo niemieckie
1 rosyjskie zaliczają cześć do tych dóbr prawnych, których zagro¬
33
		

/page0036.djvu

			żenie skutkuje stan prawny obrony koniecznej i że prawo rosyj-
skie uznaje pod pewnymi warunkami stan wyższej konieczności,
jeżeli się rozchodzi o cześć niewieścią lub dobro osobiste czci
w ogólności.
74. Austr. К. K. ogólny z 1852 r. zestawia obronę ko-
nieczną i przymus nieodporny jako pojęcia równorzędne i ogra-
nicza je w § 2: g do dóbr prawnych życia, wolności i majątku.
Natomiast austr. W. К. K. dodaje w § 3: g do tych dóbr jesz-
cze ״ciało“, dopuszczając wskutek tego obronę konieczną prze-
ciw wszelkim zamachom na całość integralną ciała, zatem także
przeciw zniewagom czynnym.
§ 26.
75. Stan oficerski okazuje się w austr. W. К. K. specjał-
nie uprzywilejowanym. Przywilej ten, choć zamieszczony błęd-
nie między okolicznościami łagodzącymi winę, wyłącza z tytułu
swej treści przypisalność czynu jako przestępstwa.
Wspomniany § 114: d, określając okoliczność łagodzącą
winę: ״Jeśli sprawca dał się porwać do czynu pod wpływem
gwałtownego wzburzenia umysłu, wynikłego ze zwyczajnego
uczucia ludzkiego“, nadmienia: ״Tutaj należą też wypadki, w któ-
rych oficerowie, albo osoby wojskowe o charakterze oficerskim,
zaatakowani bezprawnie na swej czci w obecności jednej lub
więcej osób, zrobią na miejscu użytek z przysługującej im broni,
aby położyć kres takimże dalszym zniewagom. Jeżeli celu tego
nie można było osiągnąć w inny sposób i nie przekroczono
miary nieodzownej konieczności w użytku broni, wtenczas ma
odpaść wszelką karalność takiego czynu“.
76. Z brzmienia powyższego przepisu ustawy wynika, że
uprawnionymi do obrony koniecznej czci są tylko oficerowie,
nie zaś urzędnicy wojskowi i inne osoby noszące mundur woj-
skowy, a nie będące oficerami. Przez oficerów rozumieć należy
w Wojsku Polskim oficerów bez różnicy gatunku broni i służby,
gdyż Armji Polskiej wojskowi inni o charakterze oficerskim nie
są znani.
34
		

/page0037.djvu

			Ze względu na to, ie w myśl art. 3. Statutu Oficerskich
Sądów Honorowych jurysdykcji tych sądów podlegają także ofi-
cerowie rezerwowi i dymisjonowani, obrona konieczna czci po-
winna im przysługiwać narówni z oficerami służby czynnej.
Trudność polega na tem, że oficerowie rezerwowi i dymisjono-
wani z mocy obowiązujących ustaw nie podlegają właściwości
sądów wojskowych, skutkiem czego w wypadkach użytku broni
nie mogą znaleźć ochrony prawa. O ile rodzimy W. К. K.
przejmie instytucję obrony koniecznej czci z prawa austrjackiego,
będzie musiał kwestję tę odpowiednio unormować. W Austrji
wypełniano lukę prawa w ten sposób, że albo przyjmowano
przymus nieodporny, albo uciekano się do Jaski monarszej.
Nie może jednak budzić żadnych wątpliwości, że ofice-
rowie rezerwowi i dymisjonowani powołani do służby czynnej
na czas wojny, lub do ćwiczeń wojskowych, mają prawo obro-
ny koniecznej czci, albowiem podlegają oni w tych czasokre-
sach orzecznictwu sądów wojskowych.
77. Atak czyli zamach dotyczyć musi czci, jako dobra
chronionego przez prawo. W rachubę wchodzić mogą tylko
zniewagi słowne i symboliczne, albowiem zniewagi czynne są
przedmiotem reakcji prawnej, uzasadniającej obronę konieczną
przysługującą wszystkim wojskowym (pkt. 74).
Czy dane okoliczności uzasadniają stosunek prawny obro-
ny koniecznej czci, jest rzeczą swobodnej oceny sędziowskiej.
Sędzia uznaje także na podstawie swobodnej oceny dowodów,
w braku przedmiotowego uzasadnienia obrony koniecznej czci,
czy błąd oficera (obrona konieczna domniemana) był tak istotny,
że wyłączyć powinien karalność czynu.
78. Wymogi prawne obrony koniecznej czci pokrywają
się w zasadzie z wymogami zwykłej obrony koniecznej. ')
Zamach musi mieć charakter bezprawia. Bezprawiem na-
zywamy działanie sprzeczne z prawem. Sprzeczność tą rozu-
mieć należy w znaczeniu przedmiotowem, tak, że subjektywne
*) Prof. Dr. Lelewer ״Grundriss des Militarstrafrechtes“ Leipzig 1919.
Adwokat Dr. von Hofmannsthal ״die Ehrennotwehr der Offiziere“ Wien
1919.
35
		

/page0038.djvu

			zapatrywanie atakującego o jego prawie jest bez znaczenia
prawnego. Zaatakowany bronić może z woli prawa swego
dobra przeciw każdemu, bez różnicy, w jakim stanie atakujący
się znajduje, czy jest poczytalnym lub pijanym, albo kobietą
lub dzieckiem.
Inna rzecz, czy z punktu widzenia honoru oficerskiego za-
stosowanie obrony koniecznej w pewnym wypadku jest dopusz-
czalnem, czy też nie. Ocena tego należy do oficerskiego sądu
honorowego. Jeżeli oficer niewłaściwem zachowaniem się sam
wywołał krytykę swego postępowania, to krytyki takiej nie то-
żna uważać za bezprawny zumach na jego cześć, chybaby prze-
kroczono jej uzasadnione granice i oficera zelżono.
79. Dobrem chronionem w § 114: d jest cześć danego
oficera, gdyż ustawa mówi o ochronie ״swej“ czci.
W tym względzie zachodzi sprzeczność ze stanowiskiem
zwykłej obrony koniecznej, która dopuszcza obronę przed bez-
prawiem także przez osobę trzecią, możliwie obcą zaatakowa-
nemu. Nie wyklucza to jednak prawa obrony koniecznej czci
ze strony oficera, jeśli zamach dotyczy pośrednio jego czci n. p.
czci jego żony, stanu oficerskiego i t. p.
80. Zniewaga musi nastąpić w obecności conajtnniej jed-
nej osoby. Ustawodawca chciał tu niewątpliwie zagwarantować
legalność obrony koniecznej zapomocą dowodu przynajmniej
przez jednego świadka. Nie jest koniecznem, by świadek był
obecnym przy użytku broni, wystarczy obecność tegoż choćby
przy początkowej zniewadze.
81. Pod przysługującą oficerowi bronią rozumieć należy
broń palną i sieczną, którą tenże w danym czasie w myśl prze-
pisów regulaminowych nosić jest obowiązany. Z ogólnych za-
sad prawa wynika, że o ile jest wybór, należy użyć broni mniej
niebezpiecznej i że broń użyta być winna zgodnie z jej prze-
znaczeniem. Oficer w cywilnem ubraniu może użyć broni tylko
w razie zwykłej obrony koniecznej.
82. Napad musi być, jak przy zwykłej obronie koniecz-
nej, obecnym, na co wskazują słowa ״na miejscu“.
36
		

/page0039.djvu

			Napad jest obecnym, jeśli zagraża bezpośrednio, albo je-
żeli jeszcze trwa. W razie ukończenia napadu można mówić
tylko o samopomocy jako odwecie. Jeśli zatem oficer niema
przy sobie lub pod ręką broni, nie może jej użyć, chyba że ją
na miejscu otrzyma od innego oficera. Taksamo nie może ofi-
cer ścigać uciekającego napastnika, bo użytek z broni stanowiłby
już karalną pomoc własną, wyjąwszy, jeśli napastnik rzucając
się do ucieczki zniewagę powtórzy.
83. Ustawa wymaga dalej, aby użytek z broni zrobiony
był w tym celu, by położyć kres powtórzeniu lub ciągłości
zniewagi. Nie jest to warunek obrony koniecznej sensu stricto,
tylko podkreślenie niezbędności natychmiastowej przeciwakcji.
Wystarczy jedna zniewaga słowna lub symboliczna i możliwość
dalszych ataków, co nie będzie miało miejsca, jaśli sprawca
zaraz po pierwszej zniewadze rzucił się do ucieczki. Obraza
powtórna usprawiedliwia dalszy użytek z broni, aż do zaprze-
stania zniewag.
84. Warunek niezbędności obrony koniecznej czci znaj-
duje wyraz w słowach: ״jeżeli ceiu tego nie można było osią-
gnąć w inny sposób“, n. p. udaremnienie powtórzenia, względ-
nie ciągu dalszego obrazy, zapomocą natychmiastowego areszto-
wania sprawcy przez organ bezpieczeństwa publicznego. Ucieczka
oficera przed dalszą zniewagą nie wchodzi tutaj w rachubę,
jako czyn hańbiący z punktu widzenia honoru oficerskiego.
Kwestję, czy zadośćuczynienie rycerskie może być powo-
dem zaniechania użytku z broni, o ile ono jest pewnem lub
możliwem, należy rozstrzygnąć przecząco, albowiem zadośćuczy-
nienie takie nie jest instytucją prawną i stanowi przestępstwo,
jeśli polega na pojedynku.
85. Umiarkowanie obrony jest postulatem ogólnym obrony
koniecznej. Podczas gdy jednak przy zwykłej obronie koniecz-
nej umiarkowanie obrony zależy w zasadzie od siły i natężenia
napadu, od charakteru napastnika i od wartości zagrożonego
dobra, to przy obronie koniecznej czci oficerskiej miarą umiar-
kowania jest tylko prawidłowy użytek z broni. Podnieść tu
należy dwa warunki: nieużycie broni palnej, jeśli cel może być
37
		

/page0040.djvu

			osiągnięty za pomocą broni siecznej i użycie obu rodzajów
broni zgodnie z ich przeznaczeniem, a więc broni palnej tylko
do strzału, broni siecznej w pierwszej linji do ciosu, a nie do
kłucia.
O ile broń użytą była przepisowo, o tyle skutek jej użycia
jest obojętny.
86. Przekroczenie granic obrony koniecznej przez nieza-
chowanie umiarkowania jest przestępstwem zagrożonem karą,
zależnie od winy sprawcy. Wina ta zawarunkowaną jest na-
strojem psychicznym w chwili przekroczenia obrony, a nastrój
ten może polegać na uczuciach asthenicznych i sthenicznych.
Pod pojęcie pierwszych podpadają przestrach, przerażenie, bojaźń״
pod pojęcie drugich, gniew oburzenie i chęć zemsty.
Tylko uczucia astheniczne stanowią w myśl ustawy okolicz-
ności wykluczające poczytalność albo winę umyślną (§ 3 g. W. К. K.)
Te same uczucia wykluczają zupełnie karygodność czynu w pra-
wie niemieckiem (§ 53 К. K. z r. 1871).
Natomiast odmienne stanowisko zajmuje w przedmiocie
ros. К. K. 1903 r., który w ogólności nie uznaje przekroczenia
granic obrony koniecznej i zagraża karą nadmiar lub niewspót-
czesność obrony jedynie w wypadkach specjalnie w ustawie
wskazanych (§ 45).
ROZDZIAŁ III.
POJEDYNEK JAKO AKT SU1 GENER1S POMOCY WŁASNEJ.
§ 27.
87. Najoczywistszym aktem wyłączenia reakcji społecznej
i samopomocy jest pojedynek. Instytucja ta sięgająca za-
czątkiem swym sądów bożych i pozostająca w związku z ka-
rami sakralnemi zamierzchłych czasów, przetrwała wieki jako
ultima latio ochrony czci. Omówienie historji pojedynku i ob-
szernej jego literatury przekraczałoby ramy niniejszej pracy.
88. Luki i braki ustaw karnych i niemożność stworzenia
postanowień, któreby godność osobistą i cześć w jej subtelnem
38
		

/page0041.djvu

			czuciu mogły chronić we wszystkich przejawach życiowych,
stanowiły zawsze argument nieodporny pojedynku.
W dobie obecnej zwyczajowe prawo honorowe wyklucza
pojedynek, jeśli tenże z punktu widzenia rozumu, moralności
lub dobrych obyczajów nie ma uzasadnienia. Należą tu nasam-
przód wypadki uciekania się do pojedynku z przyczyn małost-
kowych w przypuszczalnem lub wadliwie pojętem poczuciu czci.
W tych wypadkach jest rzeczą zastępców znaleźć inne, odpo-
wiednie załatwienie konfliktu honorowego.
Pojedynek uważany być musi za akt niemoralny, jeśli
służyć ma tylko do pokryci 1 brudnych zajść lub czynów nieho-
norowych w celu uzyskania nimbu !ycerskości. Konflikty, które
wychodzą poza ramy uczucia gentlemana i z natury rzeczy na-
leżą do sądów ogólnych lub honorowych, oraz sprawy hono-
rowe z osobami honorowo zdyskwalifikowanemi (niezdolnemi
do dania satysfakcji honorowej) są antytezą ideału, tkwiącego
w instytucji honorowej pojedynku.
Niezgodnem wreszcie z pojęciem dobrych obyczajów jest
pojedynkowanie się z nałogu przez pewną kategorję osób uwa-
żającą się z tego tytułu za bohaterów.
89.	Niezdolność do zadośćuczynienia honorowego jest
pojęciem tak względnem, że stanowczych reguł ustalić niepo-
dobna. Miarodajnym w tym względzie jest zwyczaj honorowy,
który łączy niezdolność taką z kwalifikacjami osobistemi, z pe-
wnymi czynami niehonorowymi i z rodzajem, tudzież sposobem
obrony.
Za regułę uważać należy, że przynależność do pewnego
wyznania, partji lub towarzystwa nie może sama przezsię dy-
skwalifikować.
Zdolność honorowa oficera nie ulega wątpliwości. W razie
zakwestjonowania tejże, winien oficer sam prosić o zarządzenie
postępowania honorowego przeciwko sobie i uzależnić dalsze
swe kroki od orzeczenia oficerskiego sądu honorowego.
Orzeczenie o zdolności honorowej osoby cywilnej nie то-
że nastąpić przez oficerski sąd honorowy, gdyż tenże w tym
przedmiocie nie jest kompetentny.
39
		

/page0042.djvu

			O ile niezdolność honorowa osoby cywilnej nie jest oczy-
wista, należy jak zawsze wybrać zastępców. Dopiero zastępcom
lub sądowi honorowemu ad hoc przez osobę cywilną zwoła-
nemu przysługuje prawo rozstrzygnięcia.
90. Instytucja sądów honorowych wydała w czasach
ostatnich zbawienne owoce. Liczba pojedynków spadła do mi-
nimum. Od celowego orzecznictwa oficerskich sądów honoro-
wych i od skrystalizowania zapatrywań w Korpusie oficerskim
zależeć będzie, czy pojedynek straci rację bytu w Wojsku Pol-
skim, czy też nie. י)
§ 28.
91. Doświadczenie uczy, że najsurowsze zakazy prawa
nie osiągają pod powyższym względem rezultatu.
Ros. К. K. z 1903 r. zawiera w art. 481 do 488 postano-
wienia karne za pojedynek. Karą jest twierdza lub więzienie,
tylko wyjątkowo areszt. Wysokość kary zależy od wyniku i od
zachowania się podczas pojedynku. Karze ulegają też sekun-
danci i podżegacze.
Specjalne zagrożenie karne zawiera art. 488 za pojedynek
t. zw. amerykański.
92. Podobnie normuje kwestję pojedynku austr. W. К. K.
w §§ 437 do 443, przewidując zań tylko karę więzienia lub
ciężkiego więzienia. Prawo austrjackie dopuszcza w § 444 bez-
karność wszystkich osób biorących udział w przestępstwie,
w razie czynnego żalu przy niedoszłym do skutku pojedynku,
przyczem poczytuje za czynny żal zastępcom (sekundantom) sta-
nu oficerskiego, jeśli choć jeden z pojedynkujących się był ofi-
cerem, nawet bezskuteczne, ale gorliwe staranie się o inne za-
łatwienie sporu lub o pojednanie przeciwników zdecydowanych
na pojedynek.
') Bezwzględny zakaz Naczelnego Wodza Wojsk Polskich w przed-
miocie pojedynku nie istnieje. W Austrji pojedynek zbroniony został
w Armji Ces. Rozp. z 6'XI 1917 (Pras. Nr. 31522 К. М.).
40
		

/page0043.djvu

			Oprócz tego zawiera austr. W. К. K. w § 447 zagrożenie
karne względem dowódców samodzielnych i dowódców właści-
wych, którzy zaniechali przeszkodzenia pojedynkowi lub po-
ciągnięcia winnych do odpowiedzialności.
TYTUŁ IV.
OBOWIĄZUJĄCY W WOJSKU POLSKIM STATUT
OFICERSKICH SĄDÓW HONOROWYCH.
ROZDZIAŁ I.
UWAGI WSTĘPNE.
§ 29.
93. Zaznaczyliśmy już, że pojęcie czci jest tak subtelną
rzeczą czucia, iż skodyfikowanie prawa, normującego naiuszenia
lub uchybienia czci, jest niemożliwem.
Prawu honorowemu brak jest zatem prawa׳ materjalnego,
określającego pewne działania i zaniechania jako czyny nieho-
norowe. Prawo to zastępuje w stanie oficerskim wyrobione
i tradycją uświęcone pojęcie czci i godności własnej, tudzież
godności stanu oficerskiego, którego najświętszem prawem jest
właśnie cześć.
Skodyfikowane prawo honorowe, a zatem i nasz Statut
oficerskich Sądów honorowych, obejmuje przepisy dotyczące
tylko samego postępowania, czy i w jakiej mierze cześć po-
niosła uszczerbek i jakie ma nastąpić potępienie moralne w po-
staci kary.
ROZDZIAŁ II.
ŹRÓDŁA.
§ 30.
94. Źródła obowiązującego Statutu stanowią:
1) Statut Rad oficerskich Legjonów Polskich z r. 1915,
2) Statut o postępowaniu w sprawach honorowych ofice-
rów Wojska Polskiego z r. 1917,
41
		

/page0044.djvu

			3) Austrjackie przepisy o postępowaniu honorowem w с
i k. Wojsku (Db. A—46) z 1/12. 1917 (N. V. BI. 52/17)
i przepisy uprzednie Pras. Nr. 5610 z 1908 r. N. V.
BI. 23) z dodatkiem z r. 1910, 1911 i 1912,
4) Niemieckie najwyższe rozp. o sądach honorowych ofi-
cerów armji pruskiej z 2/5. 1874 wraz z postanowię-
niami uzupełniającymi z 1/1. 1917 r.,
5) Rosyjskie ״O Sudie czesti“ Sw. Wojen. Postanowi.
1869 r. wyd. 4, Ks. XXIII.
95.	Ze względu na ciągłość myśli przewodniej z uprzed-
nimi Statutami honorowymi w zaczątku Wojska Polskiego, na-
leży w krótkości zaznajomić się z ich genezą i treścią.
Statut Rad Oficerskich zawdzięcza swe powstanie głęboko
odczutej w Legjonach Polskich potrzebie stworzenia własnego
prawa honorowego i wyemancypowania s:ę z pod wpływów
austrjackich. Doszedł on do skutku w r. 1915 pod egidą ów-
czesnego Komendanta Legjonów Polskich, gen. Puchalskiego.
Rady oficerskie w składzie 5 oficerów, wybranych w gło-!
sowaniu tajnem, istniały przy Komendzie Legjonów, Komendzie
Grupy (w Kozienicach i Dęblinie), przy każdej brygadzie pie-
choty i każdym pułku kawalerji i artylerji. Instytucją odwoławczą
był Trybunał odwoławczy Rad oficerskich, w skład którego
wchodzili przewodniczący i wszyscy członkowie Rad. Uchwały
zapadały bezwzględną większością głosów, w razie równości
głosów rozstrzygał głos przewodniczącego. Do prawomocności
uchwał Trybunału odwoławczego potrzebną była obecność co-
najmniej 2/3 liczby członków Rad.
Właściwości Rad oficerskich podlegali wszyscy oficerowie,
chorążowie i aspiranci oficerscy Legjonów Pols-ich, tudzież
przydzieleni z austr. Armji oficerowie i urzędnicy, którzy w da-
nym wypadku nie zażądali oddania ich sprawy honorowej wła-
ściwemu sądowi austrjackiemu.
Postępowanie obejmowało dwa stadja, śledztwa i rozprawy
głównej. Śledztwo prowadził z ramienia Rady oficeiskiej jeden
z jej członków. O oddaniu pod oskarżenie rozstrzygał Wydział
Rady z 3 członków. Rozprawa odbywała się bezpośrednio
42
		

/page0045.djvu

			i ustnie. Obrońcą na rozprawie głównej mógł być tylko oficer
Legjonów Polskich. Orzeczenie mogło być uniewinniające lub
stwierdzające winę.
Karami były:
1) grzywna do 500 koron,
2) nagana sama, albo łącznie z grzywną,
3) pozbawienie stopnia służbowego na zawsze, lub na pe-
wien określony czasokres.
Do prawomocności orzeczenia potrzebne było zatwierdze-
nie Komendanta Legjonów. Niezatwierdzenie skutkowało prze-
kazanie sprawy Trybunałowi odwoławczemu, ale tylko w celu
rozpoznania motywów odmowy zatwierdzenia. Oskarżony nie
miał prawa apelacji.
96.	Braki i wady Statutu Rad oficerskich są tak widoczne,
że zbytecznem byłoby ich omawianie. Odczuwano to żywo
w Korpusie oficerskim Legjonów Polskich i parto do kodyfi-
kacji prawa honorowego na zasadach więcej postępowych.
Warunki życia Legjonów Polskich sprawiły, że dopiero
z wiosną 1917 r. kodyfikacja nastąpić mogła. Projekt nowego
Statutu, opracowany przez por. Krzemieńskiego i majora Gan-
Czarskiego, uzyskał z pewnymi zmianami dnia 25. maja 1917 r.
aprobatę zebrania oficerów sztabowych Legjonów Polskich pod
przewodnictwem pułkownika brygadjera Hallera, i moc prawną
przez zatwierdzenie ze strony Komendanta Legjonów pułkownika
Zielińskiego.
Nowy ״Statut o postępowaniu w sprawach honorowych
oficerów Wojska Polskiego“ ustanowił dwa typy sądów hono-
rowych, dla oficerów od kapitana w dół i dla oficerów szta-
bowych, w pierwotnym składzie 5 członków, pochodzących
z wyborów tajnych.
Sądy pierwszego typu istniały przy Komendzie Legjonów
i przy każdym pułku, sąd zaś drugiego typu istniał tylko przy
Komendzie Legjonów. Instancją drugą dla wszystkich sądów
był Sąd honorowy odwoławczy, złożony z 3 oficerów sztabo-
wych, wybieralnych przez oficerów sztabowych.
43
		

