/page0003.djvu
HALINA DANCZOWSKA
Rada Artystyczna miasta Lublina 1935-1939
/page0005.djvu
Halina Danczowska
Rada Artystyczna
miasta Lublina
1935-1939
Lublin 2011
/page0006.djvu
Projekt okładki:
Piotr Burdon
Na okładce herb Lublina z publikacji:
T. Panfil, Herb Lublina - geneza, symbolika funkcje, Lublin 1998.
Skład komputerowy:
Joanna Dyszczyk
© Copyright by Halina Danczowska 2011
Wydane nakładem Autora
ISBN-
Bestprint s.c. Wydawnictwo, drukarnia
20-060 Lublin, ul. Księżycowa 13
woj. lubelskie, pow. Lublin, gm. Lublin
tel./fax81 533 13 80
best.print@interia.pl
/page0007.djvu
Mojemu Mężowi — Antoniemu
/page0009.djvu
SPIS TREŚCI
Rada Artystyczna miasta Lublina 1935-1939 3
Regulamin Rady Artystycznej miasta Lublina 12
Biblioteka własna Rady Artystycznej m. Lublina 33
Bibliografia 41
Indeks nazwisk 43
/page0011.djvu
Początki starań o zachowanie pamiątek przeszłości miasta Lublina wią¬
żą się z działalnością Towarzystwa Opieki nad Zabytkami Przeszłości, któ¬
re założone zostało w 1906 roku na terenie byłego Królestwa Kongreso¬
wego1, Oddział w Lublinie powstał znacznie później, wl915 roku2.
Od początku lat trzydziestych XX w. władze miasta Lublina widziały
potrzebę utworzenia ciała doradczego koniecznego do opiniowania istot¬
nych przedsięwzięć w zakresie ochrony zabytków, pamiątek narodowych
a także spraw związanych z nadzorem ruchu budowlanego w mieście. Pre¬
zydent miasta Lublina Józef Piechota3 popierał utworzenie takiego zespo¬
łu doradczego, grupującego elitę intelektualną miasta i regionu. Decyzję
prezydenta poprzedziło zebranie informacji o pracy takich rad w innych
miastach Polski. Przykład do naśladowania pochodził z Krakowa, gdzie
taka Rada z powodzeniem działała. Pismem z 18 lutego 1935 roku Rada
miasta Lublina zwróciła się do inżyniera Czesława Boratyńskiego - na¬
czelnika Wydziału Budowlanego Zarządu Miejskiego w Krakowie z prośbą
o „nadesłanie wszelkiego materiału w sprawie Rady Artystycznej m. Kra¬
kowa, jak: statut, przepisy o szyldach reklamowych i ochronie budynków
objętych ustawą o ochronie zabytków4. Ponieważ wiem, że pan naczelnik
bardzo ładnie rozwiązał te sprawy na terenie Krakowa, przeto uprzejmie
1 Słownik polskich towarzystw naukowych, t. 2, cz. 2: Towarzystwa naukowe i upo¬
wszechniające naukę działające w przeszłości na ziemiach polskich, red. nauk. Barbara
Sordyłowa, oprać, zespół pod kierunkiem Barbary Krajewskiej-Tartakowskiej, Warszawa
1994, s. 126-130.
2 Feliks Petruczynik, Rada Artystyczna m. Lublina w latach 1935-1937, „Pamięt¬
nik Lubelski”, t. 3 (za lata 1935-1937), s. 502-503.
3 Józef Piechota (1890-1936), ekonomista. Działacz gospodarczy i samorządowy, pre¬
zydent Lublina w latach 1934-1936.
4 Towarzystwo Opieki nad Zabytkami Przeszłości w Królestwie Polskim; w roku 1918
- pierwszy akt prawny dotyczący ochrony zabytków w Polsce, a w roku 1928 rozporządze¬
nie Prezydenta RP, które obowiązywało do 1962 roku.
9
/page0012.djvu
proszę o podzielenie się z nami swym
cennym doświadczeniem”5.
Podobne w treści pisma wystosowa¬
ne zostały do Warszawy, do inżyniera ar¬
chitekta Jerzego Sosnkowskiego6, a tak¬
że do odpowiedniego Wydziału miasta
Lwowa7.
Sprzyjający projektowi wiceprezy¬
dent Lublina Bolesław Liszkowski8 za¬
prosił na posiedzenie organizacyjne do
swego gabinetu, w dniu 11 kwietnia
1935 roku na godz. 17.00, następują¬
ce osoby: Zygmunta Dobkiewicza9, dra
Ksawerego Piwockiego10, inżynierów ar¬
chitektów: Stanisława Łukasiewicza11,
Tadeusza Witkowskiego12, Kazimierza
Barszczewskiego13, Ignacego Kędzier¬
5 APL, AmL 1918-1939, sygn. 3936, Rada Artystyczna m. Lublina, 1934-1936, k. 5.
6 Pismo Sosnkowskiemu doręczył arch. Tadeusz Witkowski. Jerzy Sosnkowski (1894-?),
malarz i architekt, brat generała Kazimierza Sosnkowskiego. W łatach 1931-1936 redago¬
wał miesięcznik poświęcony meblom i urządzaniu wnętrz Wnętrze” oraz ogłaszał artyku¬
ły w „Tygodniku Ilustrowanym” na temat architektury i estetyki miasta. Zmarł po drugiej
wojnie światowej w Argentynie. Był żonaty z Zofią z Janickich.
7 APL, AmL 1918-1939, sygn. 3936, Rada Artystyczna m. Lublina, 1934-1936, k. 6-7.
8 Bolesław Liszkowski (1889-1978), prezydent Lublina w łatach 1936-1939.
9 Zygmunt Dobkiewicz, artysta-fotografik, w łatach 30. XX w. prezes Lubelskiego To¬
warzystwa Fotograficznego.
10 Ksawery Piwocki (1901-1974), historyk, krytyk i teoretyk sztuki. W łatach 1930¬
1935 lubelski konserwator zabytków.
11 Stanisław Łukasiewicz (1904-1957), inżynier, architekt, projektant wielu budyn¬
ków użyteczności publicznej w Lublinie (m.in. gmachu obecnej Biblioteki Łopacińskie¬
go, Szkoły Budownictwa) i w Warszawie. Wieloletni pedagog i dyrektor Szkoły Budow¬
nictwa w Lublinie w łatach 1931-1944. Autor licznych publikacji w dziedzinie szkolnic¬
twa nt. programowania i projektowania szkół, burs i internatów. Żołnierz września 1939 r.
i uczestnik wałki konspiracyjnej w czasie okupacji.
12 Tadeusz Witkowski (1904-1986), inżynier architekt, modernista, autor wielu pro¬
jektów architektonicznych w Lublinie i województwie lubelskim.
13 Kazimierz Barszczewski, inżynier architekt działający w Lublinie w okresie między¬
wojennym.
Józef Piechota (1890-1936), prezydent
m. Lublina w latach 1934-1936;
fot. ze zbiorów WAPL
10
/page0013.djvu
skiego14, inżyniera Franciszka Papiew-
skiego15, Henryka Jakubanisa16, Leona
Białkowskiego17, Romana Pieczyraka,
dra Edmunda Rupniewskiego, księdza
dra Ludwika Zalewskiego18, dra Stefa¬
na Wojciechowskiego19 i Adama Zającz¬
kowskiego20.
Celem zebrania było: „stworzenie
w mieście sekcji artystycznej, zadaniem
której byłoby opiniowanie w realizacji
»ubrania« miasta w odpowiednią szatę
zewnętrzną i przywrócenia miastu pięk¬
na”21. Podczas spotkania wywiązała się
dyskusja, w której podkreślano potrze¬
bę utworzenia takiego organu, w któ¬
rym koncentrowałyby się wszystkie
prace zmierzające do estetycznego wy¬
glądu miasta. W trakcie dyskusji zauważono, że kupcy zgodziliby się na
podniesienie poziomu estetycznego sklepu, ale nie mają wiedzy jak to zro¬
bić. Poruszono sprawę rejestracji zabytków i niedopuszczania do ich nisz¬
czenia. Stanisław Łukasiewicz zgłosił wniosek i zadeklarował się wygło¬
sić referat na następne zebranie w celu zapoznania członków przyszłej
Rady z doświadczeniami, w tym zakresie, innych miast: Lwowa, Warsza¬
wy i Krakowa22.
14 Ignacy Kędzierski (1877-1968), architekt, twórca wielu gmachów użyteczności
publicznej w Lublinie.