/page0046.djvu

			Prawo odwołania posiadał nietylko dowódca uprawniony
do zarządzenia postępowania honorowego, ale także oskarżony
w razie uznania go winnym naruszenia czci stanu.
Właściwość podmiotowa Sądów honorowych obejmowała
tylko oficerów, przedmiotowa nie dotyczyła przestępstw spełnio-
nych z chęci zysku przed nominacją na oficera lub niekaralnych
sądownie z powodu przedawnienia lub czynnego żalu. Poste-
powanie przed sądami honorowymi nie różniło się zasadniczo
od pierwotnego.
Orzeczenia sądów uprawomacniały się zapomocą zatwier-
dzenia, a mianowicie:
1) orzeczenia opiewające na uwolnienie lub uchybienie czci,
przez dowódcę, który zarządził postępowanie honorowe,
2) orzeczenia opiewające na naruszenie czci przez najwyż-
szę Władzę Wojskową Polską.
Uchybienie czci stanu pociągało za zobą ostrzeżenie ze
strony dowódcy, ewentualnie i karę dyscyplinarną, a w wypad-
ku recydywy zamknięcie awansu na rok jeden.
Naruszenie czci stanu skutkowało natomiast utratę stopnia
i charakteru oficerskiego.
Statut dopuszczał wznowienie postępowania na korzyść i na
niekorzyść oskarżonego i normował zachowanie się oficera
w razie konfliktu honorowego z osobą inną.
Dotyczący przepis brzmiał: ״Każdy oficer obowiązany jest
o własnej sprawie honorowej zameldować zaraz po wyznaczeniu
zastępców swemu przełożonemu, a jeśli sprawa tego ostatniego
dotyczy, tegoż przełożonemu. Zastępcy oficera meldują właści-
wemu do zarządzenia postępowania honorowego dowódcy, jeśli
sprawa ugodowo w sposób odpowiadający stanowi oficerskiemu
nie może być załatwioną. Jeśli przeciwnik oficera jest osobą
nie podlegającą niniejszemu statutowi, meldunek następuje w po-
rozumieniu z zastępcami strony przeciwnej, przyczem osoba
wspomniana może złożyć pisemne oświadczenie, iż uważa za
swój obowiązek honoru poddać się orzeczeniu wojskowego
Sądu honorowego, dla przeciwnika właściwego.
44
		

/page0047.djvu

			Sąd honorowy, któremu wspomniany dowódca powierzy
rozpatrzenie sprawy, ma się ograniczyć w swojem orzeczeniu
do stwieidzenia, czy honor oficera, wzgl. także osoby intereso-
wanej, w wypadku złożenia wspomnianego oświadczenia, wo-
góle został naruszonym, w razie zaś twierdzącym, czy i w jaki
sposób sprawa ugodowo może być załatwioną. Sądowi hono-
rowemu przysługuje prawo w tych wypadkach przedłożyć akta
właściwemu dowódcy z wnioskiem na zarządzenie postępowania
honorowego.
O tem orzeczeniu winien przewodniczący Sądu honorowe-
go obie strony w odpowiedni sposób zawiadomić. Przez za-
wiadomienie, że honor interesowanych nie został naruszony,
względnie przez zapodanie sposobu ugodowego załatwienia
sprawy, postępowanie jest ukończonem.
Orzeczenie Sądu honorowego ma dla oficerów moc obo-
wiązującą“.
ROZDZIAŁ III.
TREŚĆ STATUTU OFICERSKICH SĄDÓW HONOROWYCH
Z KOMENTARZEM.
§ 1•
Dekret Naczelnego Wodza Wojsk Polskich L. 2154.
(Dz. Rozk. Wojsk. Nr. 67 z dn. 17. czerwca 1919 r.).
Na wniosek Ministra Spraw Wojskowych zatwierdzam roz-
patrzony i przyjęty przez Radę Wojskową Statut oficerskich Są-
dów honorowych w Wojsku Polskim 1) i rozkazuję bezzwłocz-
nie wprowadzić go w wykonanie we wszystkich oddziałach,
urzędach i zakładach wojskowych, czynnych zarówno wewnątrz
państwa jak w polu.
Odwołuję równocześnie dotychczas w tym samym przed-
miocie obowiązujące przepisy, rozkazy i zarządzenia. 2).
Niezbędne przepisy przechodnie wyda Minister Spraw Woj-
skowych.
Warszawa, dnia 31. maja 1919. r.
Minister Spraw Wojskowych:	Wódz	Naczelny:
J. Leśniewski,	Józef Piłsudski.
45
		

/page0048.djvu

			UWAGA: 1) Projekt Statutu opracowany został przez Ko-
misję prawną przy II. Departamencie M. S. W., ustanowioną rożka-
zem M. S. W. z dnia 12/12. 1918 r. (Dz. Rozk. Wojsk. Nr. 11), za-
nim był rozpatrzony i przyjęty przez Radę Wojskową.
Referentem sprawy w Komisji prawnej był pułk. K. S. Cezary
Piotrowski.
2)	Straciły moc obowiązującą obok praw honorowych państw
zaborczych, Przepisy postępowania honorowego dla oficerów poi-
skich, wydane przez Polski Sztab Generalny w miesiącu maju 1919. r.
—równobrzmiące z Statutem o postępowaniu w sprawach honoro-
wych oficerów Wojska Poiskiego, tudzież Rozkaz Szefa Sztabu Ge-
neralnego Nr. 14 z dnia 15/12. 1918 r. (Dz. Rozk. Wojsk. Nr. 1) sta-
nowiący, że wyroki wydane przez sądy honorowe oficerskie wszyst-
kich armji, w których oficerowie, lekarze i urzędnicy Polacy poprzed-
nio służyli i dotyczące ich, zachowują moc swoją w Wojsku Polskim.
Z natury rzeczy wynika, że rehabilitacja oficerów, którzy w armji
obcej w drodze postępowania honorowego utracili szarżę, z mocy
Dekretu niniejszego nie nastąpiła. Możliwość jednak rehabilitacji
w drodze wznowienia postanowienia honorowego w myśl niniejsze-
go Statutu, względnie na podstawie odrębnego postanowienia Na-
czelnego Wodza Wojsk Polskich nie ulega wątpliwości.
§ 2.
STATUT OFICERSKICH SĄDÓW HONOROWYCH
W WOJSKU POLSKIM.
TYTUŁ I.
POSTANOWIENIA OGÓLNE.
Art. 1. Dla ochrony godności i honoru stanu oficerskiego
wogóle oraz czci poszczególnych oficerów —ustanowione są ofi-
cerskie sądy honorowe.
Art. 2. Oficerskie sądy honorowe są niezależne 1), w orze-
czeniach zaś swych powodują się wskazaniami honoru i sumie-
nia, statutem niniejszym i ogólnemi wymaganiami służby woj-
skowej. 2).
46
		

/page0049.djvu

			Art 3. Prawomocne orzeczenia 3) oficerskich sądów ho-
norowych są obowiązujące dia wszystkich władz wojskowych,
bez żadnego w tej mierze wyjątku.
Art. 4. Jurysdykcji oficerskich sądów honorowych podle-
gają oficerowie wszystkich stopni w służbie czynnej, oficerowie
rezerwowi i dymisjonowani. 4).
Art. 5. Oficerskie sądy honorowe są uprawnione do wy-
rzekania kar następujących:
a) nagana;
b) surowa nagana i ostrzeżenie;
c) wykluczenie z korpusu oficerskiego. 5).
Wypadki i porządek stosowania kar wyżej wyszczególnio-
nych zależą całkowicie od uznania sądu honorowego.
Art. 6. Wykluczenie z korpusu oficerskiego wskutek orze-
czenia sądu honorowego pociąga za sobą:
1. pozbawienie prawa do noszenia munduru wojskowego;
2. pozbawienie prawa powrotu do wojska na zawsze. 6).
Wykluczenie to natomiast nie pozbawia winnego rzeczy-
wiście wysłużonych praw pensyjnych >)
Art. 7. Sędziom honorowym i obrońcom pod rygorem
odpowiedzialności przed sądem honorowym, nie wolno jest
rozgłaszać faktów, o których się dowiedzieli z tytułu wykonania
swych obowiązków. 7).
Art. 8. W postępowaniu honorowem obrona jest dopusz-
czalna z tym wszakże warunkiem, że obrońcami mogą być tylko
oficerowie w stopniu conajmniej równym oskarżonemu. 8).
Art. 9. Przepisy statutu niniejszego obowiązują w' Wojsku
Polskim zarówno w czasie pokoju jak w polu.
>) Art. 14 Ustawy z dnia 1 sierpnia 1919 r. orderu wojskowego
״ ןVirtuti Militari“ (Dz. Rozk. Wojsk. Nr. 88 z dnia 12/1Х. 19).
Prowo do posiadania orderu wojskowego ״Virtuti Militari“ traci się
na mocy wyroku sądowego, pozbawiającego praw obywatelskich, oraz za
czyny niehonorowe na mocy orzeczenia Kapituły, zatwierdzonego przez
Naczelnika Państwa. Z 1ą chwilą ustają wszelkie uprawnienia do posia-
dania orderu przywiązane.
47
		

/page0050.djvu

			UWAGA:	1)	Niezależność oficerskich sądów honorowych,
odpowiadająca niezawisłości sądowych kompletów orzekających,
jest gwarancją bezstronnego wymiaru sprawiedliwości. Wypływa
stąd zasada swobodnej oceny dowodów na rozprawie głównej.
2) Ogólne wymagania, czyli zasady służby wojskowej są równo-
znaczne z interesami stanu oficerskiego.
3) Orzeczenia oficerskich sądów honorowych uprawomacnia-
ją się:
a) jeżeli nie wniesiono odwołania w czwartym dniu po ogło-
szeniu orzeczenia motywowanego (art. 69).
b) w wypadkach wniesienia odwołania, z chwilą ogłoszenia
orzeczenia 5ąiu honorowego instancji drugiej (art. 80).
c) w sprawach generałów z chwilą ogłoszenia orzeczenia in-
stancji pierwszej.
4) Właściwość oficerskich sądów honorowych rozciąga się
tylko na oficerów od podporucznika wzwyż. Nie podlegają więc
oficerskim sądom honorowym podchorążowie,') chociaż projekt
prawa dyscyplinarnego stawia ich narówni z oficerami, kapelani
i urzędnicy wojskowi. Oficerowie rezerwowi i dymisjonowani pod-
legają oficerskim sądom honorowym bez względu na to, czy czyn
stanowiący przedmiot postępowania honorowego spełniono w służ-
bie czynnej, czy też poza czasokresem tej służby, czy czynu doko-
nano w mundurze wojskowym, czy też w ubraniu cywilnem. 2)
') Rozporządzenie M. S. Wojsk. Dep. Pers. Nr. 19009ІѴ/2 z dnia
6. września 1919 r.
״Sprawy honorowe między oficerami, a podchorążymi, jak również
między oficerami a urzędnikami wojskowemi mają być przeprowadzone
w myśl statutu o sądach honorowych oficerów Dz. Rozk. W. Nr. 67 p. 2154,
w uzupełnieniu przepisów, zawartych w D. R. W. Nr. 82 p. 2917.
Sprawy honorowe między podchorążymi mają być również rozpa-
trywane na mocy powyższego statutu. Wprawdzie na mocy Dz. R. W. 81,
p. 2684 podchorąży jest podoficerem, ale z prawami towarzyskiemi ofi-
cerskimi uważany jest za aspiranta oficerskiego, a jako taki w razie speł-
nienia czynów, niezgadzających się z Kodeksem honorowym, podlega są-
dowi honorowemu oficerskiemu.
Natomiast sprawy honorowe między urzędnikami nie mają być rozpa-
trywane przez sądy honorowe, ustanowione na mocy obowiązującego
statutu“.
2)	Rozkaz Nr. 3206 o prawie noszenia munduru Oficera Wojsk Pol-
skich. (Dz. Rozk. Wojsk. Nr. 88 z dnia 12/1Х. 1919 r.)
Prawo do noszenia munduru przysługuje zasadniczo tylko oficerom
przyjętym Dz. Rozk. Wojsk, do W. P. i pełn:ącym czynną służbę.
48
		

/page0051.djvu

			(Odmienne stanowisko co do właściwości wojskowych sądów kar-
nych zajmują obowiązujące ustawy niemiecka i austrjacka).
Projekt Polskiej Ustawy W. Р. K. przewiduje właściwość są-
dów wojskowych względem oficerów rezerwy, w czasokresie cza-
sowej służby wojskowej, w zasadzie aż do chwili opuszczenia sze-
regów, z wyjątkiem przestępstw natury wojskowej, co do których
kompetencja sądów wojskowych ma trwać przez rok jeden, następ-
nie za niestawienie się do służby czynnej lub do ćwiczeń i za na-
ruszenie dyscypliny wojskowej w mundurze wojskowym lub na
zebraniach kontrolnych.
Oficerowie dymisjonowani podlegać mają kompetencji sądów
wojskowych jedynie za przestępstwa, połączone z naruszeniem dyscy-
pliny wojskowej i spełnione w mundurze wojskowym.
Tymczasowo aż do ukończenia przyjęć do W. P. przysługuje to
prawo także oficerom, którzy nie zostali jeszcze formalnie przyjęci do
W. Р., ale pełnią faktycznie czynną służbę.
Oficerowie, którzy zostali zaliczeni lub przeniesieni do Rezerwy
W. P. mogą używać munduru tylko przy służbowym meldowaniu się przy
wojskowych dowództwach i komendach, oraz przy uroczystościach naro-
dowych.
Jeżeli chcą używać muuduru przy innych specjalnych okolicznościach,
osobliwie przy uroczystościach familijnych, (wesela i t. р.), mają każdora-
zowo prosić o pozwolenie Р. K. U w rejonie, w którym mieszkają.
Oficerom tym jednak bezwarunkowo zabrania się używania munduru
przy jazdach koleją—zezwolenia na to mogą być udzielane przez Р. K. U.
Oficerowie zawodowi b. armji zaborczych, przyjęci do W. P. i za-
liczeni do rezerwy Armji, jeżeli mają prawo do stałej emerytury, mogą
nosić mundur jedynie w tym wypadku, jeżeli nie pełnią żadnej państwo-
wej ani cywilnej służby, ani też nie mają jakiegokolwiek pobocznego zajęcia.
Wszyscy oficerowie w rezerwie noszący mundur podlegają dyscy-
plinie wojskowej.
Oficerom całkiem zwolnionym z W. Р., nie przysługuje zupełnie pra-
wo noszenia munduru oficera W. P.
Tak samo nie przysługuje to prawo oficerom zawodowym lub re-
zerwowym b. armji zaborczych, choć są narodowości polskiej, jeżeli nie
zostali przyjęci do W. P.
Nadużycia w tym kierunku będą karane, a mianowicie zwalnianiem
z W. P. lub skreśleniem z listy oficerów.
Osoby, które zostaną przytrzymane na noszeniu munduru oficerskie-
go, a nie są do tego uprawnione, jeśli nie podlegają dyscyplinie wojsko-
wej, mają być oddane żandarmerji lub władzom policyjnym, względnie
Sądowi do ukarania za bezprawne noszenie odznak wojskowych.
49
		

/page0052.djvu

			5) Wykluczenie z Korpusu oficerskiego pociąga za sobą z na-
tury rzeczy także utratę stopnia oficerskiego.
6) O ile oficer wykluczony z Korpusu oficerskiego byłby
z mocy ustaw lub postanowień specjalnych zobowiązany do służby
czynnej na pewien przeciąg czasu n. p. z tytułu powszechnej służby
wojskowej, kształcenia w uczelni wojskowej i t. p. musiałby dopeł-
nić tę służbę jako szeregowiec. Kwestja ta jest wątpliwą. Dep.
Wojsk. Prawny M. S. Wojsk, stoi na odmiennym stanowisku, opie-
rając się na treści art. 6 Statutu.
7) Zakaz ten dotyczy per analogiam dowódcy właściwego
i innych przełożonych wojskowych, mających styczność ze sprawą.
8) Odpowiada to postulatowi dyscypliny, dominującemu także
w prawie karnem.
Obowiązek do przyjęcia obrony nie istnieje. Ze stanowiska
koleżeńskiego nie można wziąć za złe oficerowi, że odmówi obrony,
jeśli wedle jego przekonania, posądzony stał się niegodnym takiej
usługi koleżeńskiej. Dekret nie zawiera postanowienia, czy zmiana
obrońcy w toku postępowania jest dopuszczalną; pytanie to na-
leży potwierdzić w razie uzasadnionej prośby podsądnego, względ-
nie oddanego pod sąd. Wyznaczenie oddanemu pod sąd obrońcy
z urzędu, nie sprzeciwia się duchowi Statulu. Obrona jest dopusz-
czalna z chwilą wezwania obwinionęgo do rozprawy głównej (art.
53). Przedtem, zwłaszcza w stadjum dochodzeń, nie przysługują
obrońcy żadne prawa.
TYTUŁ II.
ORGANIZACJA OFICERSKICH SĄDÓW
HONOROWYCH.
ROZDZIAŁ I.
USTRÓJ 1 KLASYFIKACJA SĄDÓW HONOROWYCH W CZASIE POKOJU.
Art. 10. Oficerskie sądy honorowe są instytucjami stałemi
i dzielą się na:
a) sądy honorowe instancji pierwszej;
b) sądy honorowe instancji drugiej (odwoławczej);
50
		

/page0053.djvu

			Art. 11. Oficerskie sądy honorowe instancji pierwszej for-
mowane są osobno dla każdej z niżej wyszczególnionych kate-
gorji oficerów:
a) dla stopni od podporucznika do kapitana włącznie —
przy pułkach, oddziałach równorzędnych, departamen-
tach Ministerstwa i przy Sztabie Generalnym;
b) dla oficerów sztabowych, nie dowodzących pułkiem
i nie zajmujących stanowiska równorzędnego—przy dy-
wizjach, Departamentach Ministerstwa i przy Sztabie Ge-
neralnym;
c) dla wszystkich oficerów sztabowych, dowodzących puł-
kami lub zajmujących stanowiska równorzędne—jeden
sąd honorowy na cały okręg generalny przy Sztabie
Okręgu Generalnego, na całe Ministerstwo i na cały
Sztab Generalny.
d) dla wszystkich generałów—jeden na całe Państwo przy
Ministerstwie Spraw Wojskowych.
Art. 12. Dla sztabów, urzędów i zakładów wojskowych,
nie wchodzących w skład pułków i oddziałów równorzędnych,
lecz podlegających Ministrowi Spraw Wojskowych, Szefowi
Sztabu Generalnego oraz dowódcom okręgów generalnych, dy-
wizji—formowane są oficerskie sądy honorowe typu, w art. 11,
p.p. a, b, wskazanego — przy sztabach odnośnych oddziałów,
urzędów i zakładów wojskowych, jeżeli liczba oficerów wspom-
nianych oddziałów wojskowych dorównywują etatowej liczbie
oficerów pułku, w przeciwnym zaś razie z rozkazu dowódcy
okręgu generalnego formuje się jeden sąd dla dwuch względnie
więcej oddziałów lub też wspomniane oddziały wojskowe zo-
stają przydzielone do właściwości sądu honorowego najbliższe-
go pułku lub urzędu wojskowego i mają w tym wypadku pra-
wo wyboru do składu tegoż sądu proporcjonalnie na dany od-
dział przypadającą liczbę sędziów honorowych. 1).
Art. 13. Dla oficerów korpusów służby specjalnej, posia-
dającej własne statuty, o ile to tymi statutami jest zastrzeżone,
formują się specjalne sądy honorowe typu w art. 11 w pp. a, b,
wskazanego przy szefach odnośnych korpusów. 2).
51
		

/page0054.djvu

			Art. 14. Oficerowie znajdujący się powyżej trzech miesięcy
poza swymi okręgami lub oddziałami wojskowemi, zarówno
oficerowie rezerwowi i dymisjonowani (art. 4), sądzeni są z roz-
kazu Dowództwa Okręgu Generalnego przez sądy honorowe
odnośnej kategorji okręgu, pułku, oddziału lub urzędu wojsko-
wego, najbliższego do miejsca popełnienia inkryminowanego
czynu. 3)
Art. 15. Oficerskimi sądami honorowemi instancji drugiej
są dla kategorji w art. 11 wskazanych:
dla sądów honorowych kategorji a)—sądy honorowe
kategorji b);
dla sądów honorowych kategorji b)—sądy honorowe
kategorji c);
dla sądów honorowych kategorji c)—sądy honorowe
kategorji d).
Od orzeczeń wydanych przez sąd honorowy dla genera-
łów w instancji pierwszej niema środka prawnego. 4).
Art. 16. Oficerskie sądy honorowe składają się z siedmiu
członków i urzędują kolegjalnie w składzie sędziów honorowych,
z wolnego wyboru oficerstwa. 5).
Art. 17. Biurowość sądów honorowych organizowana jest
przez teżsame sądy i prowadzona w myśl niniejszych przepisów,,
pod odpowiedzialnością przewodniczących właściwych.
UWAGA 1) Postanowienia tego artykułu są o tyle niezro-
zuraiałe, że nie wszystkie urzędy i zakłady wojskowe posiadają
własne sztaby, że choć dany zakład lub urząd podlega wprost M.
S. W. sąd wspólny formowany ma być z rozkazu D. O. G. i że
proporcjonalna liczba sędziów honorowych przydzielonego oddziału
ma wejść w skład sądu honorowego, choć dany pułk lub urząd woj-
skowy może, z uwagi na stołość sądów honorowych (art. 18), mieć
już przedtem pełny skład własnego sądu honorowego.
Z ogólnych zasad prawnych należałoby wnioskować, że pro-
porcjonalnie wybrani członkowie sądu honorowego wchodzą w skład
tegoż tylko dla spraw przydzielonych oddziałów. Słuszność tej
interpretacji zdaje się potwierdzać ust. 1 art. 63.
2)	n. p. Oficerski Korpus Sądowy (prawo formowania specjał-
nych sądów honorowych zostało zastrzeżone w Dekrecie Nr. 685
(Dz. Roz. Wojsk. Nr. 21 z d. 25/11 1919) w sprawie uformowania
oficerskiego Korpusu Sądowego).
52
		

/page0055.djvu

			3) Na straży godności i czci stanu oficerskiego stoi w pier-
wszej linji korpus oficerów służby czynnej. Jego orzecznictwu pod-
dani są zatem oficerowie rezerwowi i dymisjonowani, których obo-
wiązki stanu tą te same.
4) Brak odwołania w sprawach generałów (art. 29 ust. ost.)
jest wyłomem z zasady ogólnej Statutu, tembardziej wpadającym
w oczy, że odwołanie ma charakter kassacji z przyczyn prawnych
natury formalnej.
5) Wyłom z zasady karności, że tylko wyższy może sądzić
niższego, ma w postępowaniu honorowem w tem swe uzasadnienie,
że poczucie godności stanu jest wszystkim oficerom wspólne i że
oficer niższy stopniem winien mieć też zaufanie oficerów starszych.
ROZDZIAŁ II.
O WYBORACH CZŁONKÓW OFICERSKICH SĄDÓW HONOROWYCH
W CZASIE POKOJU.
Art. 18. Członkowie każdego z sądów honorowych w art. 11,
wymienionych, wybierani są przez ogół danej kategorji ofice-
.rów. odnośnego oddziału, urzędu lub zakładu wojskowego co-
rocznie w miesiącu grudniu, na każdy rok kalendarzowy. 1).
Art. 19. Wybory członków oficerskich sądów honorowych
odbywają się na zebraniach ogólnych, w obecności conajmniej
2/3 ogólnej ilości odnośnej kategorji oficerów, za pomocą tajne-
go głosowania 1 bezwzględną większością głosów obecnych.
Art. 20. Wybory członków oficerskich sądów honorowych
korpusów służby specjalnej w art. 13 wymienionych, w razie
trudności zwołania zebrań lub zjazdów ogólnych, odbywają się
drogą głosowania pisemnego wedle przepisów do artykułu
niniejszego dołączonych.
Art. 21. Sposebem określonym w art. 19 i 20 wybiera
się siedmiu sędziów i pięciu zastępców. Do sądu honorowego
typu w p. a) art. 11 wymienionego, wybiera się conajmniej
jednego sztabowego oficera i jego zastępcę. 2).
Art. 22. W wyborach nie uczestniczą i nie mogą być wy-
bierani dowódcy względnie zwierzchnicy oddziałów, urzędów
i zakładów, przy których sąd honorowy jest formowany. 3).
Art. 23. Nie może zostać sędzią honorowym i zastępcą
tegoż:
53
		

/page0056.djvu

			a) kto nie ukończył 21 lat życia;
b) kto jest zawieszony przez nakaz dyscyplinarny w peł-
nieniu obowiązków, aż do czasu zniesienia nakazu;
c) kto pozostaje pod dochodzeniem dyscyplinarnem lub
honorowem oraz śledztwem wstępnem lub sądem; i
d) kto był karany sądownie powyżej kary aresztu. 4).
Art. 24. Utrata praw sędziego honorowego i jego zastępcy
przed terminem obioru następuje:
a) w razie śmierci;
b) w razie wystąpienia, ze służby czynnej;
c) w razie utraty stopnia.
Art. 25. Ponowny, po upływie kadencji wybór sędziów
honorowych i zastępców jest dopuszczalny. 5).
Art. 26. Przewodniczącym sądu honorowego jest sędzia
honorowy lub zastępca najstarszy stopniem z należących do
danego kompletu orzekającego. 6). Przewodniczącym sądu ho-
norowego w punkcie a) art. 11 określonego, musi być oficer
sztabowy.
Art. 27. Zastępców powołuje przewodniczący w porządku
ilości głosów otrzymanych, a w razie równości głosów rozstrzyga
starszeństwo stopnia. 7).
UWAGA: 1) Załatwienie spraw honorowych wymaga oprócz
szlachetnego sposobu myślenia, wielkiego doświadczenia życiowego.
Wybór winien zatem paść na oficerów cieszących się specjalnym
zautaniem swych kolegów, którzy rokują nadzieję, że swe wysoce
odpowiedzielne zadanie i swój obowiązek koleżeński spełną z nale-
żytą powagą, pilnością, poświęceniem i taktem. Wybór członków
sądów honorowych na przeciąg roku, zapewnia stałość składu
tychże sądów i dokładne stosowanie przepisów statutu na zasadzie
gruntownej znajomości tychże. Wybór na członka sądu honorowego
uważać należy za zaszczyt, wskutek czego z punktu widzenia kole-
żeńskości, nieprzyjęcie wyboru lub zrzeczenienie się charakteru
członka sądu honorowego są niedopuszczalne.
2) Ze względu na przepis art. 26., w myśl którego przewodni-
czącym sądu honorowego dla stopni od podporucznika do kapitana
włącznie, musi być oficer sztabowy.
3) Przepis ten jest konieczny wobec stanowiska dowódcy
względnie zwierzchnika w postępowaniu honorowem (art. 42, 70).
54
		

/page0057.djvu

			4) W myśl austr. W. К. K. wyklucza od sprawowania obo-
wiązków sędziego honorowego ukaranie sądowe za zbrodnię, gdyż
areszt stanowi karę tylko za występki.
Ross. К. K. z 1903 r. przepisuje areszt jako najwyższą karę
za przestępstwo, które zalicza do kategorji wykroczeń, a nie wy-
stępków.
Niem. W. К. K. zalicza areszt do tych kar pozbawienia wol-
ności, którymi zagrożone są występki wojskowe. Gdy więc kodeks
ten przewiduje za występki także karę więzienia i twierdzy do lat
pięciu, przyjąć należy w myśl art. 23 d), że kara za występek tylko
wtenczas dyskwalifikuje oficera na sędziego honorowego, jeśli wy-
rzeczoną została jako więzienie lub twierdza.
Z jakich pow׳odów to, a nie inne przyjęto kryterjum, trudno
się dopatrzeć, zwłaszcza że rozbieżność obowiązujących ustaw
karnych dopuszcza różnorodrą miarę oceny kwalifikacji na sędziego
honorowego.
5) Z braku wyraźnego przepisu Słatutu uw\żać należy także
ponowny wybór za obowiązkowy dla wybranego.
6) W razie równości stopni służbowych uważać należy per
analogiam art. 27 starszeństwo w stopniu za decydujące.
7) Wypadki uzasadniające powołanie zastępców nie są prze-
widziane w Statucie. Należy zatem przyjąć, że powołanie to nastą-
pić może z tytułu jakiejkolwiek przeszkody jednego z sędziów ho-
norowych. Zastępca musi brać udział w całej rozprawie, gdyż ina-
czej zachodziłaby przyczyna prawna nieważności z art. 71 p. 5 Statutu
ROZDZIAŁ III.
ORGANIZACJA OFICERSKICH SĄDÓW HONOROWYCH W POLU.
Art. 28 Oficerskiemi sądami honorowemi w polu instancji
pierwszej są:
a) dla stopni od podporucznika do kapitana włącznie —
wspólny sąd honorowy oficerów niższego stopnia odno-
śnej grupy operującej.
b) dla stopni od majora do pułkownika włącznie — takiż
sąd oficerów wyższego stopnia danego frontu;
c) dla generałów—sąd honorowy przewidziany (w art. 11.
ust. d).
Art. 29. Sądami honorowemi w polu instancji drugiej są:
a)	dla spraw oficerów niższych—sąd dla oficerów sztabo-
wych przy najbliższem dowództwie okręgu generalnego;
55
		

/page0058.djvu

			b)	dla spraw oficerów sztabowych—sąd ogólny dla gene-
rałów (art. 11. ust. d).
Od orzeczeń sądu dla generałów niema odwołania.
Art. 30. Każdy przewidziany w art. 11. ust. a) i b) sąd
honorowy oddziału wchodzącego w skład grupy operującej
i frontu, dla sformowania wskazanych w art. 26. ust. a) i b)
wspólnych sądów honorowych wydziela ze swego składu dwuch
starszych 1) sędziów honorowych jako delegatów i jednego ja-
ko zastępcę. Zebranie delegatów poszczególnych sądów hono-
rowych (art. 11. ust. a), b).—tworzy odnośne sądy grupy i frontu
(art. 28 ust. a), b).
Art. 31. Sądy honorowe grupy urzędują przy dowództwie
grupy i frontu. 2).
Art. 32. Pełnomocnictwa członków sądów honorowych
w polu trwają aż do ustania działań wojennych, względnie ro-
związania grupy operującej. 3).
UWAGA: 1) Rozumieć należy najstarszych stopniem.
2) Redakcja nieścisła, Sądy honorowe grupy urzędują przy
dowództwie grupy, zaś sądy honorowe dla oficerów sztabowych
przy dowództwach danego frontu.
3) Br? : określenia ״lub zwinięcia frontu“.
TYTUŁ III.
POSTĘPOWANIE HONOROWE.
ROZDZIAŁ I.	*
WŁAŚCIWOŚĆ SĄDÓW HONOROWYCH.
Art. 33. Do orzecznictwa sądów honorowych należą: 1)
a) rozpatrzeni wszystkich postępków i zaniechań oficerów
nie odpowiadających godności stanu oficerskiego;
b) rozstrzyganie zatargów honorowych między oficerami,
wedle przepisów do niniejszego artykułu dołączonych;
56
		

/page0059.djvu

			с)	rozpatrzenie wypadków, w których oficerowie dla obro-
ny własnej czci, sami się zwracają do sądu honoro-
wego.
Art. 34. Jeżeli postępek lub zaniechanie kwalifikuje się do
sądów honorowych a jest także w ustawie karnej karą zagrożone
i z tego powodu toczy się postępowanie karne,—należy wystą-
pić do sądu honorowego po ukończeniu sprawy w sądzie kar-
nym. 2).
Art. 35. Jeżeli tok postępowania honorowego wykaże, że
postępek oficera kwalifikuje się do sądu karnego lub jeżeli
ujawni się, że oficer, prócz czynu podlegającego orzecznictwu
sądu honorowego popełnił jeszcze inne przestępstwa podpada-
jące pod prawo karne,—należy postępowanie honorowe wstrzy-
mać i akta przedłożyć dowódcy uprawnionemu do zarządzenia
postępowania karnego, do rozstrzygnięcia.
Art. 36. Jeżeli w postępowaniu przed sądem karnym za-
padł wyrok uwalniający, mogą okoliczności faktyczne przez sąd
rozpatrzone, tylko o tyle stanowić przedmiot orzeczenia sądu
honorowego, o ile powstaje wątpliwość, czy zawierają one
w sobie naruszenie czci stanu oficerskiego.
Jeżeli natomiast zapadł wyrok zasądzający bez orzeczenia
utraty stopnia i zachodzi potrzeba wkroczenia sądu honorowego,
to należy postąpić w myśl art. 34. 3).
Art. 37. Okoliczności, które sąd karny w zasądzającym
wyroku prawomocnym przyjął za udowodnione, są dla sądu
honorowego obowiązujące.
Art. 38. Postępowanie honorowe jest wykluczone, o ile
w wyroku wojskowego sądu karnego orzeczona już została
utrata stopnia.
Art. 39. W wypadkach łączności spraw oficerów stopni
niższych z oficerami stopni wyższych,—właściwym jest sąd dla
ofice ów wyższych.
Art. 40. Wszelkie spory kompetencyjne między poszczę-
gólnemi sądami honorowemi tej samej dywizji rozstrzyga do-
wódca dywizji, spory zaś kompetencyjne między sądami różnych
dywizji—ich bezpośredni wspólny dowódca. 4).
57
		

/page0060.djvu

			UWAGA: 1) Przedmiotowa właściwość sądów honorowych
obejmuje działania i zaniechania, które nie podpadają pod postano-
wienia karne ustaw obowiązujących (za wyjątkiem obrazy czci),
jednakowoż są sprzeczne z prawdziwem poczuciem honoru i poję-
ciem obowiązków stanu oficerskiego. Z tego punktu widzenia sąd
honorowy winien rozpatrzeć, czy dany oficer bez uszczerbku dla
godności stanu, a temsamem dla interesu służby wojskowej, może
pozostać nadal członkiem korpusu oficerskiego.
2) Z natury rzeczy tylko wtenczas, jeśli oficer z mocy wyroku
sądowego nie został pozbawiony stopnia oficerskiego (art. 36, ust. 2).
3) Z art. 41 Statutu wynika dla sędziów i prokuratorów woj-
skowych jako oficerów, obowiązek baczenia w każdym wypadku,
czy akta sprawy karnej oskarżonego lnb podsądnego oficera zawie-
rają dane, uzasadniające wdrożenie postępowania honorowego.
W wypadku pozytywnym należy postąpić w myśl powołanego artykułu.
Przesłanką wdrożenia postępowania honorowego jest prawo-
mocnosć orzeczenia sądowego t. zn. niezaskarżalność wyroku lub
decyzji. Ustalony przez sąd stan faktyczny i moc prawna przepro-
wadzonych dowodów nie mogą podlegać krytyce w postępowaniu
honorowem. Okoliczności stanu faktycznego rozpatrzone przez sąd,
mogą być badane jedynie w tym kjerunku, czy z punktu widzenia
honoru zawierają one w sobie nuruszenie godności stanu oficerskiego.
4) Artykuł ten nie wyczerpuje wszystkich możliwych sporów
kompetencyjnych, ze względu na oddziały, urzędy i zakłady wojsko-
we, nie wchodzące w skład dywizji. Per analogiam przyjąć należy,
źe rozstrzygnięcie należy w tych wypadkach zawsze do wspólnego
dowódcy względnie zwierzchnika różnych oddziałów, urzędów' i za-
kładów wojskowych.
ROZDZIAŁ II.
WDROŻENIE I ZAWIESZENIE POSTĘPOWANIA HONOROWEGO
Art. 41. Wdrożenie postępowania honorowego następuje:
a) z urzędu i ze strony dowództwa; 1).
b) na wniosek sądu honorowego i
c) na własną prośbę dotyczącego oficera.
Każdy jest uprawniony, a każdy oficer obowiązany o ta-
kich czynach lub zaniechaniach, które—zdaniem jego—naruszają
godność stanu oficerskiego, zakomunikować dowódcy odnośnego
oficera, sądowi honorowemu, lub innej władzy wojskowej. 2).
58
		

/page0061.djvu

			Art. 42. Dowódca pułku i wyżsi dowódcy badają donie-
sienie i decydują o tem, czy sprawa nadaje się do postępowa-
nia honorowego, czy też ma być załatwiona w drodze dyscy-
plinarnej lub sądowo karnej. W pierwszym wypadku zarzą-
dzają oni wdrożenie postępowania honorowego i przekazują
sprawę właściwemu sądowi honorowemu. 3).
Art. 43. Jeżeli w toku postępowania honorowego okazuje
się, że czyn obwinionego podpada pod kodeks karny albo że
obwiniony, oprócz czynu, będącego przedmiotem postępowania
honorowego, popełnił jeszcze inny czyn ustawą karną zagrożony,,
sąd honorowy, w każdem stadjum pośtępowania, ma postępo-
wanie honorowe zawiesić i akta przedłożyć właściwemu do-
wódcy do dalszego zarządzenia. 4).
Art. 44. Od udziału w postępowaniu honorowem w cha-
rakterze sędziów w danej sprawie są wykluczeni:
a) krewni obwinionego w linji prostej, zaś w linji pobocz-
nej, spokrewnieni do czwartego lub spowinowaceni do
drugiego stopnia;
b) kto w danej sprawie był lub prawdopodobnie będzie
jako świadek słuchany.
Art. 45. Wyłączenia z innych przyczyn może żądać obwi-
niony.
O wyłączeniu rozstrzyga ostatecznie sąd honorowy, bez
udziału jednak sędziego ewentualnie podlegającego wyłączeniu. 5),
UWAGA: 1) ״i“ należy skreślić jako b!ąd redakcyjny.
2) Zakomunikowanie o czynach naruszających godność stanu
oficerskiego przez oficera nie podpada pod pojęcie donosu, lecz:
meldunku obowiązkowego.
3) Zestawienie sposobów załatwienia doniesienia jest wadliwe.
W pierwszej bowiem linji należy rozważyć, czy dany czyn jest za-
grożony kaią w obowiązujących ustawach karnych, następnie czy
sprawa nadaje się do załatwienia w drodze dyscyplinarnej, a dopie-
ro w razie niemożliwości takiego załatwienia należy nadać sprawie
bieg honorowy.
Jeżel׳ czyn stanowi przestępstwo karalne sądownie, dowódca
winien albo wszcząć, albo też spowodować wszczęcie postępowania
karnego, gdyż w myśl art. 36 od wyników tegoż zależy postępowa-
nie honorowe. O ile sprawa z góry nadaje się do załatwienia
59
		

/page0062.djvu

			w drodze dyscyplinarnej, to nie ma powodu zarządzania postępo-
wania honorowego, chyba, że w tym względzie zachodzi wątpliwość.
Nie można przeoczyć, że przewinienia dyscyplinarne w myśl
§ 44 obowiązujących Dyscyplinarnych Przepisów karnych dla Armji
Polskiej ż 9/12. 1918 r. przedawniają w ciągu trzech miesięcy od
czasu ich spełnienia, podczas gdy wykroczenia przeciw godności
stanu oficerskiego nigdy nie przedawniają.
4) Art. 43 nie zawiera myśli nowej, tylko jest niemal dosło-
wnem powtórzeniem art. 35.
5) Z tekstu wynika, że dopuszczalnem jest wyłączenie bez
względu na stadjum sprawy, jednak tylko poszczególnych członków
sądu honorowego, a nie całego jego składu. W miejsce wylączo-
nych członków wejdą oczywiście zastępcy. W razie wyłączenia
kolejnego wszystkich członków sądu musiałby decydować per ana-
logiam dowódca uprawniony do rozstrzygania sporów kompetencyj-
nych (art. 40).
ROZDZIAŁ III.
DOCHODZENIA.
Art. 46. W celu przeprowadzenia dochodzeń przewodni-
czący sądu honorowego wyznacza dwuch sędziów honorowych,
którzy całe dochodzenie przep owadzą wspólnie.
Art. 47. Dochodzenia winny być przeprowadzone jaknaj-
spieszniej. 1) Zadaniem ich jest ustalić stan faktyczny, o tyle,
o ile to jest potrzebne do zadecydowania, czy istnieją podstawy
do oddania pod sąd honorowy.
Art. 48. O dopuszczalności uchylenia się od świadectwa
rozstrzygają nieodwołalnie prowadzący dochodzenia.
W razie uznania przez nich uchylenia się od zeznań za
niedopuszczalne, wezwany do ich zeznania oficer nie może od-
mówić złożenia zeznań, bez naruszenia godności stanu. 2).
Art. 49. Po przeprowadzeniu dochodzeń przedstawia się
wyniki sądowi honorowemu, który poweźmie uchwałę, czy po-
sądzony ma być oddany pod sąd honorowy, czy też nie.
Art. 50. O zapadłej na tem zebraniu uchwale przewodni-
czący melduje właściwemu dowódcy, względnie władzy wyższej
a zarazem przedkłada mu akta. Dowódcy przysługuje prawo
odwołania się od tej uchwały w ciągu trzech dni od chwili
60
		

/page0063.djvu

			otrzymania przedłożenia, do sądu honorowego odwoławczego,
który rozstrzyga ostatecznie. 3). Akta sprawy dla wniesienia
do	sądu	odwoławczego przedkłada się w	drodze służbowej
przez dowództwo dywizji.
Art. 51. W wypadku oddania pod sąd honorowy właści-
wy dowódca postanawia na wniosek przewodniczącego’ sądu,
czy oddany pod sąd ma być zawieszony w urzędowaniu. 4).
W wypadkach szczególnych, z Rozkazu Ministra Spraw Woj-
skowych, oskarżonemu 5) może być nakazany czasowy wyjazd
z miejsca pobytu, aż do ukończenia sprawy.
Art.	52. Dzień rozprawy wyznacza przewodniczący i	do-
nosi o tern właściwemu dowódcy.
Art. 53. W wezwaniu do rozprawy ma być zaznaczone,
że obwinionemu wolno przed rozprawą wnieść swą obronę na
piśmie, 6) która na rozprawie odczytana zostanie i że w razie
niestawienia się obwinionego lub jego obrońcy do rozprawy,
rozprawa ta ewentualnie przeprowadzoną będzie zaocznie. 7).
W tem stadjum postępowania przysługuje obwinionemu i jego
obrońcy prawo wglądu do aktów w obecności jednego z człon-
ków sądu honorowego. 8).
Art.	54. Równocześnie z wezwaniem	do rozprawy	ma
być	obwinionemu doręczony odpis uchwały	oddającej go	pod
sąd honorowy.
UWAGA: 1) Szybkość załatwienia sprawy jest także postu-
latem W. Р. K., jako nieodzowny czynnik utrzymania karności i po-
rządku wojskowego. Unikać zatem należy zadaleko idącego forma-
lizmu i rozmazywania sprawy. Z natury rzeczy przewodniczący
i prowadzący dochodzenia są odpowiedzialni za zastój lub nieuspra-
wiedliwioną zwłokę w dochodzeniach.
2)	Zasada ogólna, że wyjawienie tajemnicy urzędowej na-
stąpić może tylko za zezwoleniem władzy okazuje się przez treść
tego przepisu uchyloną.
Wezwanie oficerów i zaproszenie innych osób do złożenia
świadectwa, nie jest związane żadną formalnością. W postępowa-
niu karnem świadkowie mogą się w pewnych, w ustawie przewi-
dzianych wypadkach uchylić od zeznań, n. p. z tytułu pokrewieństwa,
niebezpieczeństwa szkody i t. d. Ponieważ zasady ogólne prawa
karnego mają zastosowanie także w postępowaniu honorowem,
61
		

/page0064.djvu

			przeto przyjąć należy, że osoby cywilne władne są uchylić się od
zeznań z przyczyn usprawiedliwiających, zwłaszcza, że Statut za-
w/era odnośny zakaz tylko względem oficerów.
Jeśli jednak oficer uprawdopodobni, że złożenie zeznania
miałoby dlań przykre konsekwencje, prowadzący dochodzenia bę-
■dzie zniewolony to uwzględnić.
W wielu wypadkach, zwłaszcza jeśli świadkowie stanu oficer-
skiego nie przebywają w siedzibie Sądu honorowego, okaże się ce-
lowem zażądanie od nich w przedmiocie oświadczenia się na piś-
mie, o ile z pewnych względów zeznanie bezpośrednie nie okaże
się koniecznem.
Badanie świadków trzeba przedsiębrać z wielkim taktem, aby
nie uchybić interesom stanu oficerskiego. Żołnierzy bydać należy
tylko wyjątkowo, a osoby inne o małej inteligencji tylko w razie
koniecznej potrzeby.
O ile możności nie powinno się wnikać w tajniki życia ro-
dzinnego i prywatnego.
Oficerskie sądy honorowe nie mogą żądać od sądów wojsko-
wych i ogólnych pomocy prawnej, albowiem instytucja ta dotyczy
tylko wymiaru sprawiedliwości karnej, a sądy są pod tym względem
związane postanowieniami procedur karnych.
Natomiast, zdaniem mojem, mogą oficerskie sądy honorowe
zwracać się do władz wojskowych i cywilnych, w szczególności do
władz bezpieczeństwa publicznego z prośbą o wyjaśnienie lub
przedsięwzięcie pewnej czynności, wchodzącej w zakres dochodzenia.
Uprawnienie to w odniesieniu do władz cywilnych polega,
mym zdaniem, na właściwości oficerskich sądów honorowych, jako
instytucji publicznej i na ogólnym, wynikającym z ducha ustaw obo-
wiązku wzajemnej pomocy prawnej władz. Dep. Wojsk. Prawny
M. S. Wojsk, stoi na odmiennym stanowisku podkreślając prywatno-
wojskowy charakter instytucji Sądów honorowych.
3) Z braku wyraźnego zakazu wnioskować należy, że odwo-
lanie to może nastąpić zarówno na korzyć jak i na niekorzyść pod-
sądnego.
4) Kwestja zawieszenia w urzędowaniu związaną jest ściśle
z interesem służby, pozatem należy brać pod uwagę poczucie ho-
noru jednostki, stanowisko dotyczącego korpusu oficerskiego, oso-
bistość obwinionego i rodzaj jego przewinienia. Ponieważ bezczyn-
ność oddziaływa szkodliwie na moralność zwłaszcza młodych ofice-
rów, winno zawieszenie w służbie mieć z reguły tylko wtenczas
miejsce, jeśli oficer stał się niegodnym pełnić zaszczytną służbę
wojskową. Aktualnym jest też w tym względzie Rozkaz M. S. W.
Nr. 2544 (Dz. Rozk. Wojskowych Nr. 77 z 16/7. 1919 r.), który brzmi:
€2
		