15 Franciszek Papiewski (1879-1956), inż. budowlany, działacz społeczny i gospodar¬
czy, radny miejski.
16 Henryk Jakubanis (1879-1949), profesor filologii greckiej, od 1922 r. związany
z Katolickim Uniwersytetem Lubelskim.
17 Leon Ignacy Białkowski (1885-1952), historyk, dyrektor Archiwum Państwowego
w Lublinie, profesor Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego.
18 Ludwik Zalewski (1878-1952), ksiądz, dr filozofii, historyk kultury Lubelszczyzny,
bibliofil i literat.
19 Stefan Wojciechowski (1899-1980), historyk, nauczyciel, regionalista.
20 Adam Zajączkowski (1877-1942), malarz, scenograf, redaktor, publicysta.
21 APL, AmL 1918-1939, sygn. 3936, Rada Artystyczna m. Lublina, 1934-1936, k. 10.
22 Tamże.
Bolesław Liszkowski (1889-1978)
prezydent Lublina w latach 1936-1939;
fot. ze zbiorów WAPL
11
/page0014.djvu
Utworzono 3 sekcje:
♦ Historyczną,
♦ Projektów Architektonicznych,
♦ Bieżącej Współpracy.
Nadto powołana została Komisja w osobach: Zygmunta Dobkiewicza,
Stanisława Łukasiewicza i Stanisława Piotrowskiego23, która miała za za¬
danie przygotować regulamin Rady Artystycznej24.
Na posiedzeniu Magistratu 29 maja 1935 roku został zatwierdzony Re¬
gulamin Rady Artystycznej. Tym samym rozpoczął się 5-letni okres dzia¬
łalności Rady Artystycznej m. Lublina, zakończony w 1939 roku. Realiza¬
cję ambitnych zamierzeń i planów przerwała wojna i okupacja.
Regulamin Rady Artystycznej miasta Lublina
§ 1. Rada Artystyczna miasta Lublina jest ciałem opiniodawczym i do¬
radczym władz miejskich w sprawach dotyczących zabytków i arty¬
stycznego wyglądu miasta.
§ 2. Rada artystyczna miasta rozpatruje i wydaje opinie w sprawie pro¬
jektów:
a) budowlanych, złożonych do zatwierdzenie w Wydziale Budow¬
nictwa Miejskiego (§11 niniejszego regulaminu);
b) sporządzonych z urzędu, jak np. plany budynków miejskich, pla¬
ny regulacyjne lub dotyczące rozbudowy miasta itp. (§11 niniej¬
szego regulaminu);
c) dotyczących wystaw sklepowych, szyldów, reklam świetlnych,
plantacji itp.
§ 3. Radzie Artystycznej m. Lublina przysługuje prawo inicjowania i opi¬
niowania innych zagadnień, mających wpływ na wygląd miasta.
§ 4. Rada Artystyczna składa sięzl5 członków:
23 Stanisław Justyn Piotrowski (1878-1948), inżynier architekt, twórca wielu budow¬
li modernistycznych w Lublinie, m.in. Urzędu Ziemskiego.
24 APL, AmL 1918-1939, sygn. 3936, Rada Artystyczna m. Lublina, 1934-1936,
k. 10.
12
/page0015.djvu
a) z nominacji, mianowanych przez Prezydenta Miasta na okres
trzyletni spośród artystów plastyków, architektów lub osób pra¬
cujących na polu kulturalno-oświatowym w Lublinie;
b) z urzędu, a mianowicie: Konserwatora Urzędu Wojewódzkie¬
go Lubelskiego i Naczelnika Wydziału Budowlanego Zarządu
Miejskiego.
§ 5. Członkowie Rady Artystycznej pełnią przyjęte na siebie obowiązki
honorowo.
§ 6. Członkowie Rady Artystycznej tracą swe mandaty w razie:
a) zrzeczenia się,
b) upływu czasu kadencji,
c) wyjazdu na stały pobyt z Lublina,
d) opuszczenia trzech kolejnych posiedzeń Rady Artystycznej bez
usprawiedliwienia,
e) odwołania przez Prezydenta Miasta.
§ 7. Rada Artystyczna może przedstawić do mianowania kandydata na
członka Rady.
§ 8. Rada Artystyczna zbiera się w odstępach miesięcznych, w razie po¬
trzeby częściej na specjalne zaproszenie przewodniczącego. Zapro¬
szenie winno zawierać dokładny porządek obrad i winno być roze¬
słane na trzy dni przed terminem posiedzenia.
Do ważności uchwał wymagana jest obecność połowy ogólnej licz¬
by członków. Uchwały Rady Artystycznej zapadają zwykłą większo¬
ścią głosów, o ile Regulamin Rady nie przewiduje w tej sprawie wy¬
jątków. W razie równości głosów decyduje Przewodniczący Rady.
§ 9. Przewodniczącym Rady Artystycznej jest prezydent lub jego za¬
stępca.
Rada Artystyczna wybiera z pośród swych członków Zastępcę Prze¬
wodniczącego i Sekretarza Rady.
§ 10. W celu podziału prac Rada Artystyczna wyłania z pośród siebie sekcje:
a) architektoniczną,
b) historyczno-zabytkową,
c) i inne w miarę potrzeby.
Sekcje składają się z pięciu osób, wybierają spośród siebie przewod¬
niczącego i sekretarza; zakres działania sekcji ustali regulamin we¬
wnętrzny sekcji, zatwierdzony przez Radę Artystyczną.
13
/page0016.djvu
§ 11. Rada Artystyczna m. Lublina bierze udział w posiedzeniach Rady
Budowlanej i Komisji Regulacyjnej za pośrednictwem swych dele¬
gatów.
Delegaci winni przekładać Radzie Artystycznej do opinii sprawy
szczególniejszej wagi, oraz te, które wywołały zastrzeżenia z ich
strony.
§ 12. Posiedzenia Rady Artystycznej nie są publiczne. Z obrad Rady Arty¬
stycznej oraz sekcji spisuje się protokół, który podpisują przewodni¬
czący i sekretarz.
§ 13. Zmiany regulaminu dokonuje Prezydent Miasta na podstawie opi¬
nii Rady Artystycznej, powziętej zwykłą większością głosów wszyst¬
kich członków Rady Artystycznej.
§ 14. Regulamin niniejszy wchodzi w życie z dniem zatwierdzenia go
przez Prezydenta Miasta.
Na podstawie tego regulaminu została powołana Rada Artystyczna
m. Lublina w następującym składzie:
Przewodniczący - Bolesław Liszkowski, Prezydent Miasta,
Zastępca Przewodniczącego - Henryk Jakubanis, profesor KUL,
Sekretarz generalny - Feliks Petruczynik25, kierownik Oddziału Oświa¬
ty i Kultury Zarządu Miejskiego.
Członkami z mocy regulaminu zostali:
Dr Ksawery Piwocki - Okręgowy Konserwator Sztuki,
Inż. Ignacy Kędzierski - Naczelnik Wydziału Budownictwa Zarządu
Miejskiego.
Desygnowani przez organizacje:
Dr Stefan Wojciechowski Towarzystwo Przyjaciół Nauk w Lublinie,
Ks. dr Ludwik Zalewski - Związek Pracy Kulturalnej,
Prof. Adam Zajączkowski - Związek Artystów Plastyków „Krąg”.
Uproszeni z nominacji: prof. Leon Białkowski, inż. Kazimierz Barsz¬
czewski, Antoni Koziarski, inż. Stanisław Łukasiewicz, inż. Franciszek Pa-
piewski, naczelnik Roman Pieczyrak, dr Edmund Rupniewski, arch. Tade¬
usz Witkowski.
25 Feliks Petruczynik (1899-1958), działacz socjalistyczny i oświatowy, w latach 1935¬
1939 kierownik Oddziału Oświaty i Kultury Zarządu Miejskiego w Lublinie.
14
/page0017.djvu
*
./У
Feliks Araszkiewicz (1895-1966), historyk; Ksawery Piwocki (1901-1974) konserwator
fot. ze zbiorów WBP im. H. Łopacińskiego Zabytków Okręgu Lubelskiego w latach 1930¬
1935; fot. ze zbiorów WUOZ w Lublinie
Henryk Jakubanis (1879-1949), Józef Edward Dutkiewicz (1903-1968) konser-
profesor KUL; fot. ze zbiorów WAPL wator Zabytków Okręgu Lubelskiego w latach
1935-1939; fot. ze zbiorów WUOZ w Lublinie
15
/page0018.djvu
Rada Artystyczna zaprosiła do współpracy: inż. Bohdana Kelles-Krau-
zego26, inż. Stanisława Piotrowskiego, naczelnika Edwarda Lambacha27
i artystę malarza Edwarda Duklana28.