/page0065.djvu

			״Niedopuszczalnem jest stawienie oficera do dyspozycji M. S. W.
z jakichkolwiekby ono powodów miało nastąpić, bez poprzedniego
porozumienia się z M. S. W. Dep. IV.
W przypadku konieczności wytoczenia dochodzeń przed są-
dem honorowym, czy też wojennym, o ile tego sprawa urzędowa
wymaga, można danego oficera zawiesić w czynnościach służbowych,
akta odpowiednio skierować i donieść o tem Departamentowi spraw
personalnych; dany oficer zostaje na etacie swojego oddziału do
ukończenia dochodzeń sądowych, czy też honorowych, ewentualnie
M. S. W. Dep. IV. przenosi go na odpowiedni wniosek do innego
oddziału“.
5) Inicjatywa spoczywa w ręku dowódcy właściwego, jeśli
okoliczności sprawy są tego rodzaju, że dany oficer bez szkody
dla służby lub dobrej sławy korpusu oficerskiego, albo z innych
poważnych przyczyn nie może pozostać na miejscu.
Miejscem nowego pobytu może być siedziba fądu honorowego
albo miejscowość inna.
6) Obrona obwinionego na piśmie winna odpowiadać poczuciu
oficerskiemu, mieć charakter otwarty, zawierać szczere wyznanie po-
pełnionych błędów i ich usprawiedliwienie, a nie być elaboratem
prawnym, opartym na wywodach i rozumowaniach prawniczych.
7) Wezwanie do rozprawy oddanego pod sąd (wyrażenie
״obwiniony“ jest tutaj nieścisłe) jest koniecznym warunkiem roz-
prawy zaocznej (art. 55), gdyż oddany pod sąd musi mieć możność
obrony. Zaoczność jest poważnym wyłomem z ogólnej zasady
prawnej bezpośredniości.
8) Wgląd do aktów jest istotnem prawem obwinionego (od-
danego pod sąd) i obrońcy.
Zakaz wglądu byłby naruszeniem istotnych form postępowania
honorowego i stanowiłby przyczynę nieważności z art. 71 p. 7•Statutu.
ROZDZIAŁ IV.
ROZPRAWA GŁÓWNA.
Art. 55. Jeżeli obwiniony, mimo należycie doręczonego
mu wezwania, na rozprawę się nie stawi lub obrońcy nie przyśle,
a swego niestawiennictwa nie usprawiedliwi, może być rozprawa
przeprowadzona w jego nieobecności:
Art. 56. Rozprawę otwiera przewodniczący, następnie od-
czytuje uchwałę oddającą obwinionego pod sąd honorowy,
poczem udziela głosu obwinionemu lub jego obrońcy, względnie
63
		

/page0066.djvu

			w razie ich niestawiennictwa — odczytuje wniesioną przez nich
ewentualnie obronę pisemną.
Art. 57.	Cała rozprawa odbywa się w	obecności	obwi-
ntonego i jego	obrońcy bezpośrednio,	ustnie i	tajnie. 1).
Art. 58.	Na rozprawie głównej,	na żądanie stron,	muszą
być przesłuchani świadkowie, zarówno zbadani w dochodzeniach
jak i nowo wskazani, lecz ci ostatni powinni być sprowadzeni
przez stronę interesowaną. 2).
Art. 59. Po przeprowadzeniu postępowania dowodowego
ostatni głos ma obwiniony. 3).
Art. 60.	Z przebiegu rozprawy	spisuje	protokół wyzna-
czony ku temu przez przewodniczącego, jeden z członków sądu.
W protokóle oznacza się datę, czas i miejsce rozprawy, sąd
właściwy i jego skład osobowy, jak również przedmiot docho-
dzenia i wszystkie czynności sądu w czasie rozprawy, przyczem
zeznanie świadków, wnioski i oświadczenia stron powinny być
treściwie zapisane. Protokół, po zamknięciu tegoż, powinien
być podpisany przez przewodniczącego oraz sędziego spisują-
cego tenże protokół.
Art. 61. Rozprawę zamyka przewodniczący potem sąd
udaje się na naradę, na której obwiniony nie może być obecny. 4).
Art. 62. Przewodniczący wzywa członków sądu, aby jako
uiężowie honoru bezstronnie, wedle obowiązku i sumienia głosy
swoje oddali, poczem otwiera naradę.
•Przed rozpoczęciem narady przewodniczący przedstawia
krótko i zwięźle dany wypadek i podnosi istotne jego szczegóły,
dla osądzenia sprawy decydujące. W tym zestawieniu prze-
wodniczący nie może wyjawiać swego zdania co do istoty da-
nego wypadku. 5).
Po naradzie następuje głosowanie.
Art. 63. W głosowaniu mogą brać udział tylko sędziowie
w danej sprawie udział biorący. 6).
Głosowanie odbywa się w ten sposób, że sędziowie sto-
pniem młodsi głosują przed starszymi a przewodniczący oddaje
swój głos na ostatku. 7).
.64
		

/page0067.djvu

			Żadnemu z sędziów nie wolno uchylić się od glosowania. 8)•
Najpierw glosuje się nad kwestjami wstępnemi jak пр., czy spra-
wa ma być odstąpiona sądowi karnemu, czy zachodzi potrzeba
uzupełnienia dochodzeń i t. р., poczem jeżeli nie zapadła de-
cyzja, zawieszająca lub odraczająca rozprawę, sąd honorowy
przechodzi do głosowania nad kwestją winy a następnie kary. 9).
Jeżeli kilka postępków lub zaniechań stanowi przedmiot
postępowania honorowego, należy co do każdego z nich zarzą-
dzić osobne głosowanie. 10).
UWAGA: 1) O ile obwiniony i obrońca, albo jeden z nich•
jest rzeczywiście obecnym (art. 53).
2) Art. 58 mówi o stronach, choć niema na rozprawie oskar-
życiela ani publicznego ani prywatnego. Za stronę w rozumieniu
procesu skargowego nie można też uważać obwinionego, skoro brak
jest przeciwnika procesowego. Pod stroną, względnie stroną inte-
resowaną rozumieć można tutaj tylko obwinionego.
3) Odczytanie aktów na rozprawie głównej winno się ograni-
czyć do aktów treści istotnej, aby członkowie sądu honorowego•
mogli się zorjentować w przedmiocie i mieć jasny obraz sprawy^
Odczytywanie aktów odbiegających od tematu działa nużąco i od-
wraca uwagę od przedmiotu. W wypadkach wątpliwych zaleca się
stwierdzić potrzebny zakres odczytywania aktów zgodnie z wolą
obwinionego i obrońcy. Ostatni głos przysługuje obwinionemu lub
z natury rzeczy tegoż obrońcy, jeśli obwiniony tego sobie życzy.
Obrońca winien mieć na uwadze, że rola jego jest inną niż
obrońcy w sprawach karnych. Aczkolwiek obrońca obowiązany jest
przytoczyć wszystko, co może posłużyć do wyjaśnienia stanu rzeczy,
do odciążenia obwinionego lub przedstawienia jego postępku w lep-
szem świetle, to jednak nie może 011 identyfikować się z zapatry-
waniami niezgodnemi z poczuciem godności stanu i nie powinien
wbrew swemu przekonaniu przedstawiać obwinionego jako oficera
bez skazy, sprzecznie z wynikiem rozprawy. Byłoby zapoznaniem
roli obrońcy, przekroczyć granice wskazane interesami stanu oficer-
skiego.
4) Tajność narady wyklucza obecność nietylko obwinionego,
lecz także obrońcy, świadków i innych osób biorących udział
w sprawie.
5) Przez ״istotne szczegóły wypadku decydujące dla osądzenia
sprawy“, rozumieć może Statut tylko okoliczności faktyczne, zna-
mionujące dane zdarzenie. Pod ״istotą danego wypadku“ ma zaś
65
		

/page0068.djvu

			Statut oczywiście na myśli ocenę tego wypadku z punktu widzenia
godności stanu oficerskiego.
6) Pod gwarancją nieważności z art. 71 pk. 5 Statutu nie może
brać udziału w głosowaniu n. p. zastępca, który nie był obecnym
na całej rozprawie.
7) Rzeczą przewodniczącego jest stwierdzić uprzednio kolej-
ność starszeństwa wszystkich członków sądu honorowego.
8) Sędzia nie może się więc uchylić od głosowania nad kwestją
kary z tego powodu, że był za uniewinnieniem obwinionego i po-
został w mniejszości.
9) Z zestawienia tego przepisu z art. 64 wynika, że pojęcia
decyzji i uchwały są równoznaczne i że Statut używa ich tylko pro-
miscue. O ile kw׳estja wstępna nie sprowadzi za pomocą decyzji
lub uchwały załatwienia ostatecznego lub tymczasowego sprawy,
wydaje się orzeczenie.
10) Głosowanie dotyczy w tym wypadku kwestji winy co do
wszystkich czynów i kwestji kary łącznej za te czyny, których od-
dany pod sąd został uznany winnym.
Mimo zbiegu przedmiotowego sąd honorowy wyrzec może
tylko jedną z kar przewidzianych w art. 5 Statutu.
W razie zbiegu podmiotowego (:,rt. 39) głosowanie odbywa
się oddzielnie co do winy i kary względem każdego z obwinionych
oficerow.
ROZDZIAŁ V.
ORZECZENIA SĄDÓW HONOROWYCH.
Art. 64	Do ważności orzeczeń i uchwał sądu honorowego
potrzeba bezwzględnej większości głosów sędziów. 1).
Art. 65.	Orzeczenie sądu honorowego n formie krótkiej
rezolucji przewodniczący sądu spisuje na osobnym arkuszu do-
łączonym do protokółu, poczem orzeczenie to podpisują wszyscy
sędziowie. 2).
Art. 66.	Orzeczenie sądu honorowego ma być bezzwłocznie
obwinionemu	przez przewodniczącego ogłoszone i następnie
w ciągu dni trzech na piśmie wygotowane. Oryginał orzeczenia
podpisują przewodniczący i wszyscy członkowie sądu. 3).
Art. 67.	Równocześnie z ogłoszeniem orzeczenia uznają•
cego obwinionego winnym naruszenia godności oficerskiej, na-
leży	wyjaśnić	obwinionemu, że mu przeciwko temu orzeczeniu
66
		

/page0069.djvu

			przysługuje prawo odwołania się w myśl art. 68, statutu niniej-
szego, jak również wskazać obwinionemu powody do odwołania
się w art. 71 podane, przyczem przewodniczący zaznacza na
orzeczeniu dzień jego ogłoszenia. 4).
Art. 68.	W wypadkach przewidzianych w art. 71, zasą-
dzonemu służy prawo odwołania się do właściwego sądu ho-
norowego instancji drugiej, przeciwko zaś orzeczenin uwalnia-
jącemu—prawo to należy do dowódcy właściwego.
Art. 69.	Odwołanie się musi być zgłoszone na piśmie
i z należytem	uzasadnieniem przewodniczącemu sądu najdalej
w ciągu dni trzech, licząc od dnia ogłoszenia orzeczenia utno-
tywowanego. O ile odwołanie nie będzie wniesione w dniu
czwartym po ogłoszeniu orzeczenia motywowanego—orzeczenie
oficerskiego sądu honorowego staje się prawomocne.
Odwołanie na skutek zawieszający. 5).
Art. 70.	Orzeczenie sądu honorowego ma przewodniczący
wraz z aktami, bezzwłocznie po uprawomocnieniu się wyroku,
przedłożyć właściwemu dowódcy dla wykonania. W razie wy-
kluczenia obwinionego z korpusu oficerskiego (art. 5 ust. c)
akta jego przedkłada właściwy dowódca w drodze służbowej
Ministrowi Wojny.
UWAGA: 1) Do uniewinnienia lub zasądzenia wystarczają
zatem cztery głosy.
2) Rozróżnić należy rezolucję czyli sentencję orzeczenia i orze-
czenie motywowane. Rezolucję ogłasza się bezpośrednio po nara-
dzie, orzeczenie motywowane zaś najpóźniej w czwartym dniu po
wydaniu orzeczenia. W wypadku rozprawy zaocznej (art. 55) ogło-
szenie rezolucji następuje bez wzgiędu na obecność obwinionego.
3) Ponieważ artyknł ten mowi o ״oryginale“ orzeczenia wnio-
skować należy, że odpis tegoż doręcza się obwinionemu.
4) Dekret przyznaje zasądzonemu (art. 68) prawo odwołania
się z przyczyn prawnych, wskazanych w art. 71, Pkt. 1—7, i inden-
tyfikuje zasądzenie z uznaniem za winnego naruszenia godności
oficerskiej (art. 87). Dekret stanął zatem na innem stanowisku, niż
uprzedni ״Statut o postępowaniu w sprawach honorowych oficerów
Wojska Polskiego“, który rozróżniał pojęcia uchybienia i naruszenia
czci stanu i tylko w lazie uznania winnym naruszenia czci stanu
dawał oskarżonemu prawo odwołania się.
Z [ rzeciwstawienia orzeczeń opiewających na naruszenie go-
■dności oficerskiej, orzeczeniom uwalniającym wynika, że ustawo¬
67
		

/page0070.djvu

			dawca pojęciem (ego naruszenia objął wypadki skazania na jakąkol-
wiek z kar, określonych w art. 5 Statutu.
Stylizacja orzeczenia winna być zwięzła i trafna. W rezolucji
podaje się tylko treść samego orzeczenia w przedmiocie winy
względnie i kary, natomiast w orzeczeniu motywowanem wymienia się:
1) daty rozprawy głównej,
2) skład osobowy sądu honorowego,
3) imię i nazwisko, wiek, stopień służbowy i przydział takty-
czny każdego z obwinionych,
4) treść uchwały, z mocy której obwiniony został oddany pod
sąd honorowy,
5) zestawienie oskarżenia z przedstawionymi na rozprawie
głównej dowodami i poszlakami,
6) szczegółowe przytoczenie rezolucjj orzeczenia z wyszcze-
gólnieniem, jakiemi przesłankami i motywami kierował się sąd hono-
rowy przy ocenie stwierdzonego stanu faktycznego z punktu wi-
dzenia godności oficerskiej.
Sąd honorowy uwalnia obwinionego, jeśli uzna, że obwiniony
nie dopuścił się zarzuconego mu czynu, że spełnił go w stanie nie-
poczytalności, wykluczającej w danym wypadku wszelką odpowie-
dzialność, wreszcie, że zachowanie się obwinionego w danym wy-
padku nie sprzeciwiało się poczuciu godności oficerskiej Inb było
nakazane przez ustawę albo rozkaz służbowy (art. 71, 2 a contr.)
5)	Obecność obwinionego przy ogłoszeniu orzeczenia moty-
wowanego nie jest konieczną, byleby tenże został należycie wezwą-
ny na rozprawę (art. 55). Zaniechanie pouczenia o środku prawnym
odwołania (art. 67) nie może stanowić przyczyny prawnej nieważ-
ności (art. 71 p. 7), jeśli wynikło z zawinionej nieobecności obwi-
nionego.
ROZDZIAŁ VI.
POSTĘPOWANIE SĄDÓW HONOROWYCH INSTANCJI DRUGIEJ.
Art. 71. Sąd honorowy instancji drugiej jest instancją
odwoławczą, w merytoryczne rozważanie sprawy nie wchodzi,
ma natomiast prawo orzec nieważność orzeczenia i postępowa-
nia instancji pierwszej i przekazać sprawę właściwemu dowódz-
twu do ponownego rozpatrzenia w instancji pierwszej, jeżeli
dojdzie do przekonania: 1).
1)	że wywody orzeczenia sądu są niezgodne z faktycznym
stanem sprawy ustalonym w protokóle; 2).
68
		

/page0071.djvu

			2) że za niehonorowe zostały uzn&ne postępek lub zanie-
chanie nakazane przez ustawę lub rozkaz służbowy; 3).
3) że sąd instancji pierwszej odmówił słusznemu żądaniu
strony co do uzupełnienia materjału dowodowego; 4).
4) że sąd honorowy instancji pierwszej nie był należycie
obsadzony; 5).
5) że nie wszyscy sędziowie brali udział w rozprawie; 6).
6) że w rozprawie brał udział sędzia, którego statut ni-
niejszy wyklucza, lub którego wyłączenia oskarżony całkiem
słusznie ale bezskutecznie się domagał; 7).
7) że Sąd honorowy instancji pierwszej przekroczył swoją
kompetencję, lub wadliwie zastosował przepisy niniejszego sta-
tutu. 6).
Art. 72. Przewodniczący wyznacza referenta dla sprawy
z pośród członków sądu instancji drugiej. 9).
Art. 73. Zawiadomienie pisemne o terminie rozprawy od-
woławczej doręcza się obwinionemu conajmniej na dni siedm przed
terminem rozprawy z tem, że ewentualne niestawiennictwo jego
lub jego obrońcy przeprowadzenia rozprawy nie powstrzyma. 10).
Art. 74. Na rozprawie odwoławczej sędzia referujący przed-
stawia na podstawie aktów istotę danego wypadku i odczytuje
uchwałę, którą obwiniony oddany został pod sąd honorowy,
pisemną obronę oskarżonego, protokół rozprawy pierwszej in-
stancji, orzeczenie i odwołanie, tudzież inne ewentualne pisma
z aktów, które dla dokładnego przedstawienia sprawy za po-
trzebne uważa. 11).
Następnie należy wysłuchać oskarżonego. 12).
Art. 75. W sądzie instancji drugiej powoływanie się na
nowe dowody oraz wprowadzenie nowych środków dowodo-
wych nie jest dopuszczalne. 13).
Art. 76. Z przebiegu rozprawy instancji drugiej, analo-
gicznie do przepisu art. 60 spisuje się protokół za podpisem
przewodniczącego i spisującego protokół. 14).
UWAGA: 1) Charakter instancji drugiej nie jest odwoławczy,
tylko ściśle kasacyjny, skoro odwołanie nie dotyczy kwestji winy
69
		

/page0072.djvu

			i kary i wyklucza rozpoznawanie sprawy in merito w instancji dru-
giej.
Przyczyny prawne kasacji, wymienione wyczerpująco (taksa-
tywnie) w art. 71 są natury formalno-prawnej z wyjątkiem przyczyny
prawnej wskazanej w punkcie 2-im, która ma charakter materjalno-
prawny.
2) Ponieważ Statut mówi o ״wywodach“, a nie o motywach
lub powodach orzeczenia, należy przez nie rozumieć całą treść
orzeczenia, dotyczącą strony faktycznej i strony prawnej orzeczenia.
Przez stronę prawną rozumiemy zaś owe przesłanki i motywa, któ-
rymi kierował się sąd honorowy przy ocenie danego czynu. Nie-
zgodność polega na sprzeczności między twierdzeniami orzeczenia,
a zebranym matcrjałem dowodowym, w szczególności z zeznaniami
świadków, oświadczeniami obwinionego i wszelkimi dokumentami,
znajdującymi się w aktach, których odczytanie nastąpiło na rozpra-
wie głównej.
3) W wypadku tym rozchodzi się o stosunki prawne, klóre
są unormowane przez ustawę lub regulamin służbowy. Działanie
lub zaniechanie poczytane zostało sprawcy za czyn niezgodny z ho-
norem, chociaż opierało się ono na przepisie prawa lub nakazie
posłuszeństwa. Po stronie sądu honorowego musiał zatem zajść
błąd odnoszący się do kwalifikacji czynu opartej na:
1) przepisie prawa, względnie wykonaniu ustawy n. p. sąd ho-
norowy orzekł, że denuncjacja czyjaś o zdradzie głównej lub o za-
machu dynamitowym albo o zmowie rokoszu wojskowego i t. d.
stanowi czyn sprzeciwiający się godności stanu oficerskiego, cho־
ciaż ustawa karna wyraźnie się tego domaga. Pod to pojęcie nie
podpada natomiast n. p. donos o grze hazardowej, choć ustawa za
czyn taki wyznacza premję dla donosiciela, gdyż niema tutaj wyraź-
nego nakazu prawa.
2) rozkazie służbowym, który w zasadzie wyklucza wszelką
odpowiedzialność podwładnego.
К. K. z 1903 r. wyklucza bezprawność działania w art. 44, o ile
rozkaz właściwego przełożonego, nie wychodzący poza zakres jego
kompetencji, nie nakazywał czegoś wyraźnie przestępnego.
Austr. W. К. K. postanawia w § 8, że rozkaz przełożonego
wyklucza przypisalność czynu tylko w wypadkach wskazanych przez
ustawę. W odniesieniu do subordynacji zawiera § 158 następujące
postanowienia: ״Niewykonanie rozkazu nie będzie podwładnemu
poczytane za naruszenie karności jeżeli:
70
		

/page0073.djvu

			a) rozkaz jest oczywiście sprzecznym ze służbą albo wier-
nością, winną władcy,
b) rozkaz ma za przedmiot działanie lub zaniechanie, w któ-
rem oczywiście dopatrzeć się należy zbrodni lub występku,
c) rozkaz wydany został wprawdzie przez wyższego, jednak
z mocy przepisów służbowych do wydania tegoż nieupraw-
nionego,
d) podwładny otrzymał od swego bezpośredniego dowódcy
inne zlecenia, albo, gdy później nastąpią okoliczności, nie-
przewidziane przy wydaniu rozkazu tego rodzaju, że do-
słowne spełnienie rozkazu oczyv\ iście sprowadziłoby nie-
korzyść dla służby (§ 284 lit. c).
W myśl austr. Regulaminu służbowego (Część I. §11, pH. 66)
rozkaz uchyla odpowiedzialność, chyba, że jasno i wyraźnie sprze-
ciwia się przysiędze, dobru państwa i służby, albo żąda spełnienia
czynu, zabronionego przez ustawę karną.
Niem. К. K. i W. К. K. nie zawierają w przedmiocie specjał-
nych postanowień prawnych.
4) Przyczyna prawna nieważności, polegająca na odmowie
żądaniu obwinionego uzupełnienia materiału dowodowego, ma cha-
rakter względny. Żądanie to musi być uznane przez sąd honorowy
instancji drugiej ex post jako słuszne. Słusznem zaś jest ono wów-
czas, jeżeli przedsięwzięcie danej czynności procesowej mogło mieć
wpływ na treść orzeczenia np. odmowa przesłuchania świadka nie
stanowi sama przez się pogwałcenia obowiązku wskazanego anty-
tezą pkt. 3, niezbadanie jednak, mimo żądania, świadka, mającego
stwierdzić alibi, może pociągnąć za sobą nieważność orzeczenia,
albowiem mogło ono wywrzeć nań wpływ decydujący.
5) Sąd honorowy nie uważa się za należycie obsadzony, jeśli
liczba sędziów (art. 16) nie odpowiadała przepisom prawa, jeśli kwa-
lifikacja osobista tychże była sprzeczną z prawem (art. 22 i 23)
i jeśli pominięto pizepisy prawne, dotyczące obsady sądów hono-
rowych przez oficerów o pewnych stopniach służbowych np. prze-
pisy art. 11 a), 21 i 26.
6) Rozprawa obejmuje także naradę, głosowanie i wydanie
orzeczenia na piśmie. Każda nieobecność choćby tylko jednego
z członków sądu honorowego, bez względu na czas trwania i przy-
czyny tejże, może stanowić powód prawny nieważności, przyczem
obojętnem jest, czy w' czasie wspomnianej nieobecności dokonano
jakiego ważnego aktu procesowego, czy też nie.
7) Wykluczenie to określa art. 44 Statutu. O wyłączeniu traktuje
art. 45. Obwiniony musiał domagać się wyłączenia w toku rozpra-
wy głównej, śąd honorowy musiał oddalić to żądanie lub je pomi¬
71
		

/page0074.djvu

			nąć milczeniem i sędzia podlegający wyłączeniu, musiał brać udział
w wydaniu orzeczenia.
Sąd honorowy iustancji drugiej rozpatruje argumenty, przed-
stawione dla uzasadnienia wyłączenia i uznaje tychże słuszność iub
niesłuszność na podstawie swobodnej oceny.
6)	Kompetencja rozumianą jest tutaj w znaczeniu pcdmioto-
wem i przedmiotowem. Podmiotowa niewłaściwość sądu honoro-
wego zachodzi wtenczas, jeśli dany sąd honorowy nie był kompe-
tentny ze względu na stopień służbowy (art. 11), lub na przydział
taktyczny, albo służbowy (art. 11—14) obwinionego. Natomiast
niewłaściwość przedmiotowa ma miejsce wtenczas, jeżeli sąd hono-
rowy z pominięciem art. 35 i 43 rozpoznał sprawę, należącą do
kompetencji wojskowo-karnej, albowiem tylko co do tej kategorji
spraw Statut czyni wyraźny wyjątek.
Z tytułu przekroczenia kompetencji sądu honorowego nie то-
że obwiniony zakładać apelacji n. p. z tej przyczyny, że sprawa
winna była być załatwioną w drodze dyscyplinarnej, albowiem de-
cyzja w tym przedmiocie spoczywa wyłącznie w ręku dowódcy
(art. 42).
Wadliwe zastosowanie statutu dotyczy istotnych form postę-
powania, których zachowanie jest gwarancją prawidłowego wydania
orzeczenia n. p. przeprowadzenie dochodzenia, oddanie pod sąd na
mocy prawomocnej uchwały, udzielenie głosu obwinionemu lub od-
czytanie jego pisemnej obrony na rozprawie głównej i t. d.
9) Obowiązki referenta i spisującego protokół nie mogą spo-
czywać w jednym ręku.
10) Doręczenie zawiadomienia w przepisanym terminie jest
warunkiem odbycia rozprawy odwoławczej. W zawiadomieniu moż-
na też pouczyć obwinionego, że ma prawo przedstawić pisemną
obronę, śkoro odczytanie tejże na rozprawie jest dopuszczalne
(art. 74).
11) Za potrzebne należy uważać akta, których treść jest istotną
dia sprawy, specjalnie dla oceny zarzutów, skierowanych przeciw
orzeczeniu instancji pierwszej.
12) Jeśli obok oskarżonego zjawi się obrońca na rozprawie,
mają obaj prawo głosu.
13) Odpowiada to stanowisku Statutu, że sąd honorowy in-
stancji drugiej nie wchodzi w merytoryczne rozważanie sprawy.
14) Przepisy art. 61 do 63 o naradzie, głosowaniu i wydaniu
orzeczenia mają analogiczne zastosowanie z tem, że te czynności
procesowe ograniczają się lylko do pytania, czy zachodzi jedna lub
więcej z przyczyn prawnych nieważności wskazanych w art. 71,
pkt. 1 do 7. Sąd honorowy instancji d ugiej rozpoznaje z urzędu
72
		

/page0075.djvu

			wszystkie przyczyny nieważności, ujawnione na rozprawie odwó-
ławczej, choćby tylko z tytułu jednej z nich zaczepiono orzeczenie.
Wynika to jasno z brzmienia art. 71.
ROZDZIAŁ VII.
ORZECZENIA SĄDU HONOROWEGO INSTANCJI DRUGIEJ.
Art. 77. Orzeczenie sądu honorowego instancji drugiej
opiewa na utrzymanie w mocy, lub uchylenie orzeczenia sądu
instancji pierwszej. 1).
Art. 78. W orzeczeniu swem sąd honorowy instancji dru-
giej obowiązany jest wskazać przyczyny uchylenia lub zatwier-
dzenia wyroku instancji pierwszej. 2).
Art. 79. Orzeczenia sądu honorowego instancji drugiej
ogłoszone są niezwłocznie po podpisaniu przez przewodniczą-
■cego i członków sądu i powinny być w ciągu dni trzech wy-
gotowane. 3).
Art. 80. Od orzeczenia sądu honorowego instancji drugiej
niema środka odwołania; orzeczenie to zyskuje moc obowiązu-
jącą z chwilą ogłoszenia.
Art. 81. Odpis orzeczenia sądu nonorowego instancji dru-
giej przedkłada się wraz z aktami sprawy sądowi instancji pier-
wszej dla wykonania przepisu zawartego w art. 70. 4).
UWAGA: 1) Orzeczenie sądu honorowego instancji pier-
wszej ulega zatwierdzeniu iub uchyleniu tylko w całości, a nie
w części, choćby kilka czynów była przedmiotem postępowania ho-
norowego.
2) Motywa obejmują stwierdzenia zasadności przyczyn praw-
nych, które spowodowały uchylenie orzeczenia, albo stwierdzenia
bezzasadności zaczepienia orzeczenia, odnośnie do przyczyn praw-
nych nieważności, wskazanych w odwołaniu.
3) Ogłasza się sentencję wygotowaną na piśmie i motywa
ustnie. Orzeczenie motywowane winno być wygotowane w ciągu
dni trzech od daty ogłoszenia sentencji. Z chwilą ogłoszenia sen-
tencji, orzeczenie staje się prawomocnem.
4) W razie skasowania orzeczenia sprawę rozpatruje albo
sąd honorowy, który w'ydał uprzednie orzeczenie w swym składzie
pierwotnym, albo ?ąd honorowy inny, jeśli orzeczenie uchylono
73
		

/page0076.djvu

			z przyczyny prawnej niewiaściwości sądu (art. 71 Pkt. 7). W drugim
wypadku sąd honorowy instancji drugiej przekazuje sprawę dowódcy
właściwemu dla nowego sądu. (art. 71 ust. 1).
ROZDZIAŁ VIII.
WZNOWIENIE POSTĘPOWANIA HONOROWEGO. 1).
Art. 82. Gdy wyjdą na jaw nowe okoliczności, z których
przypuszczać należy, że oskarżonemu stała się krzywda, — na
korzyść oskarżonego należy zarządzić wznowienie ukończonego
postępowania honorowego na jego żądanie, względnie na żąda-
nie jego obrońcy lub ustawowego zastępcy, a w razie jego
śmierci — na żądanie jego dzieci, żony, rodziców lub jednego
z oficerów tego pułku, oddziału lub zakładu wojskowego, do
którego zmarły w czasie wydania zasądzającego orzeczenia na-
leżał. 2).
Art. 83. Na niekorzyść zasądzonego dopuszczalne jest
wznowienie postępowania honorowego tylko wtedy, jeżeli obwi-
nienie dotyczy czynu, wobec którego dalsze pozostawienie jego
w stanie oficerskim jest niedopuszczalne, a wyszły na jaw nowe
dowody, które same przez się lub w połączeniu z poprzednio
już znanemi okolicznościami mogą służyć do udowodnienia za-
rzutów stanowiących przedmiot oskarżenia. 3).
Art. 84. O dopuszczalności wznowienia postępowania ho-
norowego rozstrzyga D. O. G., po ewentualnern uprzedniem za-
siągnięciu opinji odnośnego sądu honorowego. 4).
W razie dozwolenia wznowienia, sprawa wraca w stadjum
dochodzeń, które przeprowadza sąd honorowy instancji pierw-
szej. Do ponownego orzeczenia poprzedni wyrok sądu hono-
rowego pozostaje w mocy. Odmienny nowy wyrok znosi wy-
rok dawny. 5).
UWAGA: 1) Dotyczy tylko orzeczeń prawomocnych.
2)	Nie tylko przyczyny prawne do rewizji sprawy karnej (ska-
zanie różnymi wyrokami, fałsz dokumentów i zeznań, ustalone wi-
doki zysku sędziów i t. р.), lecz także wszelkie nowo-ujawnione
okoliczności mogą stanowić powód wznowien a postępowania na
korzyść oskarżonego.
74
		

/page0077.djvu

			Przez ,,nowe okoliczności“ rozumiemy świeżo przedstawione
okoliczności faktyczne lub środki dowodowe, które same przez się
lub łącznie z dawniejszymi rokują możność wykazania krzywdy ob-
winionego.
Krzywda zachodzi wtenczas, jeśli owe okoliczności lub do-
wody mogą spowodować uwolnienie skazanego od zarzutu, albo
skazanie za czyn na karę łagodniejszą, niż wyrzeczoną w orzecze-
niu, (art. 5), n. p. naganę zamiast surowej nagany, lub tę ostatnią
zamiast wykluczania.
Z zestawienia obrońcy i ustawowego zastępcy wnioskować
można, że są oni uprawnieni do żądania wznowienia postępowania
honorowego nawet wbrew woli oskarżonego.
3) Rozchodzi się tutaj o zmianę podstawy faktycznej, a nie
o błędną ocenę faktu z punktu widzenia godności stanu oficerskiego.
Zarzut musi dotyczyć czynu, wykluczającego pozostawienie
danego oficera w korpusie oficerskim.
Nie wszystkie okoliczności faktyczne, towarzyszące temu czy-
nowi były ujawnione, wobec czego sąd honorowy przyjął za udo-
wodniony czyn, nie pociąga:ący za sobą bezwzględnie wykluczenia
z korpusu oficerskiego i wymierzył zań in! ą łagodniejszą karę.
Świeże okoliczności, względnie dowody, uzasadniają jednak
domniemanie, że nastąpi skazanie za czyn, którego dotyczy zarzut.
Z ducha ustawy i pośrednio z przepisu art. 68 wynika, że
uprawnionym do żądania wznowien׳a postępowania honorowego
jest tylko dowódca właściwy.
Brzmienie art. 83. uzasadnia interpretację, że wznowienie po-
stępowania honorowego, na niekorzyść uwolnionego prawomocnem
orzeczeniem sądu honorowego, jest niedopuszczalne.
4) Przepis ten budzić musi poważne wątpliwości wobec ist-
nienia sądów honorowych nie tylko• przy D. O. G., lecz także przy
innych formacjach pokojowych i polowych, nie podlegających D. O. G.
5) Dochodzenia przeprowadza sąd honoiowy instancji pierw-
szej, który w danej sprawie wydał orzeczenie, nie zaś sąd honoro-
wy, który w danym czasokresie jest właściwym dla obwinionego..
Przez wyrok rozumieć należy orzeczenie.
ROZDZIAŁ IX.
PORADY W SPRAWACH HONOROWYCH.
Art. 85. O poradę w sprawach honorowych (art. 28 ust. с). 1).
oficerowie do odnośnych sądów honorowych zwracać się mogą
75
		

/page0078.djvu

			tylko w tych wyp dkach, gdy sprawy te jeszcze nie zostały
wniesione do sądu honorowego. 2).
Art. 86. Dla udzielenia porad honorowych każdy oficerski
sąd honorowy z pośród siebie wydziela Radę Honorową,
w kładzie trzech sędziów honorowych, najstarszych stopniem. 3).
Art. 87. Rada honorowa udziela porady jedynie na pod-
stawie relacji zgłaszającego się, nie wchodząc w sprawdzanie
podanej przez niego wersji zdarzenia. 4).
Art. 88. Rada honorowa z czynności swych sporządza
szczegółowy protokół, odpis którego wydaje stronie intereso-
wanej, a oryginał składa do aktów odnośnego sądu honorowego.
UWAGA: 1) Błąd redakcyjny, zamiast art. 28 ust. c) cyto¬
wany być winien art. 33 ust. c).
2) W myśl Dekretu, oficerski sąd honorowy ma być jedynie
kompetentnem forum do udzielania porad oficerom w sprawach ho-
norowych. Oficer winien zwrócić się z pełnem zaufaniem do sądu
honorowego, jeśli w pewnej sprawie honorowej potrzebuje rady,
albo gdy chce sprawę honorową załatwić bez zarzutu. Zwracanie
się o poradę do przełożonego Dowództwa, albo do M. S. W., by-
łoby niewłaściwem, gdyż władze te nie są do tego zobowiązane.
Oficer nie może też prosić przełożoną władzę wojskową o in-
tprwencję w sprawie honorowej, gdyż obrona czci własnej jest
jest rzeczą oficera.
Przez ״odnośne sądy honorowe“ roozumie Statut sądy hono-
rowe instancji pierwszej według podziału na kategorje oficerow
i wedug przydziału, względnie miejsca pobytu danego oficera (art. 10
do 14).
3) Właściwą do udzielenia porad jest Rada honorowa, nie
zaś poszczególni członkowie sądu honorowego. Porada ze strony
czonka może mieć znaczenie tylko koleżeńskiej rady.
4) Z tytułu swego charakteru oficerskiego oficer obowiązany
jest dać Radzie honorowej informację prawdziwą o zdarzeniu, które
stanowi przedmiot porady. Rada honorowa nie może w tym przed-
miocie prowadzić żadnych dochodzeń lub wywiadów. W poradzie
nie może Rada honorowa wydawać formalnego orzeczenia albo wy-
roku o zachowaniu się oficerów lub osób nie podlegających oficer-
skim sądom honorowym.
Statut nie stanowi, że porada obowiązuje odnośnego oficera,
gdyż oficer sam odpowiada za swą cześć, wobec czego porada nie
może być dlań rozkazem lub wskazówką bezwzględnie obowiązującą.
76
		

/page0079.djvu

			Za nieuzasadn׳one nieuwzględnienie porady musiałby jednak
oficer, w razie wdrożenia postępowania honorowego w danej spra-
wie przeciw niemu, być odpowiedzialnym.
ZAŁĄCZNIK 1. (do art. 20).
PRZEPISY O PISEMNYCH WYBORACH SĘDZIÓW OFICERSKICH SĄDÓW
HONOROWYCH KORPUSÓW SŁUŻBY SPECJALNEJ.
1. Corocznie w pierwszej połowie listopada wszystkim
oficerom należącym do właściwego korpusu służby specjalnej,
z rozkazu Szefa Korpusu przesyła się imienny spis wszystkich
oficerów Korpusu z oznaczeniem osób mających prawo być
wybranemi na stanowisko sędziów honorowych. 1).
2. Jednocześnie ze spisem (§ 1) rozsyła się wszystkim
oficerom Korpusu opatrzone pieczęcią Korpusu karty wyborcze
i koperty z oznaczeniem stopnia, nazwiska wyborcy i numeru
listy. Kartę wyborczą zakleja się do koperty, złożywszy kartę
we czworo.
3. Koperty zawierające wypełnione karty wyborcze, naj-
później do pierwszego grudnia każdego roku, służbowo powinny
być przedłożone Szefowi Korpusu. Koperty te pozostają zam-
knięte aż do terminu obliczenia głosów.
4. Dla obliczenia oddanych głosów pisemnych Szef Kor-
pusu niezwłocznie wyznacza komisję skrutacyjną z siedmiu ofi-
cerów odnośnego Korpusu.
5. Komisja skrutacyjna na posiedzeniu, w obecności
wszystkich członków, otwiera koperty, wyjmuje z nich karty
wyborcze i odkłada je osobno, nie rozkładając ich i nie czytając.
6. Koperty z nazwiskami dołącza się do protokółu w celu
ustalenia składu liczebnego wyborców.
7. Po oddzieleniu kart wyborczych od kopeit i zmiesza-
niu Komisja przystępuje do ich odczytania i do obliczenia gło-
sów oddanych na poszczególnych kandydatów.
8. W razie gdy nikt z kandydatów lub niedostateczna do
ukonstytuowania sądu ich ilość nie otrzymała wymagane 2/3 gł.
zarządza się wybory ponowne, całkowite lub częściowe.
77
		

/page0080.djvu

			9. Przy wyborach powtórnych w braku wybranych więk-
szością 2/3 liczby głosujących, uwzględnia się wybranych abso-
lutną większością. Przy równości szans, kwestję wyboru roz-
strzyga się głosowaniem.
10. Cała procedura wyborcza powinna być zakończona
przed 31 grudnia.
UWAGA: 1) Spis uwzględnia przepisy art. 13, 22, 23 i 26
Statutu.
ZAŁĄCZNIK 2. (do art. 33 ust. b).
PRZEPISY O ROZSTRZYGANIU ZATARGÓW HONOROWYCH
MIĘDZY OFICERAMI.
1. Oficerskie sądy honorowe uprawnione są do roztrzy-
gania zatargów honorowych między oficerami. 1).
2. Zatargi honorowe rozstrzygane są przez sądy hono-
rowe w zwykłym tychże składzie i w zwykłych kompletach
orzekających. 2).
3. O wszelkich nieporozumieniach, wynikłych między ofi-
cerami lub między oficerem a osobą cywilną, o ile nie zostały
załatwione drogą polubowną, winni są dotyczący oficerowie
względnie ich zastępcy, niezwłocznie donosić dowódcy właści-
wemu. 3).
4. Orzeczenie sądu honorowego może brzmieć:
a) że sprawa ma być załatwiona w drodze pojednania się
stron, lub
b) że sprawa ma być wytoczona przed sąd honorowy na
mocy przepisów ogólnych. 4).
5. Orzeczenie sądu honorowego, nakazujące stronom po-
godzenie się, musi być wykonane najdalej w przeciągu 24. go-
dzin i za ścisłe wykonanie tego rozkazu odpowiedzialni są za-
stępcy obu stron, tudzież same strony. 5).
6. Niewykonanie w oznaczonym terminie nakazu pogo-
dzenia się w § 5 mymienionego podpada pod pojęcie uchybie-
nia godności sianu oficerskiego. Niezastosowanie się strony cy-
wilnej do orzeczenia sądu poczytuje się za zadośćuczynienie
78
		

/page0081.djvu

			dla oficera, co sąd honorowy winien stwierdzić osobnym pro-
tokółem. 6).
7.	Przy postępowaniu w przedmiocie zatargów honoro-
wych wszelkie oświadczenia, protokóły i orzeczenia wygotowuje
się na piśmie.
UWAGA*) 1) Do najwznioślejszych zadań dowódców i in-
nych przełożonych wojskowych należy pielęgnowanie w podległych
im korpusach oficerskich ducha wojskowego i rycerskiego sposobu
myślenia.
Prawdziwe poczucie honoru, znajdujące swój wyraz w nieska-
zitelności charakteru i w zachowaniu się nacechowanem godnością,
winno wyróżniać każdego członka Korpusu oficerskiego.
Oficerom nie wolno tak dalece się zapominać, by dojść mogło
do wzajemnego sobie ubliżenia, prowokacji lub bezzasadnej obrazy
osoby cywilnej. Przepis pktu 1. w związku z treścią punktów na-
stępnycli wyklucza załatwienie zatargów honorowych, o ile się roz-
chodzi o oficerów, w innej drodze, jak we wskazanej w punkcie 4
Statutu.
Oficerski Sąd honorowy jako instytucja wojskowo-prawna nie
może sankcjonować pojedynku, gdyż tenże stanowi przestępstwo,
ścigalne karno-sądownie. Oficer zatem, szukający załatwienia sprawy
honorowej w drodza pojedynku, ponosi wszelkie konsekwencje,
wynikające z art. 6 Statntu i staje się osobiście odpowiedzialnym
wobec prawa.
Bezwzględny obowtązek poddania się oficerskiemu sądowi hono-
rowemu w każdej sprawie honorowej, niezałatwionej drogą polubowną
pozbawia oficera możności zasłaniania się w postępowaniu karnem
o pojedynek przymusem nieodpornym, jako okolicznością wyłącza-
jącą winę z tytułu jego charakteru oficerskiego, tudzież z tytułu za-
patrywań lub konsekwencji towarzyskich. To samo odnosi się do
zastępców, którzy wbrew dostanowieniu art. 3 Statutu dopuszczą
do pojedynku, albowiem oni z mocy prawa honorowego odpowia-
da ą za sóosób załatwienia sprawy swego klienta, którego wiążą ich
postanowienia.
2)	Kompetentnym do rozstrzygania zatargów honorowych ofi-
cerskich jest właściwy oficerski sąd honorowy w pełnym swym skła-
dzie w odróżnieniu od Rad honorowych, których zadaniem jest tyl-
ko udzielanie porad w sprawach honorowych (art. 86).
*) Hauptman Kielhauser ,,Ehrenratsfragen und ehrenratliche Vor-
schrift“ Wien, 1914.
79
		

/page0082.djvu

			3) Przez załatwienie drogą polubowną rozumie się uchylenie
nieporoznmienia w sposób odpowiadający godności stanu oficer-
skiego.
Honorowe prawo zwyczajowe nakłada na zastępców stron
obowiązek przedsięwzięcia wszelkich kroków zmierzających do po-
kojowego załatwienia spraw honorowych, bez uszczerbku dla czci
i powagi przeciwników, za pomocą obopólnych koncesji.
Obrażającemu gentlemanowi przynosi tylko zaszczyt, uznać
swój błąd i przyznać obrażonemu odpowiednie zadośćuczynienie,
w formie zaprzeczenia obrazy, odwołania tejże Inb stosownego
usprawiedliwienia. Obrażony natomiast obowiązany jest przyjąć
zadośćuczynienie uznane przez swych zastępców za godne i wy-
starczające.
Obowiązek doniesienia dowódcy właściwemu do wdrożenia
postępowania honorowego o fakcie stanowiącym obrazę, rozpoczyna
się z chwilą zerwania rokowań zastępców׳ w przedmiocie polubow-
nego załatwienia sprawy. Obowiązek ten ciąży w myśl Statutu za-
równo na oficerach, których sprawa honorowa dotyczy, jakoteż na
ich zastępcach. Dekret nie mówi wprawdzie wyraźnie o oficerach
jako zastępcach, jednakowoż wypływa to z praw׳dziwego poczucia
godności stanu oficerskiego, że oficerów w służbie czynnej zastępują
oficerowie. Na nich ciąży wspomniany obowiązek. Olicer zastą-
piony w zatargu honorowym przez osoby cywilne, winien sam uczy-
nić zadość nakazowi zawartemu w pkcie 3.
Z natury rzeczy wynika, że zastępcy równocześnie z doniesie-
niem oddadzą dowódcy właściwemu nagromadzony dotychczas
w sprawie materjał wraz z stwierdzeniem na piśmie (protokół za-
stępców), z jakiego powodu sprawa w sposób odpowiadający god-
ności stanu oficerskiego' nie mogła być polubownie (zgodnie) za-
łatwioną. Dowódca właściwy władny jest postąpić w myśl art. 42
Statutu.
4) O ile z decyzji dowódcy właściwego nie będzie wszczęte
postępowanie karne lub sprawa nie będzie załatwioną w drodze
dyscyplinarnej (n. p. jeśli się rozchodzi o nieporozumienie na tle
służbowem, albo o zatarg, który nie dotyczy czci osobistej obrażo-
nego, lecz tylko w pewnej mierze godności stanu), dowódca właś-
ciwy przekazuje sprawę oficera sądowi honorowemu, który orzeka
w myśl pktu 4-go.
Art. 34 i 35 Statutu mają przytem analogiczne zastosowanie.
Sąd honorowy wyrzeka pojednanie, jeśli czyn danego oficera
nie uwłacza czci osobistej tegoż lub przeciwnika oficera i zarazem
godności stanu w tej mierze, że art. 5 Statutu mógłby mieć zasto-
sow׳anie, oraz jeżeli nie rozchodzi się o zarzuty, podające w wątpli¬
80
		