31 maja 1935 roku do prezydenta m. Lublina wpłynęło pismo od Józe¬
fa Dutkiewicza, informujące o rozpoczęciu prac Rady Artystycznej i po¬
dające do rozpatrzenia następujące sprawy:
I.Rynek Starego Miasta:
♦ skanalizowanie domów w Rynku,
♦ przebrukowanie Rynku Starego Miasta,
♦ odnowienie frontonów kamienic,
II.Sprawa szyldów i reklam:
♦ opracowanie odpowiednich przepisów,
III.Sprawa akt dawnych miejskich:
Dutkiewicz informował prezydenta, że w Zarządzie Miejskim są daw¬
ne akta miejskie, które w związku z organizowaniem się Archiwum
Miejskiego, należy odpowiednio przydzielić i uporządkować. Najstar¬
sze akta zamierzano wydzielić.
IV! Sprawa ujednostajnienia ubioru dorożkarzy
i szoferów:
Chociaż te sprawy regulowały przepisy z 5 grudnia 1921 r., nie mniej
Rada planowała wydanie opinii w tej sprawie.
V Sprawa plantacji miejskich:
Zadrzewienia i ukwiecenia ulic i placów miejskich - oczekiwano opinii
miejskich architektów w tej sprawie.
VI. Sprawa odnowienia sali Rady Miejskiej:
Chodziło o to, aby projekt odnowienia znalazł się jak najszybciej w bu¬
dżecie miasta.29
26 Bohdan Kelles-Krauze (1885-1945), architekt, malarz. Jako architekt zrealizował
w Lublinie wiele budynków użyteczności publicznej i prywatnych.
27 Edward Lambach - działacz samorządowy, urzędnik w Zarządzie Miejskim Lublina.
Zginął 9 września 1939 r. w gmachu Ratusza.
28 Edward Duklan, malarz, w latach trzydziestych XX w. mieszkał w Lublinie, w 1932
roku wystawiał swoje obrazy w gmachu Muzeum razem z kilkoma innymi malarzami lu¬
belskimi. W 1934 roku brał udział w wystawie urządzonej przez Miejski Komitet Pomocy
Ofiarom Powodzi. Po wojnie mieszkał krótko w Toruniu.
29 APL, AmL 1918-1939, sygn. 3936, Rada Artystyczna m. Lublina, 1934-1936,
k. 21.
16
/page0019.djvu
Zakreślone plany na najbliższą przyszłość obejmowały - generalnie
rzecz biorąc - ochronę zabytków, budownictwo współczesne i uświado¬
mienie społeczeństwa o potrzebie estetyki życia codziennego, najbliższe¬
go otoczenia.
Szczególną uwagę poświęcono zabytkom Starego Miasta, z uwagi na
wartości architektoniczne i przeszłość historyczną. Rada uważała, że czas
najwyższy położyć kres ogromnym zaniedbaniom. Zdawano sobie sprawę,
że przedsięwzięcie będzie wymagało czasu i nakładów pieniężnych. Plan
przewidywał przeprowadzenie kanalizacji, uporządkowanie nawierzchni
brukowej, odrestaurowanie fasad domów, aby odkryć ich piękno.
W sprawie budownictwa współczesnego i rozbudowy miasta działa¬
nia Rady szły w kierunku należytej regulacji miasta, co dokonywane było
przez delegata w Komisji Regulacji miasta. Nadto dbano o elewacje no-
wo-budujących się domów. Ważnym było, że delegatom Rady przysługi¬
wało prawo weta.
We wrześniu 1935 roku prezydent Józef Piechota wystosował pisma
do Towarzystwa Przyjaciół Nauk w Lublinie, Związku Pracy Kulturalnej
i Związku Artystów Malarzy „Krąg”, Katolickiego Uniwersytetu Lubel¬
skiego, w sprawie delegowania na okres 3-letniej kadencji stałych przed¬
stawicieli tych instytucji .30
W odpowiedzi prezes Zarządu Lubelskiego Związku Pracy Kulturalnej
Feliks Araszkiewicz31 delegował ks. dra Ludwika Zalewskiego. Leon Biał¬
kowski - prorektor KUL i kierownik Archiwum Państwowego w Lublinie,
powiadomił: „iż chętnie w miarę sił i czasu weźmie udział w czynnościach
RA w Sekcji Historyczno-Zabytkowej, inne bowiem przekraczają zakres
mej kompetencji i zainteresowań”32. Związek Artystów Plastyków wyde¬
legował Adama Zajączkowskiego33, a prezes Towarzystwa Przyjaciół Nauk
30 APL, AmL 1918-1939, sygn. 3936, Rada Artystyczna m. Lublina, 1934-1936,
k. 10.
31 Feliks Araszkiewicz (1895-1966), historyk literatury i pedagog. Od 1918 profe¬
sor szkół średnich w Lublinie, od 1929 wizytator szkolny, w czasie okupacji niemieckiej
uczestnik tajnego nauczania. Od 1946 wykładowca KUL w Lublinie, od 1960 profesor.
Działacz społeczno-kulturalny, m.in. prezes Lubelskiego Związku Pracy Kulturalnej.
32 APL, AmL 1918-1939, sygn. 3936, Rada Artystyczna m. Lublina, 1934-1936,
k. 55.
33 Adam Zajączkowski (1877-19420), malarz, scenograf, pedagog, redaktor i publi¬
cysta. Prezes Syndykatu Dziennikarzy Lubelskich.
17
/page0020.djvu
dr Zygmunt Klukowski34 wydelegował dr
Franciszka Gucwę35 pełniącego obowiąz¬
ki dyrektora Państwowego Seminarium Na¬
uczycielskiego Męskiego w Lublinie, lecz ten
zrezygnował i wówczas zastąpił go dr Stefan
Wojciechowski.
Na posiedzeniu w dniu 25 października
1935 roku wyłonione zostały 3 sekcje:
I. Architektoniczna - jej przewodniczą¬
cym został dr Ksawery Piwocki - Miejski
Konserwator Zabytków, a po jego wyjeździe
do Warszawy, dr Józef Dutkiewicz36, sekre¬
tarzem Sekcji został architekt Tadeusz Wit¬
kowski;
II. Historyczno-Zabytkowa - jej przewodniczącym został ks. dr Lud¬
wik Zalewski, sekretarzem - dr Stefan Wojciechowski,
III. Propagandowa - z przewodniczącym dr Stefanem Wojciechow¬
skim i sekretarzem Feliksem Petruczynikiem.
Ustalono także, że przedstawiciele Rady Artystycznej będą brać udział
w Komisji Regulacji Miasta i w Radzie Budowlanej.
Zainicjowana została dyskusja nad zmianami nazw ulic: Lubartowskiej
na Berka Joselewicza37, Szerokiej lub Jatecznej na por. Bronisława Man-
sperla, części ulicy Stanisława Staszica na Kazimierza Wyszyńskiego38. Po
34 Zygmunt Klukowski (1885-1959), lekarz, bibliofil, historyk regionalista, autor pa¬
miętników, żołnierz Związku Walki Zbrojnej, Armii Krajowej.
35 Franciszek Gucwa (1892-1945), nauczyciel i dyrektor szkół, historyk literatury pol¬
skiej. Dyrektor Seminarium Nauczycielskiego w Lublinie.
36 Józef Dutkiewicz (1903-1968), historyk sztuki, konserwator i malarz. Studiował
malarstwo na krakowskiej ASP oraz historię sztuki na Uniwersytecie Jagiellońskim. W la¬
tach 1930-1931 studiował też na paryskiej Ecole de Louvre. W 1935 objął funkcję kon¬
serwatora zabytków w Lublinie, gdzie kierował m.in. odnową zabytkowych kamienic Sta¬
rego Miasta. Prace na lubelskiej starówce przerwał wybuch II wojny światowej.
37 Berek Joselewicz (1764-1809), polski kupiec pochodzenia żydowskiego, pułkow¬
nik Wojska Polskiego, uczestnik insurekcji kościuszkowskiej i oficer Legionów Polskich we
Włoszech. Kawaler orderu Virtuti Militari. Zginął podczas potyczki z Austriakami pod
Kockiem.
38 Kazimierz Marian Wyszyński (1890-1935), dyplomata polski, charge d’affaires
w Moskwie, urodził się w Lublinie.
Franciszek Papiewski (1879-1956),
inżynier; fot. ze zbiorów WAPL
18
/page0021.djvu
wielu dyskusjach na kolejnych posiedzeniach
Rady wracała sprawa nazwy ulicy Kazimie¬
rza Wyszyńskiego, zwolennicy zmiany dopięli
swego, i na jednym z posiedzeń Zarządu Mia¬
sta podjęto stosowną uchwałę.
Do Rady wpłynął także wniosek od Związ¬
ku Strzeleckiego, Zarządu II Oddziału w Lu¬
blinie o zmianę nazwy ulicy Tadeusza Rejta¬
na na Strzelecką. Kapitan J. Pittner uzasad¬
niał: „Oddział Związku Strzeleckiego poświę¬
ca i oddaje do użytku nowo wybudowaną wg
ostatnich wymogów strzelnicę na »Dziesiątej«,
gdzie ma się kształtować sprawność bojowa
obywateli, mamy zaszczyt prosić o przemiano¬
wanie ulicy Rejtana na ulicę Strzelecką”. Ale
po pewnym czasie kapitan wycofał swój wnio¬
sek i do zmiany nazwy nie doszło39.
Bez zbędnej zwłoki na tym posiedzeniu zredagowano komunikat pra¬
sowy do redakcji: „Ekspresu Ilustrowanego”, „Głosu Lubelskiego”, „Ży¬
cia Lubelskiego”, „Expressu Lubelskiego i Wołyńskiego”, „Kuriera Poran¬
nego” i ,, Lubliner Tugblat” o powołaniu Rady Artystycznej Miasta Lubli¬
na. Poza tym zapoznano się z pismem Ligi Popierania Turystyki - Delega¬
tury w Radomiu zawierającym prośbę o umieszczenie w miejscu najbar¬
dziej uczęszczanym tablicy informującej publiczność o imprezach turysty¬
ki masowej organizowanej przez LPT.
Do Rady Budowlanej dokooptowano Ksawerego Piwockiego i Stansła-
wa Łukasiewicza, natomiast do Komisji Regulacji Miasta weszli Tadeusz
Witkowski i Kozłowski40.
W grudniu 1935 r. zwrócono się do Rady o zatwierdzenie reklamy na
hotelu ,yictoria”, którą to reklamę wykonała firma „Frauboli”. Dbałość
Rady o estetyczny wygląd reklam była uzasadniona, był to głos sprzeci¬
wu wobec szpecących miasto afiszy i reklam, szczególnie jeśli chodziło
Tadeusz Witkowski
(1904-1986), architekt;
fot. ze zbiorów WBP
im. H. Łopacińskiego
39 APL, AmL 1918-1939, sygn. 3936, Rada Artystyczna m. Lublina, 1934-1936,
k. 79.
40 Tamże, k. 68-80.
19
/page0022.djvu
Henryk Zamorowski (1898-1980), inżynier-konstruktor; fot. Kronika Technikum Budownictwa, t. 1
0 sklepiki żydowskie. Dlatego też w styczniu 1936 roku członkowie Sekcji
Artystycznej opracowali projekt przepisów o urządzeniach reklamowych
1 przesłali do zaopiniowania radcy prawnemu.
W lutym 1936 roku odbyło się ważne, z uwagi na poruszane problemy,
posiedzenie Rady. Omawiano na nim sprawę wydania broszury o Lubli¬
nie - zapoznano się z materiałem historycznym opracowanym przez Sek¬
cję Historyczno-Zabytkową. Drugim tematem, ważnym ze względu na
aspekt finansowy, była sprawa przejęcia akt i papierów od byłego Lubel¬
skiego Oddziału Towarzystwa Opieki nad Zabytkami Przeszłości. Pośred¬
nictwo w sprawie powierzono JE ks. biskupowi Adolfowi Jełowickiemu.
Planowano powołać i zorganizować przy Radzie Koło Miłośników Fo¬
tografii. Na posiedzeniu tym pojawiła się propozycja dokooptowania do
Rady przedstawicieli Syndykatu Dziennikarzy Lubelskich.
Pragnąc rozszerzyć swoją działalność Rada zapraszała do współpracy
znane osoby, m.in. artystę malarza Edwarda Duklana, naczelnika w Zarzą¬
dzie Miasta Edwarda Lambacha.
Na posiedzeniu w dniu 20 lutego 1936 roku zapadły decyzje o przyję¬
ciu do druku pracy Władysława Filipowskiego odnoszącej się do historii
20
/page0023.djvu
Stanisław Łukasiewicz (1904-1957), Czesław Doria-Dernałowicz (1901-
inżynier-architekt; fot. Kronika 1993), architekt; fot. ze zbiorów
Technikum Budownictwa, t. 1 Elżbiety Dernałowicz-Malarczyk
Ogrodu Miejskiego, tym bardziej, że zbliżała się setna rocznica urządzenia
Ogrodu Saskiego. Zaakceptowano też tekst broszury o Lublinie opraco¬
wanej przez dra Stefana Wojciechowskiego.
Istotnym zdarzeniem z uwagi na materialne podstawy funkcjonowania
Rady, było przyjęcie daru w postaci weksli na sumę 6500 zł wystawionych
przez Lubelski Syndykat Rolniczy dla byłego Towarzystwa Opieki nad Za¬
bytkami Przeszłości. Podjęto też ważną uchwałę dotyczącą rozpoczęcia
przez Sekcję Architektoniczną oględzin domów i posesji przy Rynku Sta¬
rego Miasta. Za uchwałą skierowane zostało pismo do dyrektora Wodo¬
ciągów i Kanalizacji Miejskiej Eugeniusza Góreckiego z prośbą o uczestni¬
czenie w pracach projektowych Sekcji nad skanalizowaniem Rynku Sta¬
rego Miasta.
Przystąpiono wówczas do remontu fasady domu przy ul. Rynek 2.
Niekiedy Rada zajmowała się zdawałoby się błahymi, ale jakże waż¬
nymi dla mieszkańców sprawami, jak otwarcie dodatkowego wejścia do
Ogrodu Saskiego, od alei Jana Długosza i Alei Racławickich czy projekt
skwerku dla dzieci przed Domem Żołnierza.
21
/page0024.djvu
W czerwcu 1936 roku wydrukowany został plakat „O wygląd estetycz¬
ny miasta”, nawiązano kontakt listowny z Zarządami Miast Krakowa, Po¬
znania i Warszawy, tematem pism było ukwiecanie miasta41.
W grudniu 1936 roku Rada otrzymała sprawozdanie z działalności
Miejskiego Przedsiębiorstwa Wodociągów i Kanalizacji w sprawie podłą¬
czenia kanalizacji do kamienic na Starym Mieście. Kwota prac opiewała
na22 000 złp.
Na koszt miasta skanalizowane zostały ulice: Rynek 6, Złota 1, Jezuic¬
ka 2, Bramowa 1, Olejna i Szambelańska 1, Grodzka 2. Właściciele nie¬
ruchomości sfinansowali kanalizację ulic: Rynek 3, Jezuicka 2, Bramowa
1, Złota 1, Grodzka 2. Do skanalizowania pozostały 31 mało dochodowe
nieruchomości, którymi zajął się Zarząd Miasta42.
Zaplanowana przez Radę akcja porządkowania miasta podzielona zo¬
stała na 3 działy:
♦ usuwania szpecących ruder.
♦ usuwania szpecących szyldów i reklam,
♦ restaurowanie frontów budynków.
W wyniku tej akcji odnowionych zostało 48 budynków przy ulicach:
Krakowskie Przedmieście 20, Zamojskiej 10, 1-go Maja 16, Grodzkiej 1,
Rybnej 1.
Szczególnie aktywna w swojej działalności była Sekcja Architektonicz¬
na, która zajmowała się opiniowaniem projektów nowych budowli, przy¬
gotowywała remonty kamienic na Starym Mieście, komisyjnie przepro¬
wadzała oględziny domów. Pod nadzorem przybyłego do Lublina inżynie¬
ra architekta Czesława Doria-Dernałowicza43, nauczyciela w Prywatnej
Szkole Budownictwa Stanisława Łukasiewicza, uczniowie tej szkoły pro¬
wadzili pomiary frontonów kamienic.
41 APL, AmL 1918-1939, sygn. 3944, Sprawy wystaw sklepowych [w mieście], 1938,
k. 46.
42 Tamże, k. 221.
43 Czesław Doria-Dernałowicz (1901-1993), inż. architekt, twórca wielu budowli uży¬
teczności publicznej i prywatnych w Lublinie.