/page0083.djvu

			wość kwalifikację oficera jako gentlemana. W przeciwnym razie
musi mieć miejsce zwykle postępowanie honorowe.
Samo przez się się rozumie, że oficerski sąd honorowy de-
cyduje przytem według swobodnej oceny, czy charakter i treść za-
targu honorowego dopuszczają załatwienie pojednawcze i czy i ja-
kie winno mieć miejsce zadośćuczynienie.
Przepisy Rozdziału IV. i V. o naradzie i sposobie głosowania
mają tutaj analogiczne zastosowanie. Orzeczenie swe na piśmie
(pkt. 7) sąd honorowy ogłasza, względnie podaje przez przewodni-
czącego bezzwłocznie do wiadomości zarówno obrażającego jak
i obrażonego, tudzież zastępców tychże (pkt. 5) z odpowiedniem
pouczeniem w myśl pktów 5 i 6 i przedkłada akta sprawy dowódcy
właściwemu. Do spowodowania wykonania orzeczenia powołany
jest per analogiam art. 70. dowódca właściwy.
5) Termin 24-godzinny liczy się z natury rzeczy od chwili
ogłoszenia orzeczenia, względnie otrzymania zawiadomienia przez,
strony i ich zastępców.
Odpowiedzialność stron i zastępców stanu oficerskiego polega
na odpowiedzialności przed oficerskim sądem honorowym. (Pkt. 6).
6) Oficerski sąd honorowy nie może być uważany za kompe-
tentny do rozstrzygania o zdolności do honorowego zadośćuczynię-
nia (satysfakcji honorowej) osób cywilnych i do orzekania cT ich
kwalifikacjach jako gentlemanów, gdyż jest on sądem honorowym
jednostronnym. Orzeczenie w tej mierze może nastąpić tylko wten-
czas, jeśli osoba cywilna dobrowolnie podda się w danym wypad-
ku orzecznictwu oficerskiego sądu honorowego, bowiem tylko w tym
razie niezastosowanie się do tego orzeczenia skutkować może dla
niej utratę kwalifikacji gentlemana. Pozatem postępowanie strony,
niepodlegającej orzecznictwu oficerskich Sądów honorowych, o tyle
tylko może uledz krytyce, o ile to jest potrzebnem w celu ustalenia
wiarogodności i siły dowodowej środków dowodowych przedsta-
wionych na korzyść lub na niekorzyść oficera.
Protokół oficerskiego sądu honorowego, stwierdzający zadość-
uczynienie dla oficera, polega na skonstatowaniu, że osoba cywilna
odmawia pogodzenia się, mimo orzeczenia oficerskiego sądu hono-
rowego, iż sprawa winna być załatwioną w drodze polubownej
i że oficerski sąd honorowy odmowę tę poczytuje za dostateczne
zadośćuczynienie dla danego oficera.
De lege lata protokuł ten nie pozbawia oficera możności dal-
szego dochodzeuia obrazy w drodze skargi sądowej, albowiem tylko
rzeczywiste pojednanie (art. 20, 120, 303 U. Р. K. z 1917 r.) względ-
nie wyraźne przebaczenie (§ 132 austr. W. К. K.) skutkuje umorzę-
nie sprawy, względnie zgaśnięcie prawa skargi. Ponieważ jednak
81
		

/page0084.djvu

			oficera wiąże bezwzględny nakaz, wynikający z treści pktu 5-go.
przeto rależy przyjąć, że bez wyraźnego zezwolenia oficerskiego
sądu honorowego nie może tenże przedsięwziąć żadnych dalszych
kroków, o ile nie chce się narazić na konsekwencję, przewidzianą
w pkcie 6. Uchybienie godności stanu w rozumieniu Statutu nie
różni się niczem od naruszenia godności stanu.
Osoba cywilna, która niezastosowała się do orzeczenia ofi-
cerskiego sądu honorowego, nie traci z tytułu owego orzeczenia
prawa podania skargi na oficera trybem właściwym dla postępowa-
nia karnego, albowiem Dekret nie może uchylić prawa wynikającego
z obowązujących ustaw.
Osoba ta poniesie jednak wszelkie konsekwencje, wynikające
ze zwyczajowego prawa honorowego z tego tytułu, że jej zatarg
honorowy z oficerem został załatwiony dla oficera zgodnie z hono-
rem i zapatrywaniem rycerskiem, podczas gdy dla niej sprawa ho-
norowa pozostała bez załatwienia.
ROZDZIAŁ IV.
PRZEPISY PRZECHODNIE DO STATUTU OFICERSKICH SĄDÓW
*	HONOROWYCH W WOJSKU POLSKIM.
(Rozkaz M. S. W. L. 1917 z dnia 24/7. 1919 r., Dz. Rozk. Wrojsk. Ńr. 82).
§ 33.
1. Przepisy o właściwości Sądów honorowych, ustano-
wionę statutem z dnia 31 maja 1919 r., zyskują moc obowiązu-
jącą, co do wszystkich spraw, co do których do dnia ogłoszę-
nia tego statutu nie zapadło prawomocne orzeczenie honorowe. 1).
2. Wszelkie sprawy	honorowe,	które	od chwili ogłoszę-
nia na miejscu nowego statutu z dnia	31 maja nie były jeszcze
rozpatrzone przez sąd honorowy instancji pierwszej, podlegają
zakończeniu wedle przepisów nowego statutu. 2).
Wyniki dochodzeń honorowych, przeprowadzonych w po-
rządku przepisów poprzednio obowiązujących powinny być
uwzględnione, wszakże sąd honorowy nowej formacji zarządzić
może dodatkowe dochodzenia wedle nowo ustalonego porządku. 3).
3. Wszelkie sprawy	honorowe,	które	w dniu ogłoszenia
na	miejscu nowego statutu	z dnia 31.	maja	1919 r. były już
w pierwszej instancji rozpatrzone, w razie przeniesienia ich do
82
		

/page0085.djvu

			instancji drugiej winny być w tej instancji rozpatrzone wprawdzie
przez sąd, sformowany na mocy przepisów Statutu z dnia 31
maja, lecz wedle przepisów w odwołaniu poprzednio obowią-
żujących na podstawie rozdziału V statutu honorowego 1917 r. 4).
4.-0 ile wyrzeczone przez poprzednio działające oficer-
skie sądy honorowe kary—nie były do chwili ogłoszenia Sta-
tutu	31 maja 1919 r.	ostatecznie wykonane,	z drugiej	zaś strony
kary	te	nie odpowiadają postanowieniom	zawartym w art. 5
Statutu, odnośne wyroki sądów honorowych mają być niezwłocz-
nie przedłożone Ministerstwu Spraw Wojskowych.
Po rozpatrzeniu wyroków tych ze strony sankcji karnej
przez sąd honorowy dla generałów (art. 11 punkt d) odnośne
kary z rozkazu Naczelnego Wodza zamienione będą na inne
kary, wynikające z art. 5 Statutu 31 maja. 5).
5.	Oficerowie	dymisjonowani, którzy	złożyli	szarżę dla
uniknięcia sądu honorowego przed 17 czerwca 1919 r., nie то-
gą być zapozywani przed ten sąd na podstawie art. 3 Statutu
z dnia 31 maja 1919 r. 6).
6.•	Wznawianie	spraw honorowych, z	chwilą	ogłoszenia
nowego Statutu z dnia 31 maja 1919 r. odbywać się może nie-
zależnie od porządku, w jakim sprawa była sądzona, wyłącznie
na podstawie art. 82—84 Statutu z dnia 31 maja 1919 r.
Dnia 24 lipca 1919 r.
UWAGA: 1) W myśl przepisów honorowych uprzednio obo-
wiązujących orzeczenie honorowe stawało się prawomocnem:
a) wskutek zatwierdzenia orzeczenia Sądu honorowego in-
stancji pierwszej przez dowódcę uprawnionego do zarządzenia po-
stępowania honorowego (dowódcę pułku lub dowódcę dywizji), w wy-
padkach uwolnienia oskarżonego od oskarżenia lub uznania go win-
nym uchybienia czci stanu,
b) wskutek zatwierdzenia orzeczenia Sądu honorowego dla
oficerów od kapitana (rotmistrza) w dół przy pułku przez dowódcę
dywizji, w wypadkach wskazanych pod a), jeśli ten ostatni nie przy-
chylił się do wniosku dowódcy pułku na przekazanie sprawy Sądowi
honorowemu odwoławczemu.
c) z chwilą wygotowania orzeczenia Sądu honorowego odwo-
ławczego w wypadkach wskazanych pod a), opiewającego na utrzy-
manie w mocy lub zmianę orzeczenia sądu honorowego instancji
pierwszej,
83
		

/page0086.djvu

			d)	wskutek zatwierdzenia orzeczenia Sądu honorowego in-
stancji pierwszej przez Najwyższą Władzę Wojskową Polską, w wy-
padku uznania oskarżonego winnym naruszenia czci stanu, po zrze-
czeniu się przez oskarżonego prawa odwołania, względnie po wy-
czerpaniu tego środka prawnego.
2) Przez ״chwilę ogłoszenia na miejscu“ rozumieć należy то-
ment, w którym Dekret Naczelnego Wodza Wojsk Polskich L. 2154
z dn. 31 maja 1919 r., ogłoszony w Dzień. Rozk. Wojsk. Nr. 67
z dnia 17. czerwca 1919 r., urzędowo doszedł do wiadomości dane-
go sądu honorowego instancji pierwszej przy Dowództwie pułku
lub Dowództwie dywizji.
Sprawa honorowa była rozpatrzona przez Sąd honorowy,
jeśli w niej odbyła się rozprawa główna i wygotowano orzeczenie
merytoryczne t. zn. uwalniające lub uznające winnym oskarżonego.
jeśli natomiast wydanem zostało orzeczenie incydentalne, opie-
wające na niewłaściwość sądu honorowego lub uzupełnienie docho-
dzeń w celu dokładniejszego wyświetlenia sprawy, wtenczas dalsze
postępowanie odbywa się w myśl przepisów nowego Statutu.
3) Rozumieć należy wyniki dochodzeń wstępnych przeprowa-
dzonych trybem unormowanym poprzednim Statutem.
Z treści postanowienia Pktu 2, ust. 2 wynika, że wszystkie spra-
wy honorowe, nie załatwione w sposób przewidziany w Pkcie 2,
wracają w stadjum dochodzeń bez względu na to, czy posądzony
w myśl uprzedniego Statutu zostat już oddany pod oskarżenie, czy
też nie i czy w tym przedmiocie nastąpiło ostateczne rozstrzygnięcie
przez właściwy Sąd honorowy odwoławczy, czy też nie.
Z natury rzeczy nie odnosi się to do spraw honorowych,
w których posądzony z decyzji dowódcy, który zarządził postępo-
wanie honorowe, nie został oddany pod oskarżenie, albowiem spra-
wy takie uważać należy w myśl uprzedniego Statutu za załatwione.
Dodatkowe dochodzenia zarządza nie przewodniczący, tylko
Sąd honorowy za pomocą uchwały, poczem przewodniczący postę-
puje w myśl art. 46 nowego Statutu.
4) Wypadki przeniesienia spraw honorowych do instancji dru-
giej wskazane są w roździale VI uprzedniego Statutu. Rozdział V,
tegoż Statutu dotyczy tylko postępowania na rozprawie głównej,
króre ma w myśl Rozdziału V1I, alinea 5, odpowiednie zastosowanie
przed Sądem honorowym odwoławczym.
Z brzmienia Pktu 3 wnioskować należy, że tylko skład i wła-
ściwość podmiotowa (dla danego oficera) oficerskiego Sądu hono-
rowego instancji drugiej mają odpowiadać wymogom nowego Statutu,
że natomiast sposób załatwienia sprawy w instancji drugiej nastę-
puje w myśl uprzedniego Statutu, że zatem nieważność orzeczenia
84
		

/page0087.djvu

			warunkują przyczyny prawne w tymże Statucie wyszczególnione,
że Sąd honorowy instancji drugiej ma prawo zmienić orzeczenie
sądu honorowego instancji pierwszej i t. d.
5) Warunkiem przedłożenia wyroku Sądu honorowego jest
niewykonanie kary i sprzeczność tejże z sankcją karną, przewidzianą
w nowym Statucie.
Za ostateczne wykonanie uważać należy pcdanie ostrzeżenia
w przepisanej drodze do wiadomości i wykonanie kary dyscyplinar-
nej, jeśli dowódca właściwy łącznie takową nałożył, upływ roku
jednego po zamknięciu awansu i wyrzeczenie utraty stopnia i cha-
rakteru oficerskiego na skutek zatwie־־dzenia orzeczenia, opiewają-
cego na naruszenie czci stanu przez Najwyższą Władzę Wojskową
Pohką.
W przeciwnym razie karę uważać należy za ostatecznie nie
wykonaną. Sprzeczność zachodzi wtenczas, jeśli kara dyscyplinar-
na jeszcze trwa, jeśli czasokres jednego roku zamknięcia awansu
nie upłynął i jeżeli utrata stopnia i charakteru oficerskiego prawo-
mocnie nie nastąpiła, gdyż kar takich art. 5 nowego Statutu nie zna
lub też — w ostatnim wypadku—łączy z niemi inne skutki prawne.
6) Nowy Statut nie zna złożenia szarży w celu uniknięcia po-
stępowania honorowego.
§ 34.
Rozkaz M. S. W. Nr. 2918 z dnia 24. lipca 1919 r. (Dz
Rozk. Wojsk. Nr. 82).
WYBORY DO SĄDÓW HONOROWYCH.
1.	Zarządzam, aby wybory do Sądów honorowych po
myśli Statutu Oficerskich Sądów Honorowych (dekret poz. 2154
Dziennik Rozkazów Wojskowych Nr. 67 (były ukończone w dn.
15 sierpnia 1919 r.
Wybory te przeprowadzą odnośnie do sądów honorowych:
a) przy pułkach, oddziałach równorzędnych, dywizjach,
okręgach generalnych i przy Sztabie Generalnym (typ
sądu z art. 11: a) i b) dowódcy pułKów, oddziałów
równorzędnych, dywizji i okręgów generalnych, tudzież
Szef Sztabu Generalnego (zastępca);
b) przy korpusach oficerskich służby specjalnej (typ sądu
z art. 11: a) i b) szefowie odnośnych korpusów;
85
		

/page0088.djvu

			c) przy okręgach generalnych (typ sądu z art. 11: c) do-
wódcy okręgów generalnych;
d) przy Sztabie Generalnym (typ sądu z art. U: c) Szef
Sztabu Generalnego.
2. Wymienieni w art. 12 Statutu dowódcy okręgów ge-
neralnych i dywizji, tudzież Szef Sztabu Generalnego, Szef De-
partamentu personalnego powezmą niezwłocznie decyzję w kwestji,
poruszonej w tym artykule odnośnie do formowania sądów ho-
norowych typu z art. 11: a) i b) Statutu, aby wybory mogły
być na czas przeprowadzone.
3. Mandaty wybranych w powyższy sposób sędziów ho-
norowych (zastępców) gasną z końcem 1919 г., a następne wy-
bory odbędą się w terminie w art. 18-ym Statutu przewidzianym.
Dnia 24. lipca 1919 r.
ROZDZIAŁ V.
PRZEPISY WYKONAWCZE O WYBORACH DO OFICERSKICH SĄDÓW
HONOROWYCH W WOJSKU POLSKIM.
(Dz. R. Wojsk. Nr. 87 z dnia 3 września 1919 r.)
§ 35.
W uzupełnieniu względnie częściowej zmianie rozkazu
z dnia 24 lipca 1919 r. w przedmiocie wyborów do sądów ho-
norowych, ogłoszonego pod poz. 2918 w Dzienniku Rozkazów
Wojskowych Nr. 82 z dnia 2 sierpnia 1919 r. wydaję następu-
jące przepisy wykonawcze o wyborach do Oficerskich Sądów
Honorowych w Wojsku Polskim:
I. Wybory do sądów honorowych mają być przeprowa-
dzone do dnia 15 sierpnia 1919 r.
II. Wybory te zarządzą:
A.
1)	dla kategorji sądów honorowych, wymienionych w art.
11 lit: a) Statutu:
a)	przy pułkach i oddziałach równorzędnych, ich dowódcy,
86
		

/page0089.djvu

			b) przy sztabach oddziałów, urzędów i zakładów wojsko-
wych, nie wchodzących w skład pułków i oddziałów
równor/.ędnych, lecz podlegających Szefowi Sztabu Ge-
neralnego, lub dowódcom okręgów generalnych lub dy-
wizji (art. 12) Szef Sztabu Gen. względnie jego zastępca,
dowódcy okręgów generalnych, względnie dywizji, przy-
czem tymże dowódcom służy prawo formowania jedne-
go sądu dla dwuch, względnie więcej oddziałów lub
też przydzielenie tychże do właściwości sądu honoro-
wego najbliższego pułku lub urzędu wojskowego, jeżeli
zachodzą ku temu warunki, art. 12 Statutu przewidziane;
c) przy sztabach oddziałów, urzędów i zakładów wojsko-
wych, nie wchodzących w skład pułków i oddziałów
równorzędnych, lecz podlegających Ministrowi Spraw
Wojskowych;
aa) Minister Spraw Wojskowych: dla Biura Prezydjalnego,
dla Adjutantury osob. Min. i I i II Wicemin., dla De-
partamentu do Spraw Morskich, dla Generalnego In-
spektoratu Piechoty, dla Generalnego Inspektoratu Jazdy,
dla Generalnego Inspektoratu Aitylerji 1 dla Głównego
Urzędu Zaopatrywania Armji i dla Kurji Biskupiej;
bb) 1. Wiceminister:
dla Departamentu Artyleryjskiego (VII), dla Departa-
mentu do Spraw Koni i Taboru (VIII), dla Departa-
mentu Gospodarczego (X), dla Emerytalnej Komisji
Likwidacyjnej, dla Sekcji Budownictwa, dla Sekcji Żeglugi
Nadpowietrznej, dla Sekcji Weterynaryjnej, dla Sekcji
Opieki, dla Instytutu Wojskowo-Technicznego i Inspek-
tora budynków wojskowych;
cc) II Wiceminister.
dla Departamentu Mobilizacyjno-Organizacyjnego (I),
dla Departamentu Informacyjnego (II), dla Departa-
mentu Informacyjnego (II), dla Departamentu do Spraw
Personalnych (IV), dla Departamentu Techniczno-Ko-
munikacyjnego (III), dla Departamentu Szkolnictwa Woj-
skowego 'V) i dla wszystkich inspektoratów, jemu pod-
87
		

/page0090.djvu

			ległych (Inżynierji i Saperów, Szkół Wojennych Pie-
choty, Wojsk Lotniczych, Wojsk Łączności, Wojsk
Kolejowych, Wojsk Samochodowych, Wojsk Taboro-
wych, Żandarmerji, Straży Granicznej i Obozów Jeń-
ców). Jednakże głosują wspólnie i tworzą dla siebie
jeden wspólny sąd honorowy oficerowie;
aaa) Biura Prezydjalnego, Adjutantury osób Ministra i I i II
Wiceministra, Departamentu do Spraw Morskich, Ge-
neralnego Inspektoratu Piechoty, Generalnego Inspekto-
ratu Jazdy, Generalnego Inspektoratu Artylerji, Główne-
go Urzędu Zaopatrywania Armji i Kurji Biskupiej;
bbb) Departamentu Mobilizacyjno-Organizacyjnego (I), De-
paitamentu Informacyjnego (II) i Departamentu do
Spraw Personalnych (IV);
ccc) Departamentu Techniczno-Komunikacyjnego (III) i De-
partamentu Szkolnictwa Wojskowego (V);
ddd) Inspektoratu Inżynierji i Saperów, Szkół Wojennych
Piechoty, Wojsk Lotniczych, Wojsk Łączności, Wojsk
Samochodowych, Wojsk Taborowych, Żandarmerji,
Straży Granicznej i Obozów Jeńców;
eee) Departamentu Gospodarczego (X), Emerytalnej Komisji
Likwidacyjnej i Inspektora budynków wojskowych,
fff) Departamentu Artyleryjskiego (VII), Departamentu do
spraw Koni i Taborów (VIII) Sekcji Budownictwa,
Sekcji Żeglugi Napowietrznej, Sekcji Weterynaryjnej,
Sekcji Opieki, Instytutu Wojskowo-Geograficznego i In-
stytutu Wojskowo-Technicznego;
d)	przy oficerskich korpusach służby specjalnej posiada-
jących własne Statuty, o ile to temi Statutami jest za-
strzeżone jak n. p. Oficerski Korpus Sądowy—Szefowie
dotyczących Korpusów służby specjalnej sposobem,
wskazanym w załączniku 1 Statutu.
2)	Dla kategorji sądów honorowych, wymienionych wart. 11
lit. b. Statutu:
a)	przy dywizjach—dowódcy dywizji;
88
		