22
/page0025.djvu
Kościół Wizytek, fot. H. Poddębski; fot. ze zbiorów WBP im.H. Łopacińskiego
Na grudniowym posiedzeniu przedstawiono zestawienie kosztów od¬
nowienia fasad kamienic w Rynku. Ogółem koszt wyniósł 43 177 zł, sub¬
wencja jaką otrzymała Rada stanowiła kwotę 14 730zł.44
W 1936 roku sukcesem było ukazanie się broszury propagandowej
o Lublinie w ilości 20000 egzemplarzy oraz afisza w ilości 3000 egzem¬
plarzy.
Wspierający i doceniający pracę Rady prezydent Józef Piechota, wy¬
stąpił nawet z odważnym wnioskiem, „aby Rada zastanowiła się nad pod¬
jęciem ewentualnej akcji społecznej, zmierzającej do wykupu niektórych
44 APL, AmL 1918-1939, sygn. 3939, Rada Artystyczna m. Lublina - sprawozdanie
z działalności, 1938.
23
/page0026.djvu
24
/page0027.djvu
zabytkowych kamienic Starego Miasta, zwłaszcza tych, które są specjalnie
związane z historią Polski i rozwojem Miasta”45.
Z niezwykłym zaangażowaniem Rada promowała miasto, wnioskowa¬
no, aby przy okazji spotkań i zjazdów organizowanych przez różnorakie to¬
warzystwa, uwzględniane było zwiedzanie miasta, propagowano tworze¬
nie dzielnicowych Kół Miłośników, czy Przyjaciół Dzielnic46. Padały pro¬
pozycje urządzenia w Lublinie specjalnej wystawy „Lublin w przyszłoś¬
ci” i połączenie jej z projektowaną przez Towarzystwo Propagandy Sztuki
w Lublinie ekspozycją „Lublin w sztuce”.
Przy Radzie powołano trzy nowe sekcje:
1. Ikonograficzną w skład której weszli: dr Stefan Wojciechowski,
Wiktor Ziółkowski47, artystka malarka Bielska, dr Dobkiewicz, profesor
Mieczysław Popławski48, kierownik Oddziału Oświaty i Kultury Zarzą¬
du Miasta Feliks Petruczynik, Jan Riabinin, ks. dr Leon Zalewski, Henryk
Zwolakiewicz i Czesław Stefański.49
Sekcję Organizacyjną tworzyli: inż. Kazimierz Barszczewski, inż. Sta¬
nisław Piotrowski, inż. Henryk Zamorowski50, płk Budrewicz, Lecewicz,
dr Edmund Rupniewski oraz Józef Gotze, bp Adolf Jełowicki i ks. dyr.
Surdacki. Redakcje „Głosu Lubelskiego”, „Expressu Lubelsko-Wołyńskie-
go”, „Kuriera Porannego” i Polską Agencję Telegraficzną reprezentował
red. Rutkowski, „Lubliner Tugblat” dyrektor Jankowski51.
Sekcja planów i pomiarów - w jej skład weszli: inż. Banaszewski, inż.
Chwalewski, inż. Czesław Doria-Dernałowicz, artysta malarz Edward
Duklan, prezes Dylewski, Zenon Kononowicz52, inż. Jankowski, inż. Mi-
45 Tamże, k. 182.
46 Wcześniej, bo w 1933 r. powołano do życia Towarzystwo Przyjaciół Dzielnicy Dzie¬
siąta. Halina Danczowska, Dziesiąta - dzieje dzielnicy Lublina, Lublin 2007, s. 94-95.
47 Wiktor Ziółkowski (1893-1978), malarz, grafik, publicysta i bibliofil.
48 Mieczysław Stanisław Popławski (1893-1946), profesor filologii klasycznej KUL,
czynny członek Towarzystwa Przyjaciół Nauk w Lublinie, sekretarz generalny Towarzy¬
stwa Naukowego KUL, w latach 1935-1945 prezes Towarzystwa Biblioteki Publicznej im.
H. Łopacińskiego.
49 APL, AmL 1918-1939, sygn. 3943, Sprawy wystaw sklepowych [w mieście], 1936,
k. 33.
50 Henryk Zamorowski (1898-1980), inżynier konstruktor, wieloletni naczelnik Wy¬
działu Budownictwa Zarządu Miejskiego w Lublinie.
51 Tamże, k. 34.
52 Zenon Kononowicz (1903-1971), malarz, grafik i pedagog.
25
/page0028.djvu
Makieta domu F. Papiewskiego. Rada nie wyraziła zgody na realizację tego projektu;
fot. ze zbiorów WAPL
lewski, inż. Bohdan Kelles-Krauze, naczelnik Ignacy Kędzierski, Juliusz
Kurzątkowski, inż. Stanisław Łukasiewicz, Łaparewicz, Poznański, Feliks
Petruczynik, Cz. Stefański, architekt Tadeusz Witkowski.53
Ogłoszono konkurs na ukwiecenie miasta, realizacją którego zajęła się
Sekcja Artystyczna, która zaplanowała ułożenie przed Pomnikiem Unii
Lubelskiej „orła, godła państwowego”.54
W sierpniu 1936 roku Zarząd Miasta zwrócił się do Zakładu Galante-
ryjno-Introligatorskiego Roberta Jahody55 mieszczącego się w Krakowie
przy ulicy Gołębiej 4, o wykonanie kroniki - „księgi o estetycznej opra¬
wie skórzanej o wymiarach 47 x 59 cm, zawierającej 300 kart twardego
papieru. Napis: Kronika Miasta Lublina, rok założenia 1936 - złotymi li¬
terami. Na okładce godło państwowe, godło województwa i godło miasta,
również w złocie”56.
Sprawa zamówienia przeciągała się, ostatecznie w grudniu 1936 roku
księga została zamówiona według wzoru nr 2: „skóra cielęca ze złocenia¬
53 APL, AmL 1918-1939, sygn. 3943, Sprawy wystaw sklepowych [w mieście], 1936,
k. 35.
54 APL, AmL 1918-1939, sygn. 3937, Rada Artystyczna m. Lublina, 1937, k. 24.
55 Robert Jahoda (1862-1947), introligator, autor artystycznych opraw wydawniczych.
56 APL, AmL 1918-1939, sygn. 3919, Sprawy Kroniki miasta Lublina, 1936-1937.
26
/page0029.djvu
mi i tłoczeniem uwzględniającym herby z dwoma klamrami srebrzonymi,
z morową wyklejką i brzegami kart złoconymi w formacie 35 x 45 cm”57.
W lutym 1937 roku introligator Robert Jahoda przesłał zamówioną
wcześniej przez Zarząd Miasta - Oddział Oświaty i Kultury księgę, w piś¬
mie przewodnim pisał: „wypadła bardzo bogato, a pod względem artys¬
tycznym harmonijnie”. Koszt opiewał na kwotę 404 złotych58.
W lutym 1937 roku za pośrednictwem Rady Artystycznej, prezydent
otrzymał list od Haliny Sas-Woycickiej59 zawierający ofertę kupna obrazu
olejnego przedstawiającego ostatnie chwile Sebastiana Klonowica, nama¬
lowany przez Dunina-Borkowskiego wl851 roku.
W kwietniu 1937 roku omawiano sprawy kiosków telekomunikacyj¬
nych i oświetlenia ulic. Architekt Tadeusz Witkowski zaprojektował kiosk
uliczny, który nie został zrealizowany.
Przewodniczący poszczególnych sekcji zdawali sprawozdania z realiza¬
cji swoich planów, m.in. z wystawy „Stary Lublin” oraz z przygotowań po
raz pierwszy obchodów „Dni Lublina i Lubelszczyzny”60. W 1937 roku
przypadała 620 rocznica nadania Lublinowi praw miejskich, starano się to
podkreślić w sposób szczególny. Datę obchodów ustalono od 15 sierpnia
do 14 września. Na program obchodów składały się: uroczystości religijne,
spektakle teatralne, radiowe i muzyczne, inne widowiska regionalne - po¬
chody historyczne, popisy sportowe, wyścigi konne, popisy lotnicze, wy¬
stawy i kiermasze, odczyty o Lublinie - zwiedzanie miasta i okolic61.
Na posiedzeniu Rady w grudniu 1937 roku zgłoszono sprawę renowa¬
cji gmachu Trybunału oraz usunięcia drzew: „otaczające Trybunał drzewa
winny być usunięte, jako zasłaniające architekturę Trybunału i kamienic
w Rynku, zmniejszają i tak szczupłą przestrzeń. Drzewa te sadzone były
z inicjatywy wicegubernatora lubelskiego Sebastianowa, bez uwagi na war-
57 Tamże.
58 Tamże.
59 Halina Sas-Woycicka była siostrzenicą Karola Jaroszyńskiego (1877-1929) przedsię¬
biorcy, właściciela 20 cukrowni i rafinerii na Ukrainie, akcjonariusza kilku banków rosyj¬
skich, przewodniczącego Komitetu Organizacyjnego Uniwersytetu Katolickiego (zobowią¬
zał się do przekazania na fundusz uczelni miliona rubli). Grażyna Karolewie z, Karol
Jaroszyński (1877-1929). FundatorKatolickiego UniwersytetuLubebkiego, Lublin 2000.
60 APL, AmL 1918-1939, sygn. 3937, Rada Artystyczna m. Lublina, 1937, k. 46.
61 APL, AmL 1918-1939, sygn. 3943, Sprawy wystaw sklepowych [w mieście], 1938,
k. 41-47.
27
/page0030.djvu
Lublin, ul. Zamojska 4, 1938 r., elewacja od ul. Zamojskiej; fot. ze zbiorów WAPL
Lublin, ul. Zamojska 4, elewacja od skweru; fot. ze zbiorów WAPL
28
/page0031.djvu
tość architektoniczną Starego Miasta, raczej szpecą niż dekorują”62. Archi¬
tekci Tadeusz Witkowski i Czesław Doria-Dernałowicz byli przeciwni wy¬
cięciu drzew, ostatecznie jednak drzewa zniknęły z otoczenia Trybunału.
W dniach od 17 lutego do 18 marca 1938 roku Lubelskie Towarzy¬
stwo Fotograficzne przy udziale Rady Artystycznej zaprezentowało Wy¬
stawę Fotografiki Polskiej, a 30 września tego roku lublinianie mogli oglą¬
dać VII Wystawę obrazów Związku Artystów Plastyków „Krąg”63.
W lipcu 1938 roku uchwalono, aby otrzymaną kwotę 6500 zł przezna¬
czyć na prace renowacyjne na Starym Mieście. Przy tej okazji przypom¬
niano władze Towarzystwa Opieki nad Zabytkami Przeszłości w Lublinie:
-ks. bp Adolf Jełowicki - prezes.
- Konstanty Teleżyński - wiceprezes,
- Tadeusz Rojowski64 - skarbnik,
- Antoni Wiatrowski - sekretarz.
Oraz członkowie: Janusz Świeży65, Karol Iwanicki, ks. prałat Józef Kru¬
szyński66, inż. Bohdan Kelles-Krauze, Orlikowski.
W maju 1938 roku ponownie zmienia się skład Rady. Pojawiają się
znane już w Lublinie nazwiska: Czesława Doria-Dernałowicza, Czesława
Gawdzika, technika Adama Gnysia67, inż. Okulicza, inż. Olesia, z Rady
odszedł inż. Kazimierz Barszczewski68.
62 APL, AmL 1918-1939, sygn. 3938, Rada Artystyczna m. Lublina, 1938-1939, k. 9.
63 APL, AmL 1918-1939, sygn. 3943, Sprawy wystaw sklepowych [w mieście], 1938,
k. 9.
64 Tadeusz Rojowski (1856-1938), ziemianin, działacz społeczny. Wiatach 1900-1911
był prezesem Towarzystwa Wzajemnego Kredytu w Lublinie. Współtwórca „Szkoły Lubel¬
skiej”, wspierał finansowo tworzący się Uniwersytet Lubelski.
65 Janusz Świeży (1884-1962), malarz, pedagog, etnograf, wraz z malarzem Julianem
Makarewiczem odnawiał freski w kaplicy zamkowej (1917-1918). Był członkiem Towa¬
rzystwa Przyjaciół Nauk w Lublinie i wielu innych prestiżowych organizacji i stowarzy¬
szeń.
66 Józef Kruszyński, ks. (1877-1953) biblista, profesor i rektor KUL w latach 1925¬
1933. W czasie okupacji był administratorem Diecezji Lubelskiej. Po wojnie wyjechał do
Włocławka.
67 Adam Gnyś (1910-1984), inżynier architekt. W latach 1952-1953 sprawował nad¬
zór nad domami studenckimi KUL i budynkami inwentarskimi na Konstantynowie.
68 APL, AmL 1918-1939, sygn. 3938, Rada Artystyczna m. Lublina, 1938-1939,
k. 14.
29
/page0032.djvu
T Witkowski, projekt kiosku; fot. z: „Pamiętnik Lubelski”, t.3.
30
/page0033.djvu
Na majowym posiedzeniu pojawiają się nowe zadania: uporządkowania
otoczenia kapliczki przy rogu Alei Racławickich i ulicy Długosza [Bożej
Męki - przyp. H. D.], przeniesienia pomnika Jana Kochanowskiego - ze
wskazaniem miejsca u zbiegu alei Marszałka Józefa Piłsudskiego i ulicy
gen. Orlicz-Dreszera, lub przed budujący się gmach Związku Pracy Kul¬
turalnej przy ulicy Narutowicza 4. Uznano, że: „Pomnik Kochanowskie¬
go nie tylko nie harmonizuje z tłem Starego Rynku, ale razi swym nowo¬
czesnym kształtem”69. Pod obrady Rady trafiła też sprawa regulacji pla¬
cu Bernardyńskiego oraz sprawa opracowania statutu nagrody artystycz¬
nej miasta Lublina.
W kwietniu 1938 roku Zarząd Okręgu Lubelskiego Ligi Morskiej Kolo¬
nialnej zwrócił się do Zarządu Miasta Lublin i Rady Artystycznej z prośbą
o: „możliwość nadawania audycji megafonowych w Ogrodzie Saskim - na
które składać się będą krótkie przemówienia informacyjno-propagando-
we w zakresie spraw morskich, kolonialnych, wiadomości z naszego wy¬
brzeża i transmisje rozrywkowe z programu radiowego oraz muzyka lek¬
ka z płyt”70. Uzgodniono godziny emisji programu, jednak szybko okaza¬
ło się, że organizatorzy zapominają wyłączyć głośniki i okoliczni miesz¬
kańcy w sposób stanowczy sprzeciwili się zakłócaniu ciszy nocnej. Na do¬
miar złego - to nie Liga Morska - a Zarząd Miasta otrzymał od Elektrow¬
ni Miejskiej rachunek za dostawę energii elektrycznej.
Od stycznia 1939 roku prace Rady Artystycznej zdominowały przy¬
gotowania do „Dni Lublina”, na posiedzeniach omawiano sprawy odno¬
wienia i iluminacji pomnika Unii Lubelskiej. W kwietniu wyłoniono Sek¬
cję Dekoracyjną, którą kierował profesor Janusz Świeży, wspierali go: Ja¬
nina Miłosiowa71, dyr. Izdebska z Państwowego Gimnazjum Kupieckie¬
go, W Turczyński, Zenon Kononowicz72, J. Białobok, prof. Zyber, prezes
Stefan Jarosz, Czesław Szczepański73. Omówione zostały zasady działania
69 APL, AmL 1918-1939, sygn. 3938, Rada Artystyczna m. Lublina, 1938-1939,
k. 32-33.
70 APL, AmL 1918-1939, sygn. 3942, Rada Artystyczna m. Lublina, sprawy estetyza-
cji miasta, 1938.
71 Janina Miłosiowa (1896-1983), malarka i pedagog. Dyrektor Wolnej Szkoły Malar¬
stwa i Rysunku w Lublinie, należała do Związku Artystów malarzy „Krąg”.
72 Zenon Kononowicz (1903-1971), malarz.
73 Czesław Apolinary Szczepański (1885-1961), prawnik, prezydent miasta Lublina
w latach 1919-1927. Po wojnie prezes Sadu Okręgowego w Lublinie.
31
/page0034.djvu
Wydział Budownictwa Zarządu m. Lublina, 1929 r.; od lewej Stanisław Dylewski, Seweryn
Czerwiński, Ignacy Kędzierski, Henryk Paprocki, w mundurze płk inż. Ludwik Marczewski;
fot. ze zbiorów WAPL
Sekcji, do współpracy zaproszono: prof. Gołębiowskiego, prof. Poznań¬
skiego, Juliusza Kurzątkowskiego74, mjr Adama Zajączkowskiego, i Wik¬
tora Ziółkowskiego. Na drugim kwietniowym posiedzeniu omawiano już
szczegóły dekoracji miasta: „U wlotu do miasta na dwóch najważniejszych
arteriach, od strony Warszawy - przy zbiegu ulic Lipowej i Krakowskiego
74 Piotr Juliusz Kurzątkowski (1888-1952), malarz, grafik, pedagog, był aktywnym
działaczem regionalnym lubelskim. Prezes Związku Polskich artystów Plastyków w Lubli¬
nie. Po wojnie organizator Festiwalu Sztuki w Lublinie.