/page0091.djvu

			b)	przy sztabach oddziałów, urzędów i zakładów wojsko-
wych, nie wchodzących w skład pułków i oddziałów
równorzędnych, lecz podlegających dowódcom Okręgów
Generalnych z zachowaniem praw, w myśl art. 12
Statutu im przysługujących;
■c) przy sztabach oddziałów, urzędów i zakładów woj-
skowych, nie wchodzących w skład pułków i oddzia-
łów równorzędnych, lecz podlegających Szefowi Sztabu
Generalnego lub Ministrowi Spraw Wojskowych—Mi-
nister Spraw Wojskowych. Ci oficerowie głosują ra-
zem i tworzą jeden wspólny dla siebie sąd honorowy;
d)	przy oficerskich korpusach służby specjalnej, posiada-
jących własne statuty, o ile to temi statutami jest za-
strzeżone jak np. oficerski Korpus Sądowy—Szefowie
dotyczących Korpusów Służby specjalnej sposobem,
wskazanym w załączniku 1 Statutu.
3)	Dla kategorji sądów honorowych, wymienionych w art. 11
lit. c. Statutu:
a) przy Sztabie Okręgu Generalnego—dowódca okręgu
generalnego;
b) przy Sztabie Generalnym i Ministerstwie Spraw Woj-
skowych—Minister Spraw Wojskowych. Ci oficerowie
głosują razem i tworzą jeden wspólny dla siebie sąd
honorowy.
B.
DLA ARMJI W POLU.
1) Dla kategorji sądów honorowych, wymienionych w art. 28
lit. a. Statutu—dowódcy odnośnych grup operujących;
2) dla kategorji Sądów honorowych, wymienionych w art. 28
lit. b. Statutu—dowódcy odnośnych frontów.
C.
Dla kategorji sądów honorowych, wymienionych w art. 11
lit. d) i w art. 28 lit. c) Statutu—Minister Spraw Wojskowych,
który je przeprowadzi przez Szefa Departamentu Personalnego
89
		

/page0092.djvu

			Ministerstwa Spraw Wojskowych drogą pisemną, sposobem,
wskazanym w załączniku I Statutu.
lii. Dowódcy Okręgów Generalnych i dywizji powezmą
niezwłocznie decyzje w kwestji, poruszonej w art. 12 Statutu co
do ewentualnego sformowania jednego Sądu dla dwuch lub
więcej oddziałów łącznie, względnie przydzielenia oddziałów
wojskowych do właściwości sądu honorowego najbliższego
pułku lub urzędu wojskowego, tak, aby wybory mogły być
w ustanowionym terminie przeprowadzone.
IV. Dowódcy grup i frontów poczynią bezzwłocznie za-
rządzenia w celu odesłania urzędujących przy nich sądów 110-
norowych przez delegatów, wybranych przez sądy honorowe
oddziałów, wchodzących w skład grupy i frontu w myśl art.
28—30 Statutu.
Delegaci pozostają przy właściwych im oddziałach i wzy-
wani są tylko w razie potrzeby.
Delegacje mają charakter delegacji służbowych.
V. Zarządzający wybory wyznaczą służbę w dzień wyboru
w ten sposób, aby przepisane w art. 19 Statutu zebrania mogły
się odbyć i aby oficerowie wszystkich oddziałów i rodzaju broni
byli w możności wziąć udział w głosowaniu.
VI. W rozkazie, wyznaczającym miejsce, dzień i godzinę
wyborów należy wymienić, wymagnną w art. 19 Statutu ilość
obecnych, uprawnionych do głosowania, bez której wybory
ważne odbyć się nie mogą.
Wybory dla każdej kategorji Sądów honorowych, wymię-
nionych w art. 11 a), 11 b) i 11 c) Statutu, odbywają się od-
dzielnie.
VII. Stawienie się do wyborów i oddanie głosu jest obo-
wiązkiem służbowym.
Głos oddaje się osobiście.
VIII. Mandatu Członka Sądu honorowego wolno się zrzec
tylko z wyjąkowo ważnych, przez dowódcę uznanych przyczyn.
IX. Ogólr.e zebrania wyborcze odbywają się pod prze-
wodnictwem oficera najstarszego stopniem z pośród obecnych,
90
		

/page0093.djvu

			który o wyniku wyborów melduje pisemnie przełożonemu, który
zarządził wybory.
Do obliczenia głosów przewodniczący może powołać po-
trzebną ilość oficerów.
X. W razie niedojścia wyborów do skutku z powodu
niedostatecznej ilości przybyłych wyborców, najstarszy stopniem
oficer, na ogólnym zebraniu obecny, melduje o tym dowódcy
celem bezzwłocznego zarządzenia ponownego terminu wyborów.
XI. Wynik wyborów ma być najdalej do dnia l־go wrześ-
nia 1919 r. ogłoszony w Rozkazach dziennych.
XII. Mandaty wybranych sędziów honorowych i ich za-
stępców gasną z dniem 31 grudnia 1919 r., następnie wybory
mają się odbyć tymże trybem, w art. 18 Statutu wskazanym.
Najdalej do 31 grudnia każdego roku wynik wyborów ma
być ogłoszony w Rozkazach dziennych.
XIII. Podchorążowie biorą udział w wyborach sądów ho-
norowych.
91
		

/page0095.djvu

			WZORY
DO
STATUTU OFICERSKICH SĄDÓW HONOROWYCH
W WOJSKU POLSKIM.
		

/page0096.djvu

			Wzór 1 *) do art. 42.
Dowództwo	pp.	(Leg. Pol.)
Wpłynęło dnia	
Tajne L	
Siedlce, dnia	
Oficerskiemu Sądowi honorowemu
w
miejscu.
Przekazuję sprawę por	Kom.	Karab. Masz.
i zarządzam przeciw niemu wdrożenie postępowania honorowego.
N. N.
pułkownik i dowódca pułku.
Wzór II**) do art. 46.
Oficerski Sąd honorowy przy . . pp.
Wpłynęło dnia	
Tajne L .  	
Wyznaczam sędziów honorowych kap	i	por.
	  w	celu	przeprowadzenia	dochodzeń.
Siedlce, dnia	
N. N.
mjr. i przewodniczący Sądu honorowego.
*) Na doniesieniu.
**) Dalsze załatwienie na wpływie.
94
		

/page0097.djvu

			Wzór III. do art. 47.
Oficerski Sąd honorowy przy . . p.p.
Siedlce, dnia .... o godz. . . .
PROTOKÓŁ.
spisany z posądzonym por	p.p.	w	własnej	sprawie
honorowej.
Wymieniony oficer oświadcza po przypomnieniu .nu obo-
wiązku tłomaczenia się zgodnie z prawdą:
1)	ad 1)
Generalia.	Nazywam	się	,
urodziłem się w	w	Mało-
polsce, mam lat . . . jestem wyznania rz.-kato-
lickiego, nieżonaty, skończyłem 4 kl. gimnazjum
i ukończywszy szkołę korpusu kadetów w Łob-
zowie w r	, mianowany zostałem pod-
porucznikiem w	Przydzielony	jestem
od	do	p.p.,	i	pełnię
obowiązki .  	
Sądownie i dyscyplinarnie karany nie by-
łem, postępowania honorowego nie miałem.
2)
Zechce Pan por.
w przedmiocie
wdrożonego
postępowania	a<3 2)
honorowego Opowiadanie posądzonego co do każdego
0 г z 6 d sta w 1 с	*	4	°	*י־
chronologicznie zarzutu z os°bna i odpowiedzi szczegółowe te-
1 wyczerpująco g°z na pytania prowadzących dochodzenia
stan rzeczy, w celu wyjaśnienia niedokładności.
3)	ad 3)
Czy ma Pan por.
jeszcze coś do Potwierdzam swe zeznania i nie mam nic
powiedzenia? do powiedzenia.
Podpis posądzonego
Zakończono o godzinie	
N. N.	N.	N.
sędzia honorowy	sędzia	honorowy
95
		

/page0098.djvu

			Wzór IV. do art. 47 i 48.
Oficerski Sąd honorowy przy . . pp.
Siedlce, dnia .... o godz	
PROTOKOL
spisany z kap	•	20	pp., jako świadkiem w sprawie
honorowej por	
Wymieniony świadek po przypomnieniu *), że w myśl Sta-
tutu może odmówić zeznań tylko w razie uznania uchylenia się
od zeznań przez prowadzących dochodzenia za dopuszczalne
i że winien złożyć świadectwo zgodnie z prawdą—pod rygorem
naruszenia godności stanu oficerskiego—podaje:
1)
Zechce Pan kap.
oświadczyć, co
Panu jest wiado-
mem w przed-
miocie wdrożo-
żonego przeciw
P°r	 ad	n
postępowania	’
honorowego.	Zeznania świadka i jego odpowiedzi na
pytania uzupełniające, wynikłe z treści zeznań
lub potrzebne dla wyjaśnienia sprawy.
2)
Czy protokół od-
powiada zezna-
niom Pana, i czy
życzy sobie Pan
porobić	jakieś	ad	2)
poprawki lub	Moje zeznania spisane są dokładnie, nie
uzupełnienia. mam njc p0prawjenia lub uzupełnienia.
Podpis świadka.
Zakończono o godz	
N. N.	N.	N.
sędzia honorowy.	sędzia	honorowy.
*) Względem żołnierzy formuła brzmi: po przypomnieniu obowiązku
zeznania prawdy pod rygorem odpowiedzialności dyscyplinarnej, względnie
karno sądowej.
Względem osób cywilnych: po przypomnieniu odpowiedzialności za
fałszywe oświadczenia władzy.
96
		

/page0099.djvu

			Wzór V. do art. 49.
■Oficerski Sąd honorowy przy . . pp.
Prowadzący dochodzenia.
Siedlce, dnia	
REFERAT
w sprawie honorowej por	p.p.
1) Por	(generalia	jak	w protokóle
posądzonego).
2) Stan służby i wypisy z listy kwalifikacyjnej.
3) Powodem wdrożenia postępowania honoro-
wego było zawiadomienie ze strony XY.,
dowódcy	p.p.	z	dnia	
w którem por	zarzucono,	że
	(zwięzła,	w	kilku	wy-
tycznych słowach ujęta treść zarzutu).
4) Dowódca	p.p.	zarządził	do L. taj.
	z	dnia	wdrożenie
postępowania honorowego.
5) Przeprowadzone dochodzenia wydały nastę-
pujący:
STAN FAKTYCZNY:
(Następuje treściwe, ale wyczerpujące przedstawienie istot-
nego stanu rzeczy w porządku chronologicznym, zgodnie z ze-
znaniami świadków i wynikami innych dochodzeń.
Szczególnie baczyć należy, by opis zdarzenia był zupełnie
objektywnym. W tym celu należy czynić różnicę między tem,
co jest udowodnionem zeznaniami wiarygodnych świadków,
szczerem wyznaniem posądzonego, lub innymi dowodami, a tem,
co w gruncie rzeczy polega na przypuszczeniu lub konkluzji
z pewnych danych dochodzeń.
Następnie przedstawia się krótko obronę lub usprawiedli-
wienie posądzonego).
Na podstawie tego stanu faktycznego doszli
sędziowie honorowi prowadzący dochodzenia
do następujących wyników.
97
		

/page0100.djvu

			WYNIKI DOCHODZEŃ.
(Tutaj podaje się wszystko, co zarzucić należy posądzo-
nemu z punktu widzenia godności oficerskiej na podstawie usta-
lonego stanu faktycznego, ewentualnie co do każdego z czynów
z osobna, oraz wyszczególnia się okoliczności, które uchylają
lub zmniejszają winę posądzonego).
N. N.	N.	N.
sędzia honorowy.	sędzia honorowy.
Wzór VI. do art. 49.
Oficerski Sąd honorowy przy . . p.p.
Siedlce dnia	
UCHWAŁA*)
Sąd honorowy przy udziale (w składzie)
maj	jako przewodniczącego,
	j jako członków
i t. d.
powziął na podstawie wyników dochodzeń przedstawionych
w referacie prowadzących dochodzenia, na zebraniu w . . . .
dnia	uchwałę	tej treści:
Posądzony ma być oddany pod sąd honorowy, ״z przy-
czyn wskazanych w referacie, albo inne krótkie uzasadnienie“ albo,
Posądzony nie ma być oddany pod sąd honorowy ״krót-
kie uzasadnienie“
Podpisy przewodniczącego i wszystkich członków Sądu
honorowego.
Wzór VII. do art. 50.
Oficerski Sąd honorowy przy . . p.p.
Siedlce, dnia	
Do
Dowódcy .... p.p., jako dowódcy właściwego
w	
W myśl art. 50 Statutu honorowego melduję o zapadłej
przeciw por	uchwale oddania go pod sąd honorowy
i przedkładam zarazem akta.
N. N.
przewodniczący Sądu honorowego.
Akta w załączeniu.
*) Na osobnym arkuszu, dołączonym do referatu.
98
		

/page0101.djvu

			Wzór VIII *) do art. 53 i 54.
Do Pana Por. . .	 p.	p.
w	1) **)
Do Dowództwa	
w	2)
Do Kom. państwowej policji miejskiej
w	3)
Siedlce, dnia	
ad 1)
Rozprawa główna w Pańskiej sprawie ho-
norowej wyznaczoną została na dzień ....
1919 r. o godzinie . .׳ . . . .w lokalu . . .
	w	
Załączając odpis uchwały prawomocnej odda-
jącej Pana pod sąd honorowy, wzywa się Go
do rozprawy i zaznacza, że wolno Panu przed
rozprawą	wnieść	swą	obronę	na	piśmie,	która
na	rozprawie	odczytaną	zostanie	i	że	w razie
niestawiennictwa Pana lub Jego obrońcy do ro-
zprawy, rozprawa ta ewentualnie przeprowa-
dzoną będzie zaocznie.
Zarazem nadmienia się, że obecnie przy-
sługuje Panu i Jego obrońcy prawo wglądu do
aktów w obecności jednego z członków Sądu
honorowego.
Na odcinku pa- Do Oficerskiego Sądu honorowego przy . . . pp.
rafowanym:	w	
Potwierdzam odbiór wezwania na rozprawę
główną wyznaczoną w mej sprawie honorowej
na dzień	  .	w		
1. załącznik.
*) Brulion albo kopia pozostająca w aktach.
**) Jeżeli obwiniony przebywa na miejscu, doręcza^mu się wezwą-
nie w zamkniętej kopercie, jako tajne do rąk własnych za pokwitowaniem
w arkuszu doręczeń, przeciwnym razie doręczenie następuje przez najbliż-
szego przełożonego lub władzę wojskową, za zwrotem pokwitowania.
99
		

/page0102.djvu

			ad 2) i 3)
Rozprawa główna w sprawie honorowej por. .
		wyznaczoną została na dzień . . .
		1919 r. o godz	
w lokalu 	w	.	.	
Uprasza się o spowodowanie, by ..... .
		(nazwiska	i	adresy)
zjawili się na rozprawie głównej w charakterze
świadków.
N. N.
Przewodniczący Sądu honorowego.
Wzór IX. do art. 60.
Oficerski Sąd honorowy przy . . p.p.
PROTOKÓŁ*)
rozprawy głównej w sprawie honorowej por. . . . p.p.
spisany w	dnia	o godz	
Obecni:
major	jako	przewodniczący
kapitan .  	ן
 ״	י	jako członkowie
porucznik	j
i t. d.
Obwiniony por	p.p.	stawił	się	na rozprawie
w towarzystwie swego obrońcy por	p.p. **)
Obwiniony por	p.p. nie stawił się do rozprawy
mimo należycie doręczonego mu wezwania i ani nie przysłał
obrońcy, ani nie usprawiedliwił swego niestawiennictwa***).
Obwiniony por	nie	stawił	się	do rozprawy,
usprawiedliwił jednak swe niestawiennictwo tem, że . . . . ****).
Zamiast obwinionego por	p.p. zjawił się na
rozprawie obrońca tegoż	por	p.p.,	którego pismo
uwierzytelniające dołącza się do protokółu.
*) Protokół spisuje sędzia honorowy, wyznaczony przez przewód-
niczącego.
**) Pkty niepotrzebne należy skreślić.
.***) Dodać: Sąd honorowy po krótkiej naradzie uchwalił przepro-
wadzić rozprawę w nieobecności oskarżonego—lub ją odroczyć z tego,
a tego powodu.
***♦) Dodać: Sąd honorowy uznał powód niestawiennictwa za
usprawiedliwiony i uchwalił rozprawę odroczyć (lub przeciwnie).
100
		

/page0103.djvu

			Przewodniczący otwiera rozprawę w obecności obwinione-
go i jego obrońcy (ewentualnie: w nieobecności obu lub jed-
nego z nich).
Rozprawa odbywa się przy drzwiach zamkniętych.
Następnie przewodniczący odczytuje uchwałę oddającą
obwinionego pod sąd honorowy i udziela głosu obwinionemu
(obrońcy, jeśli tenże stawił się zamiast obwinionego) *), odczy-
tuję wniesioną przez obwinionego (obrońcę) obronę na piśmie **)
,,Zapisuje się do protokółu treść isto-
tną oświadczeń i ewentualnych wniosków
obwinionego (obrońcy)“.
Na żądanie obwinionego (obrońcy) zarządza przewodni-
czący zbadanie świadków А. В. С	,z pośród których
świadkowie A. i B. sprowadzeni zostali przez obwinionego
(obrońcę).
Świadek A zeznaje ***)
(Treściwa osnowa zeznania).
Następnie przewodniczący odczytuje ****) poniżej wyszcze-
gólnione akta, na żądanie obwinionego lub obrońcy akta . . .
za zgodą obwinionego (obrońcy) protokół przesłuchania świadka
Skoro żaden z członków Sądu nie żąda dalszych wyjaśnień
stanu rzeczy, przewodniczący zamyka postępowanie dowodowe
i udziela głosu obwinionemu (obrońcy).
(Istotna treść obrony).
Przewodniczący zamyka rozprawę o godzinie	
poczem Sąd udaje się na naradę.
N. N.	N.	N.
Sędzia honorowy, spisujący	Przewodniczący
protokół.	Sądu honorowego.
*) Jeżeli jest w sprawie kilku obwinionych, bada się każdego z nich
osobno, w nieobecności pozostałych lub w ich obecności, zależnie od
uznania przewodniczącego.
**) W wypadku wskazanym wyżej pod ***)
***) O ile świadek nie był przesłuchany w dochodzeniach, należy
podać adres i formułę przypomnienia prawdy.
****) Niepotrzebne należy wykreślić.
Odroczenie rozprawy następuje na czas nieokreślony, zawieszenie
zas na pewien określony czasokres n. p. 24 godzin.
Może ono nastąpić albo na wniosek albo z urzędu. W danym razie
stwierdza się w odpowiednim miejscn w protokóle, że Sąd honorowy po
naradzie tajnej na wniosek (obwinionego i t. d) względnie z urzędu uchwa-
lił rozprawę odroczyć (zawiesić) albowiem	
(krótkie uzasadnienie).
101
		

/page0104.djvu

			Wzór X. do art. 65.
Oficerski Sąd honorowy przy . . . p. p.
ORZECZENIE*)
spisane dnia	w	
w sprawie honorowej por	p.	p.
Oficerski Sąd honorowy po przeprowadzenu rozprawy głównej
uznaje:
Por	p.	p. winien jest naruszenia
godności oficerskiej przez to, że . . . (krótkie określenie danego
działania lub zaniechania, w razie kilku za-
rzutów co do każdego z nich z osobna).
Wymieniony oficer zasądzony zostaje na karę	
(wyrzeka się jedną z kar, wskazanych w art. 5
Statutu honorowego).
Natomiast uwalnia się por	od	zarzutu	naru-
szenia godności oficerskiej przez to, że	(jak	wyżej
w razie uznania niewinnym innego czynu).
albo:
Por	p.	p. uwalnia się od zarzutu naru-
szenia godności oficerskiej przez to, że	(jak	wyżej).
Następują podpisy przewodniczącego i wszystkich
członków sądu honorowego.
Orzeczenie niniejsze ogłoszono obwinionemu (w razie za-
sądzenia dodać: i pouczono go o prawie odwołania w myśl
art. 67 Statutu) dnia	
N. N.
Przewodniczący Sądu honorowego.
Wzór XI. do art. 66.
Oficerski Sąd honorowy przy . . . p. p.
ORZECZENIE MOTYWOWANE.
wygotowane dnia	w	
w sprawie honorowej por	p.	p.
*) Na osobnym arkuszu dołączonym do protokółu rozprawy głównej.
102
		

/page0105.djvu

			Oficerski Sąd honorowy po przeprowadzonej w dniu . . .
w	rozprawie głównej w składzie:
Majora	p.	p.	jako	przewodniczącego,
Kapitana	p.	p.
	p.	p.	jako	członków,
Porucznika	p.	p.
i t. d.
przy udziale por	p.p., jako obwi-
nionego i por	p.	p	jako obrońcy	(w nieo-
becności obwinionego i tegoż obrońcy) wydał następujące:
ORZECZENIE (zaoczne).
X.	Y.
urodzony w ...... . dnia . . . r	por	
p. p. dowódca	oddany został pod
sąd honorowy na mocy prawomocnej uchwały Oficerskiego
Sądu honorowego przy	p.	p. zapadłej na zebraniu
tegoż Sądu dnia	w	....... z powodu
zarzutów tej treści, że oficer ten (treściwe przedstawienie przed-
miotu i wynikającego stąd oskarżenia o naruszenie godności
oficerskiej).
Zeznaniami świadków А. В	na rozprawie głów-
nej ustalono, że (tutaj należy zestawić w krótkości wyniki roz-
prawy w przedmiocie stanu faktycznego z powołaniem się na
treść zeznań świadków, którym sąd dał wiarę, lub jako nie-
wiarogodne pominął i na treść dokumentów odczytanych na
rozprawie głównej lub innych środków dowodowych, na tejże
rozprawie przeprowadzonych).
Na zasadzie powyższego stanu faktycznego Oficerski Sąd
honorowy uznaje (szczegółowe przytoczenie sentencji).
Oficerski Sąd honorowy wyszedł przytem z założenia, że
czyn obwinionego skwalifikować należało jako naruszenie go-
dności oficerskiej, albowiem	(krótkie i zwięzłe
umotywowanie n. p. zaciąganie długów u ordynansa i kelnerów
samo przez się poniżało obwinionego i uchybiało tembardziej
godności oficerskiej, że rzecz stała się powszechnie wiadoma,
albo n. p. obrazę czci obwinionego skwalifikować należało jako
zniewagę osobistą, a nsereagowanie zupełnie na nią ze strony
obwinionego uwłaczało unormowanym w prawie honorowem
zwyczajom, a tembardziej ׳sprzeciwiało się prawdziwemu po-
czuciu godności oficerskiej).
Podpisy przewodniczącego i wszystkich
członków Sądu honorowego.
103
		

/page0106.djvu

			Wzór XII. do art. 68.
Dowódca	р.	р.,	jako do-
wódca właściwy dla Oficerskiego Sądu
honorowego przy	p.	p.
Siedlce, dnia	
ODWOŁANIE.
przeciw orzeczeniu Oficerskiego Sądu honorowego . . . . p. p.
uwalniającego por	p.	p. z daty	
1) Powołanie na odnośny art. Statutu:
Zgłoszonem zostaje odwołanie z przyczyny prawnej nie-
ważności, przewidzianej w art. 71 Pkt	albowiem
	(tutaj	podaje się treść danego punktu n. p.
albowiem wywody orzeczenia Sądu są niezgodne z faktycznym
stanem sprawy ustalonym w protokóle, albo: albowiem Sąd ho-
norowy instancji pierwszej przekroczył swoją kompetencję i t. d.)
2) Określenie zaczepionej części orzeczenia:
Sąd honorowy uznał (stwierdził i t. d.) że	
przytacza się odnośną treść lub odnośny ustęp orzeczenia, o ile
to jest potrzebnem dla stwierdzenia, która z części orzeczenia
ulega zaczepieniu n. p. w wypadku art. 71, Pkt. 1, Sąd hono-
rowy stwierdził w motywach orzeczenia, że świadek X. Y. ze-
znał tak a tak na rozprawie głównej, albo w wypadku art. 71
Pkt. 7 Sąd honorowy uznał się za właściwy i rozpatrywał spra-
wę ppor	przydzielonego Rozk. M. S. W. (Dz.
Rozk. Wojsk.)	do	pułk. art. poi. i t. d.
3) Uzasadnienie odwołania.
Z protokółu rozprawy wynika i t. d. że	(n.	p.
wymieniony świadek zeznał tak a tak, skutkiem czego zachodzi
istotna niezgodność) albo n. p. czyn zarzucony uwolnionemu
w oświetleniu rozprawy głównej przedstawia się jako przestę-
pstwo zagrożone karą w art	K. k. z 1903 r.
i ścigalne z urzędu, wobec czego Sąd honorowy w myśl art. 35 1 43
Statutu nie był wcale kompetentnym do wydania orzeczenia i t. p.
Podpis dowódcy właściwego.
104
		