32
/page0035.djvu
Przedmieścia, oraz od ulicy Zamojskiej w okolicach mostu na Bystrzycy -
należałoby ustawić odpowiednio udekorowane bramy wjazdowe. Przewi¬
duje się ustawienie słupów z barwami miasta - biały-żółty-karmin. Poza
elementami pionowymi prof. Poznański przewiduje wprowadzenie ele¬
mentów poziomych, które wprowadzą większą rozmaitość”75.
Dekoracja placu Łokietka, placu Litewskiego przedstawiałaby em¬
blematy miejskie: herb miasta, barwy i napisy zaczerpnięte z przeszłości
Lublina. Budynek Trybunału na Starym Mieście ozdobiony byłby emble¬
matem, który użyto w Lublinie po uchwaleniu Konstytucji 3 Maja 1791
roku. Planowano iluminacje gmachów i obiektów zabytkowych: Bramy
Krakowskiej, Bramy Grodzkiej, Wieży Trynitarskiej, Zamku, kościoła Wi¬
zytek, kościoła katedralnego, Dominikanów i Bernardynów.
Miasto licząc się z dużymi kosztami, zadecydowało, że gmachy uży¬
teczności publicznej udekorowane zostaną we własnym zakresie.
Nie wszystko realizowane było po myśli organizatorów, Fabryka Żyran¬
doli Elektrycznych A. Marciniak z Warszawy przesłała ofertę różnych re¬
flektorów szerokostrumiennych, takich, jakich życzył sobie prezydent Bole¬
sław Liszkowski. Z uwagi na bardzo wysoką cenę zrezygnowano z zakupu.
Do zbudowania bram wjazdowych użyto 102 sztuki sosnowych słu¬
pów, które kosztowały miasto pięć tysięcy złotych. Warte odnotowania
jest to, że po zdemontowaniu słupy nie uległy zniszczeniu, przewieziono
je na Sławinek i zostały użyte do budującego się pawilonu półkolonii let¬
nich.76
Działalność Rady Artystycznej przerwał wybuch II wojny światowej.
Biblioteka własna Rady Artystycznej m. Lublina
Na posiedzeniu Rady w lutym 1936 roku profesor Leon Białkow¬
ski wraz z pisemnym usprawiedliwieniem nieobecności, przesłał projekt
utworzenia przy Radzie Artystycznej biblioteki, której zasób tworzyłyby
„po dwa egzemplarze wszelkich druków o Lublinie”, wymienił prace his¬
toryczne ks. Ludwika Zalewskiego i Jana Riabinina. Ubolewał, że Zarząd
75 APL, AmL 1918-1939, sygn. 3940, Sekcja Dekoracyjna - akta 1939.
76 APL, AmL 1918-1939, sygn. 1847, Budowa Półkolonii Letnich na Slawinku, 1938¬
1939.
33
/page0036.djvu
Miasta nie zakupił pracy Ceny w Lublinie odXVI do końcaXVIII w. autor¬
stwa Władysława Adamczyka, który wobec niechęci władz Lublina zmu¬
szony był wydać swoją pracę we Lwowie, i jak pisze Białkowski: ,, A prze¬
cież to dzieło ani grosza nie kosztowałoby miasto Lublin, sfinansowałyby
je inne instytucje na prośbę profesora Bujaka i moją”77.
Zarząd Miasta wspierający powstanie biblioteki nawiązał kontakty
z wieloma księgarniami i antykwariatami, m.in. z Księgarnią i Antykwa¬
riatem „Mól Książkowy” we Lwowie (ul. Batorego 8) wysyłając listę po¬
trzebnych książek, z Księgarnią Zdzisława Budziszewskiego, z Warszawy,
z Antykwariatem K. Fiszera i Syna w Warszawie, z Antykwariatem i Księ¬
garnią „Placówka” w Warszawie.
W staraniach o nabycie książek prezes Feliks Petruczynik był niezmor¬
dowany. Wysyłał pisma do liczących się w kraju antykwariatów i księgarni
z prośbą o nadsyłanie „Lublinianów”.
Ponieważ książek przybywało, koniecznym było wykonanie biblioteki-
szafy. W listopadzie 1936 roku do Wydziału Oświaty i Kultury wpłynęły
trzy oferty: Zakładu Stolarskiego Robót Meblowych Budowlanych i Koś¬
cielnych J. Wojciechowskiego w Lublinie, znajdującego się na ulicy Ryb¬
nej 3, z Wytwórnią Robót Stolarskich Meblowych Kościelnych i Budow¬
lanych St. Głodzika w Lublinie - ulica Jezuicka 1 i Zakładu Stolarskiego
Aleksandra Wierzbickiego w Lublinie, przy ulicy Bernardyńskiej 24. Ten
ostatni podjął się wykonania „biblioteki o wymiarach 225 x 200 x 40 cm,
o 6 szufladach i 3 drzwiach, środkowe drzwi miały być oszklone i przesu¬
wane na rolkach i pięć półek wewnątrz. Szafa miała być wykonana z drze¬
wa sosnowego, zabejcowana i pociągnięta pokostem, a front fornirowany
na dąb w kolorze ciemny orzech. Cena bez dostawy 320 zł”. Ostatecznie
wybrano ofertę Wierzbickiego78. W styczniu 1937 roku wysłano pismo do
stolarza z zapytaniem czy szafa została wykonana. Czy fizycznie szafa zo¬
stała wykonana i dostarczona, o tym nie znajdujemy potwierdzenia w do¬
kumentach, chociażby wzmianki.
W styczniu 1937 roku Czapski ofiarował książkę Tacyta Dialog o mów¬
cach, wydaną przez Towarzystwo Przyjaciół Nauk w Lublinie.
77 APL, AmL 1918-1939, sygn. 3936, Rada Artystyczna m. Lublina, 1934-1936,
k. 115.
78 APL, AmL 1918-1939, sygn. 3930, Biblioteka własna, 1936-1937.
34
/page0037.djvu
ZABZA1 MIEJSKI ILUBLIIIE
Wydział Budownictwa
0 WYGLĄD ESTETYCZNY MIASTA
Wobec stwierdzenia ujemnego wyglądu zewnętrznego miasta przypominam,
że w myśl art. 333 rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 16 lutego
1928 r. o prawie budowlanem i zabudowaniu osiedli (Dz. U. R. P. Nr. 23, poz. 202)
na urządzenie szyldów i reklam (jak tablice firmowe, godła wszelkiego rodzaju, znaki
kupieckie, napisy reklamowe i t. p.) reklam świetlnych (jak lampy, szyldy transparen¬
towe, reflektory i t. p. witryn (jak szafki wystawowe, gablotki i t. p.) daszków ochron¬
nych nad wejściami do hoteli, teatrów, kinoteatrów i wogóle wszelkich przed¬
miotów, wystających przed lico budynku, jakoteż na malowanie ścian frontowych
1 wykonywanie wszelkich robót, przy których ulega zmianie wygląd zewnętrzny bu¬
dynków, potrzebne jest zezwolenie Zarzalu Miejskiego.
Dla uzyskania zezwolenia na wykonanie wyżej wymienionych robót osoba zainteresowana musi wnieść do Zarządu Miejskiego podanie
wraz z projektem (planem robót) w dwóch egzemplarzach, w skali nie mniejszej niż 1:20 z dołączeniem w skali 1:100 rysunku całej
kondygnacji odnośnego domu, na której urządzenie ma być umiesz:zone.
W wypadku uporządkowania całej fasady domu projekt urządzeń reklamowych wszystkich lokatorów składa do zatwierdzenia
właściciel domu.
W projekcie winny być zaznaczone kolory i wszelkie szczsgóły kompozycyjne i konstrukcyjne, tudzież opisane materjały, mające
wpływ na wygląd urządzenia reklamowego.
Projekty mogą przewidywać: 1) reklamy neonowe, 2) plastycme napisy z materjałów trwałych umieszczone bezpośrednio na wyprawie,
3) napisy z materjałów trwałych umieszczone na szybie wystawową, 4) tabliczki emaljowane o wym. 25x40, łączone w grupy.