/page0107.djvu

			Wzór XIII. do art. 70.
Oficerski Sąd honorowy przy . . p. p.
Siedlce, dnia	
Do
Dowódcy	p.	p.	jako	dowódcy
właściwego
w	
Przedkładam prawomocne orzeczenie Oficerskiego Sądu
honorowego w sprawie por	p.	p.	wraz	z	aktami
dla wykonania.
W załączeniu akta.
N. N.
Przewodniczący Sądu honorowego.
Wzór XIV. do art. 72.
Oficerski Sąd honorowy dla oficerów sztabowych przy	
Dywizji jako Sąd honorowy instancji drugiej.
Wpłynęło w	dnia	
Wyznaczam na referenta sprawy członka
Sądu honorowego podpułk. *)
Data
Podpis przewodniczącego.
Wzór XV. do art. 73.
Oficerski Sąd honorowy dla oficerów sztabowych przy
Dywizji, jako Sąd honorowy instancji drugiej.
Lublin, dnia	
Do
Dowództwa	
w
Proszę o bezzwłoczne doręczenie załączonego zawiadomię-
nia por	р. p. i o odwrotne nadesłanie pod-
pisanego przez tegoż potwierdzenia odbioru. Zawiadomienie
niniejsze musi być w myśl Statutu doręczone obwinionemu co-
najmniej na dni siedm przed terminem rozprawy.
1 załącznik.
*) Na wpływie lub arkuszu okładkowym.
105
		

/page0108.djvu

			Załącznik do wzoru XV. *).
Do Pana
Por	
w	
Zawiadamiam Pana, że rozprawa odwoławcza
w Pańskiej sprawie honorowej wyznaczoną została
״	na	dzień	o	godz	w	lokalu
w	
Ewentualne niestawiennictwo Pana lub Jego
obrońcy nie powstrzyma w myśl Statutu przeprawa-
dzenia rozprawy.
Nadesłana w powyższym terminie obrona na
piśmie odczytaną będzie na rozprawie głównej.
N. N.
Przewodniczący Sądu honorowego
instancji drugiej.
Wzór XVI. do art. 76.
Oficerski Sąd honorowy dla oficerów sztabowych przy .	.	.
Dywizji, jako Sąd honorowy instancji drugiej.
PROTOKÓŁ**).
rozprawy głównej w sprawie honorowej por	p.p.
spisany w	dnia	....	o godz. .	.	.	-
Obecni:
pułkownik	jako	przewodniczący
podpułkownik	j
״	 [	jako	członkowie
major	ן
i t. d.
*) Bruljon wzgl. kopja zostaje w aktach.
**) Spisuje sędzia honorowy, wyznaczony przez przewodniczącego.
106
		

/page0109.djvu

			Obwiniony por	р. р., stawił się do rozpra-
wy w towarzystwie swego obrońcy por	p.	p.	*)
Zamiast obwinionego por	zjawił	się	na roz-
prawie obrońca tegoż por	,	którego	pismo	uwie-
rzytelniające dołącza się do protokułu.
Obwiniony por	nie stawił się na rozprawę,
mimo doręczenia mu wezwania w terminie, nie przysłał obroń:y,
nadesłał natomiast swą obronę na piśmie.
Przewodniczący otwiera rozprawę w obecności obwinione-
go i jego obrońcy (ewentualnie w nieobecności obu, lub jednego
z nich).
Rozprawa odbywa się przy drzwiach zamkniętych.
Sędzia referujący przedstawia ustnie na podstawie aktów
stotę danego wypadku i odczytuje uchwałę, z mocy której ob-
winiony oddany został pod Sąd honorowy, L. p		
pisemną obronę oskarżonego L. p. . . ., protokół rozprawy
instancji pierwszej L. p	, orzeczenie tejże instancji
L. p	, odwołanie L. p	,	tudzież	n.	p.	pro-
tokół zeznań świadków A i B, zbadanych w dochodzeniach,
zawiadomienie Dow	L.	p	,	i	t.	d.
(w ogólności pisma o istotnej treści dla sprawy, specjalnie dla
oceny zarzutów, skierowanych przeciw orzeczeniu instancji pierw-
szej).
Następnie przewodniczący udziela głosu obwinionemu,
który podaje:
(Treść oświadczeń obwinionego).
Obrońca obwinionego prosi o utrzymanie w mocy (uchy-
lenie) orzeczenia Sądu instancji pierwszej z tem uzasadnieniem,
że	
(Treść wywodów obrońcy).
Obwiniony oświadcza, że nie zabiera ostatniego głosu (za-
biera ostatni głob i podaje).
Przewodniczący zamyka rozprawę o godz		
poczem Sad udaje się na naradę.
N. N. '	N.	N.
Sędzia spisujący protokół. Przewodniczący Sądu honorow.
*) Niepotrzebne należy skreślić.
107
		

/page0110.djvu

			Wzór ХѴШ. do art. 53, 10.
Oficerski Sąd honorowy przy . . . p. p.
SPIS AKTÓW
w sprawie honorowej por	p.	p.
L. p.
Data
Wyszczególnienie wpływu lub
czynności
Uwaga
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
1 sierpień
1919 r.
5 sierpień
9 sierpień
9 sierpień
9 sierpień
10 sierpień
12 sierpień
15 sierpień
15 sierpień
20 sierpień
Zarządzenie wdrożenia postę-
powania honorowego Dow. .
. . . p. p. Taj. L. . . z d. . .
a—1. Raport kap	
. 1 p. art. z d	
b —1. Załączniki uprzedniego ra-
с—1. portu, które należy też
opisać.
d—1. Oświadczenie ppor. . .
. . . . z dn	
e—1. Wypis ze stanu służby
por	
f— 1. Wypis z księgi kar por.
Kopja wezwania posądzonego
i świadków do stawiennictwa
i por	p. p. do oświad-
czenia.
Protokół spisany z posądzonym
״ z kap. . . .
z maj. . . .
״ ״ z kupcem . .
na piśmie
Oświadczenie por	p. p.
z daty
Referat sędziów prowadzących
dochodzenia a—8 Uchwała Są-
du honorowego
Kopja meldunku przewodniczą-
cego do Dow. . . . p. p. 0 za-
padłej uchwale
Kopja wezwań obwinionego i
świadków do rozprawy głównej
Por. . . .
wezwany
jako świa-
dek uspra
wiedliwił
telefonicz-
nie swe
niestawien-
nictwo
108
		

/page0111.djvu

			L. р.
Data
Wyszczególnienie wpływu lub
czynności
Uwaga
11
Wglądnęliśmy do aktów w 0-
becności członka Sądu hono-
rowego kap	
Siedlce, dnia	
Podpis obwinionego i obrońcy
12
28 sierpień
Potwierdzenie odbioru wezwą-
nia do rozprawy głównej obwi-
nionego por	
z daty	
13
2 września
Protokół rozprawy głównej
a—12. Orzeczenie
14
5 września
Orzeczenie motywowane
15
5 września
Potwierdzenie odbioru odpisu
orzeczenia motywowanego przez
obwinionego
16
8 września
Odwołanie Dow	p. p.
Siedlce, dnia	
Podpis przewodniczącego
instancji pierwszej
Ciąg dalszy
W oficerskim Sądzie honoro-
rowym dla oficerów sztabowych
przy Dyw. jako Sądzie honoro-
wym instancji drugiej
17
15 września
Kopja wezwania obwinionego
do rozprawy głównej
18
20 września
Potwierdzenie odbioru wezwą-
nia przez obwinionego z daty
18. września 1919 r.
19
26 września
Protokół rozprawy głównej
a—18 Orzeczenie
20
29 września
Orzeczenie motywowane
Lublin, dnia	
Podpis przewodniczącego
Sądu honorowego instancji
drugiej.
109
		

/page0112.djvu

			Wzór XVII. do art. 77 i 78.
Oficerski Sąd honorowy dla oficerów sztabowych przy .	.	.
Dywizji, jako Sąd honorowy instancji drugiej.
ORZECZENIE*)
spisane dnia	w	w sprawie hono-
rowej por	p. p.
Oficerski Sąd honorowy dla Oficerów Sztabowych przy .	.	.
Dywizji, jako Sąd honorowy instancji drugiej po przeprowadzę-
niu rozprawy głównej orzeka:
Utrzymuje się w mocy (albo: uchyla się) orzeczenie	Ofi-
cerskiego Sądu honorowego przy .	.	. p. p. L. taj. .	.	•
z dnia	r., mocą którego por	p. p•
został uznany winnym naruszenia godności oficerskiej (został
uwolnionym od zarzutu naruszenia godności oficerskiej) przez
to, że	(krótka	treść zarzutu) albowiem .	.	.
	(tu należy wskazać powód zatwierdzenia,
względnie przyczynę (przyczyny) prawne z art. 71, pkt. 1—7,
które spowodowały uchylenie orzeczenia.
Podpisy przewodniczącego i wszystkich
członków Sądu.
Orzeczenie niniejsze ogłoszono dnia ... o godz.	.	.
N. N.
Przewodniczący Sądu honorowego.
Wzór XIX. do art. 88.
Rada Honorowa
Oficerskiego Sądu honorowego przy	p. p.
PROTOKÓŁ
spisany w	dnia	o godz. .	.	.
w przedmiocie porady honorowej dla por	p. p.
*) Na osobnym arkuszu dołączonym do protokuiu rozprawy.
Orzeczenie na piśmie tem się różni od niniejszego, że wymienia się
w nim skład Sądu honorowego i że podaje się motywy, uzasadniające
powody utrzymania w mocy lub przyczyny prawne uchylenia orzeczenia.
110
		

/page0113.djvu

			Obecni:
Major	]
Kapitan	}	1?י™	członkowie
Kapitan	i	h°"°ro״el■
Przedmiot:
Zgłasza się por	p.	p.	i	prosi o poradę hono-
rową w następującej sprawie:
(Relacja szczegółowa proszącego o zdarzę-
niu stanowiącem przedmiot porady).
Pytania członków Rady honorowej
zmierzające do wyjaśnienia sprawy
n. p. Na pytanie majora ....
czy opisane zajście wywołało zgor-
szenie między obecnymi w lokalu
i t. p.
(Odpowiedzi proszącego o poradę)
Porada:
Rada honorowa wyraża opinję, że por	p.	p.
winien	(następuje	treść	porady	n.	p.
winien zażądać od X. Y. zadośćuczynienia honorowego przez
zastępców, ponieważ nieporozumienie jest tego rodzaju, że то-
że zawierać istotę obrazy).
N. N.
członkowie Rady honorowej.
Wzór XX. do pkt. 7 załącznika 2.
Oficerski Sąd honorowy
przy	p.	p.
PROTOKÓŁ:
spisany dnia	o	godz	w	
w przedmiocie zatargu honorowego między por	
р. р., a por	p.	art.	(albo osobą cywilną,
którą wymienić należy).
111
		

/page0114.djvu

			Skład Sądu honorowego:
Major	jako	przewodniczący
Kapitan	)
I jako członkowie Sądu
 ” ״	ן	honorowego.
Porucznik	j	&
i t. d.
Do sądu honorowego wpłynęło doniesienie zastępców po-
rucznika	p. p. (doniesienie por	
i t. d.) wraz z aktem (protokółem zastępców stron z dnia .	.
	i	t.	d.).
Wezwany do oświadczenia por	podaje
	(treść	oświadczenia).
Zastępca strony przeciwnej por	wyjaśnia
	(treść	wyjaśnienia) i t. d.
Po rozpatrzeniu sprawy Oficerski Sąd honorowy udał się
na naradę.
Zakończono o godz	
Podpisy przewodniczącego i wszystkich
członków Sądu honorowego.
Wzór XXI. do pktu 4 załącznika 2.
Oficerski Sąd honorowy przy .	.	.	. p. p.
ORZECZENIE*)..
spisane dnia	o godz	w	sprawie	zatar-
gu honorowego między por	p.	p.	i	podpor.
	P• P.
Sąd honorowy po rozpatrzeniu sprawy uznaje:
1) Sprawa ma być załatwiona w drodze pojednania się
stron **), albowiem	(krótkie	uzasadnienie).
lub:
2) Sprawa ma być wytoczona przed Sąd honorowy na
mocy przepisów ogólnych, albowiem	(krótkie	uza-
sadnienie).
Podpisy przewodniczącego i wszystkich
członków Sądu honorowego.
*) Na osobnym arkuszu, dołączonym do protokółu.
**) Ewentualnie: przyczem obrażający por	winien
dać stronie przeciwnej zadośćuczynienie w formie	
112
		

/page0115.djvu

			Orzeczenie niniejsze ogłoszono por	
i zastępcom stron, tudzież podano do wiadomości podpor. . .
	za	pośrednictwem	Dow	z	odpo-
wiedniem pouczeniem dnia	
N. N.
Przewodniczący Sądu honorowego
Wzór XXII. do pkt u 6 załącznika 2.
Oficerski Sąd honorowy przy . . . p. p.
PROTOKÓŁ
spisany w	dnia	o	godz	
w sprawie zatargu honorowego między por	p.	p.
i	(imię i nazwisko tudzież stano-
wisko osoby cywilnej).
Skład Sądu honorowego:
ako przewodniczący,
jako członkowie
Major	
Kapitan	
Kapitan	
Porucznik	
i t. d.
Sąd honorowy rozpatrzywszy na posiedzeniu w dniu	
sprawę powyższego zatargu wydał orzeczenie tej treści, że (treść
orzeczenia z uzasadnieniem).
Obrażający (obrażony) pan X. Y. oświadczył przez swych
zastępców panów	(nadesłał	pisemne oświad-
czenie z daty	)tej	treści,	że	nie zastosowuje
się do powyższego orzeczenia Oficerskiego Sądu honorowego.
Wobec tego Oficerski Sąd honorowy stwierdza w myśl pktu 7
Załącznika 2 do art. 33 ust. 6 Statutu Oficerskich Sądów hono-
rowych w Wojsku Polskim, że niezastosowanie się strony cy-
wilnej do orzeczenia Sądu poczytuje się za zadośćuczynienie
dla oficera, że zatem niniejszy zatarg honorowy por. . . . p. p.
załatwiony został dlań zgodnie z honorem i zapatrywaniem
rycerskiem.
Podpisy przewodniczącego i wszystkich
członków Sądu honorowego.
113
		

/page0117.djvu

			SPIS RZECZY.
TYTUŁ I.
Ochrona czci w ogólności.
ROZDZIAŁ I.
Strona.
Geneza dóbr prawnych i czci jako dobra chronionego przez prawo
(§ 1, pkt. 1 do 7)	 6	do	8
ROZDZIAŁ II.
Pojęcie naruszenia czci jako przestępstwa i jako czynu niemoral-
neg° (§§ 2—4, pkt. 8 do 15)	 8	do	9
ROZDZIAŁ III.
Pojęcie przewinienia dyscyplinarnego i honorowego (§§ 5—6, pkt.
16 do 19)	 10	do	11
ROZDZIAŁ IV.
Zwyczajowe prawo honorowe (§§ 7—8, pkt. 20 do 25)	11	do	13
TYTUŁ II.
O ochronie czci w prawie obowiązuj ącem.
ROZDZIAŁ I.
Zasady ogólne (§ 9, pkt. 26 do 29)	13	do	14
ROZDZIAŁ II.
Prawo karne, obowiązujące w Wojsku Polskim (§ 10, pkt. 30
do 32)	14	do	15
ROZDZIAŁ III.
Stanowisko ros. К. K. z 1903 r. (§§ 11 — 12, pkt. 33 do 38) . . . 15 do	17
ROZDZIAŁ IV.
Stanowisko austr. W. К. K. z 1855 r. (§§ 13—15, pkt. 39 do 48) 17 do 21
ROZDZIAŁ V.
Przepisy prasowe w przedmiocie ochrony czci (§§ 16—17, pkt.
49 do 51)	21	do	23
ROZDZIAŁ VI.
Naruszenie czci jako specjalne przestępstwo wojskowe (§§ 18—21,
pkt. 52 do 59)	  ....	23	do	26
ROZDZIAŁ VII.
Zniewagi między oficerami (§ 22, pkt. 60 do 63)	 27	do	28
115
		

/page0118.djvu

			ROZDZIAŁ VIII.
Kary na czci (§ 23, pkt. 64 do 66)	 29	do	30
TYTUŁ III.
Reakcja na obrazę.
ROZDZIAŁ I.
Rodzaje reakcji, zażalenie i skarga sądowa (§ 24, pkt. 67 do 71) 31 do 32
ROZDZIAŁ II.
Pomoc własna (§ 25—26, pkt. 72 do 86)	 33	do	38
ROZDZIAŁ III.
Pojedynek jako akt sui generis pomocy własnej (§§ 27—28, pkt.
87 do 92)	 38	do	41
TYTUŁ IV.
Obowiązujący w Wojsku Polskiem Statut Oficerskich Sądów Honorowych.
ROZDZIAŁ I.
Uwagi wstępne (§ 29, pkt. 93)	 41	do	41
ROZDZIAŁ II.
Źródła (§ 30, pkt. 94 do 96)	41	do	45
ROZDZIAŁ III.
Treść Statutu Oficerskich Sądów Honorowych z komentarzem
(§ 31 do 32)	 45	do	46
Dekret Naczelnego Wodza Wojsk Polskich L. 2154 (Dz. Rozk. Wojsk.
. Nr, 67 z dnia 17 czerwca 1919 r.
Uwaga	46
Statut Oficerskich Sądów Honorowych w Wojsku Polskiem . . .
TYTUŁ I.
Postanowienia ogólne 	46	do	47
Uwaga  	47	do	50
TYTUŁ II.
Organizacja oficerskich	sądów	honorowych.
ROZDZIAŁ I.
Ustrój i klasyfikacja sądów honorowych	w czasie	pokoju	....	50	do	52
Uwaga	52	do	53
ROZDZIAŁ II.
O wyborach członków oficerskich sądów honorowych w czasie
pokoju	"	53	do	54
Uwaga	54	do	55
ROZDZIAŁ III.
Organizacja oficerskich sądów honorowych w polu	55	do	56
Uwaga	56
116
		

/page0119.djvu

			TYTUŁ III.
Postępowanie honorowe.
ROZDZIAŁ I.
Właściwość sądów	honorowych	56	do	57
Uwaga	58
ROZDZIAŁ II.
Wdrożenie i zawieszenie postępowania honorowego	58	do	59
Uwaga	59	do	60
ROZDZIAŁ III.
Dochodzenia	60	do	61
Uwaga		61 do	63
ROZDZIAŁ IV.
Rozprawa główna	63	do	66
Uwaga	  66
ROZDZIAŁ V. .
Orzeczenia sądów	honorowych	66	do	67
Uwaga	•	...	67	do	68
ROZDZIAŁ VI.
Postępowanie sądów honorowych instancji drugiej	68	do	69
Uwaga	•	69	do	73
ROZDZIAŁ VII.
Orzeczenie sądu honorowego instancji drugiej	73
Uwaga	73	do	74
ROZDZIAŁ VIII.
Wznowienie postępowania honorowego	74
Uwaga	74	do	75
ROZDZIAŁ IX.
Porady w sprawach honorowych	75	do	76
Uwaga	76	do	77
ZAŁĄCZNIK 1.
Przepisy o pisemnych wyborach sądziów oficerskich sądów ho-
norowych Korpusów służby specjalnej	77	do	78
Uwaga	 78
ZAŁĄCZNIK 2.
Przepisy o rozstrzyganiu zatargów honorowych między oficerami 78 do	79
Uwaga	79	do	82
ROZDZIAŁ IV.
Przepisy przechodnie do Statutu oficerskich sądów honorowych
w Wojsku Polskim § 33 § 3i	82	do	86
ROZDZIAŁ V.
Przepisy wykonawcze o wyborach do oficerskich Sądów honoro-
wych w Wojsku Polskim	86	do	91
117
		

/page0120.djvu

			Omyłki druku.
Str. 9.
w § 3. 12. zamiast
״podczaa“
ma być ״podczas“
str. 10.
w § 5. 17. ״
״puuktu“
״ ״punktu“
str. 10.
w § 6. 18. ״
״t. zw.“
״t. zn.“
str. 11.
w § 6. 18. ״
״stotną“
״ ״istotną“
str. 11.
w § 6. 18.
״stnnu“
״ ״stanu“
str. 12.
w § 8. 25.
״uwidatniający“
״ ״uwydatnia-
jący‘׳
str. 13.
w § 8. 25. ״
״injurandi“
״ ״iniuriandi“
str. 14.
w § 9. 28.
״wsczęcia“
״ ״wszczęcia“
ii
w § 9. 29.
״scentiae“
״ ״scentiea“
ii
w § 10. 31. ״
״rysyjski‘•
״ ״rosyjski“
str. 19.
w § 13. 42. ״
״zarzyty“
״ ״zarzuty“
str. 23.
w § 17. 51. ״
״uarnszonego“
״ ״naruszone-
go“
str. 24.
w § 19. 53. ״
״ciążka‘•
״ciężka“
str. 26.
w § 20. 57. ״
״wyżej przewidziane“
״wyżej wy-
mienione“
str. 27.
w § 22. 60. ״
״dyskwalifikuią“
״ ״dyskwalifi-
kują“
str. 32.
w § 24. 69. ״
,.oficerewie“
״ ״oficerowie“
str. 32.
w § 24. 70.
״sensacji“
״ ״senzacji“
str. 36.
w § 26. 70. ״
״zumach“
“zamach,, ״
str. 40.
uwaga ad 1) ״
״zbroniony•‘
״ ״wzbronio-
ny“
str. 53.
art. 21. ״
״Sposebem“
״ ״Sposobem“
str. 76.
uwaga 2. ״
״intprwencję“
״ ״interwen-
cję“
ii
ii ii
״wedug“
״według“
ii
uwaga 3) ״
״czonka“
״ ״członka“
str. 79.
uwaga 1)
״dostanowieniu“
״ ״postano-
wieniu“
ii
ii ii
״sóosób“
״ ״sposób“
str. 84.
ustęp 4)
״króre“
״które“
str. 90.
ustęp VI.
״wymagnną“
» ״wymaganą‘,