Istniejący stan fasad budynków, oraz urządzeń reklamowyth w naszem mieście jest w wysokim stopniu zaniedbany.
Odpowiedzialność za ten stan ciąży na właścicielach domów, oraz lokatorach, którzy bez wiedzy właścicieli i bez zezwolenia
Zarządu Miejskiego urządzenia reklamowe zakładają.
Zarząd Miejski w Lublinie w wykonaniu swoich obowiązków dąży do pod¬
niesienia estetycznego wyglądu ulic i placów przez odnowienie zniszczonych bu¬
dynków, przez usunięcie portali drewnianych oraz szyldów szpecących, a w szcze¬
gólności styiaów wykonanych bądź na Ыаэге, bądź malowanych na wyprawie,
zawieszonych na płaszczyźnie ściany lub wystających przed lico budynku.
Zarząd Miejski w Lublinie dla realizacji tego celu prześle imienne zarządzenia do właściwych osób, które nie wykażą zrozu¬
mienia sprawy, nakazujące usunięcie braków.
Ścisłe i jednolite zastosowanie się do wysyłanych zarządzeń pozwoli na uporządkowanie w bieżącym sezonie wyglądu naszych
ulic bez wyciągania konsekwencyj ustawowych.
Zwracając się z niniejszem do Właścicieli odnośnych domów i Właścicieli
wystaw i szyldów, ufam, że w zrozumieniu interesu miasta przyczynią się do podnie¬
sienia jego wyglądu i znaczenia.
PREZYDENT MIASTA
Ub,l„, w czerwcu .936 (_j g Lj„kowski
Wiceprezydent Miasta
Plakat wykonany na zlecenie Rady Artystycznej, 1936 r.; fot. ze zbiorów WAPL
35
/page0038.djvu
Wiceprezydent Lublina w piśmie z marca 1937 roku informował sta¬
rostę grodzkiego w Lublinie: „Zarząd Miasta rozpoczął od kilku miesię¬
cy organizowanie biblioteki druków wydawanych w Lublinie, tworzymy
też specjalną bibliotekę dzieł dotyczących ściśle historii naszego miasta”79.
W lutym 1937 roku prezes Rady Artystycznej Feliks Petruczynik,
w liście do dra Zygmunta Klukowskiego w Szczebrzeszynie, prosi o Opis
dżumy w Lublinie w 1625 r. oraz Sprawę o grzech sodomstwa w Lubli¬
nie 1637 r,, bowiem w księgarniach i antykwariatach książek tych nie
ma. Dr Klukowski przesłał egzemplarz książki Sprawa o szerzenie dżumy
w Lublinie w 1711 r,, za którą podziękował sam prezydent Liszkowski.
Ksiądz Ludwik Zalewski ofiarował bibliotece Drukarnię jezuitów w Lubli¬
nie i Dziejepartyzantki 1833.
W marcu 1937 roku Instytut Józefa Piłsudskiego, zwrócił się z proś¬
bą o poparcie wydania prac pisarskich Józefa Piłsudskiego pt. Pisma zbio¬
rowe Józefa Piłsudskiego - 10 tomów. Koszt kompletu opiewał na 30 zł
wlO ratach po 3 zł80.
W lutym 1938 roku Feliks Petruczynik w piśmie do prezydenta Lisz¬
kowskiego, pisał: „Od 9 lat w lokalu Zarządu Miejskiego w Trybunale znaj¬
duje się księgozbiór Lubelskiego Towarzystwa Lekarskiego liczący czter¬
naście tysięcy książek. Pertraktuję z doktorem Czerwińskim81, jako preze¬
sem LTL o zabranie książek, bowiem chcemy tam umieścić Referat Kul¬
tury i Sztuki oraz kancelarię Archiwum Miejskiego”82.
W odpowiedzi LTL informowało: „cenna biblioteka gromadzona stara¬
niem wielu pokoleń lubelskich lekarzy oczekuje na przeniesienie do no¬
wego gmachu Biblioteki im. H. Łopacińskiego, którego budowa jest na
ukończeniu”83.
Z Hrubieszowa przysłano pracę Bolesława Kłembukowskiego: Mir¬
cze, wieś powiatu hrubieszowskiego. Sprawa biblioteki została nagłośnio¬
na, mieszkańcy Lublina i województwa zgłaszali się z książkami.
79 APL, AmL 1918-1939, sygn. 3931 Sprawy biblioteki własnej (uzupełnienia), 1937.
80 Tamże.
81 Czesław Czerwiński (1867-1941), doktor medycyny, ginekolog, naczelny lekarz
Szpitala Sw. Wincentego a Paulo, działacz społeczny.
82 APL, AmL 1918-1939, sygn. 3932,Akta biblioteki własnej pomieszczenia i uzupeł¬
nienia, 1938-1939.
83 Tamże.
36
/page0039.djvu
Bronisław Nycz z Kuratorium Okręgu Szkolnego Warszawskiego
w marcu 1939 roku pisał do Zarządu Miasta: W czasie wyjazdów służbo¬
wych w jednej z bibliotek gminnych natrafiłem na ciekawy album podaro¬
wany przez ziemianina, niejakiego p. SiekluckiegoAlbum Lubelskie Adama
Lerue. Jest on w Gminnej Bibliotece w Goleszynie, powiat Sierpc”84. Fe¬
liks Petruczynik natychmiast wysłał pismo z prośbą o przekazanie albumu.
Biblioteka gromadzona była nadzwyczajnym wysiłkiem, prawdopo¬
dobnie posiadała 360 pozycji książkowych skatalogowanych i zinwenta¬
ryzowanych85.
Z faktur i zamówień dało się ustalić 57 tytułów książek, które zama¬
wiała Rada Artystyczna. Próby odnalezienia biblioteki nie dały rezultatu.
Można domniemywać, że po wybuchu wojny i niszczącym miasto - w tym
Ratusz Miejski - bombardowaniu Lublina 9 września, biblioteka uległa
zniszczeniu, a ocalałe tytuły zostały rozproszone. Istnieje domniemanie,
ze niektóre tytuły trafiły jako dary do organizującej się na nowo po woj¬
nie Biblioteki im. H. Łopacińskiego i Biblioteki Katolickiego Uniwersyte¬
tu Lubelskiego. Weryfikacja z zasobem biblioteki Łopacińskiego nie przy¬
niosła jednoznacznych wyników, tym bardziej, że nie wiadomo, czy książ¬
ki z zasobu Rady Artystycznej posiadały znaki własnościowe.
1. Albumpamiątkowe Rady Miasta Stołecznego Warszawy.
2. Album widoków Polski - seria lubelska.
3. Majer Bałaban, Die Judenstadt von Lublin, Berlin 1916.
4. Biernat z Lublina, Ezop, wyd. Biblioteka Pisarzów PAU, Kraków 1910.
5. Biernat z Lublina, Dialog Palinura z Charonem, Warszawa 1907.
6. Witold Cholewiński, Przewodnik po Lublinie i okolicy, Warszawa
1901.
7. Tadeusz Ciświcki, Czy Lublin był miastem rosyjskim i prawosławnym,
Lublin 1914.
8. Włodzimierz Demetrykiewicz, Konserwatorstwo dla zabytków arche¬
ologicznych, Kraków 1886.
84 Tamże.
85 Feliks Petruczynik, Rada Artystyczna m. Lublina w latach 1935-1937, „Pa¬
miętnik Lubelski”, t. III (lata 1935-1937), s. 506.
37
/page0040.djvu
9. Dla sierot. Księga zbiorowa Lubelskiego Towarzystwa Dobroczynności
w Lublinie, Warszawa 1897.
10. Gustaw Doliński, Lublin. Ilustracje.
11. Drukarnia Jezuitów w Lublinie.
12. Dziejepartyzantki 1833.
13. Dziewulski, Statistika nasilenija lublinskoj i siedleckoj gubernii, War¬
szawa 1909.
14. Henryk Eile, 'Warszawa z drewnianej murowana, Warszawa 1936.
15. Henryk Eile, Teatr warszawski w dobiepowstańczej.
16. Franciszek Galiński, Gawędy o 'Warszawie, Warszawa 1937.
17. Zofia Daszyńska-Golińska, Miasta i cechy w dawnej Polsce, Warszawa
1906.
18. Kalendarz polityczno-historyczny m. stołecznego Warszawy na rok
1917.
19. Jan Kamiński, Z dziejów konfraterni kupieckiej w Lublinie i z przeszłoś¬
ci cechu krawieckiego w Lublinie, Lublin 1915.
20. Bolesław Kłembukowski, Mircze, wieśpowiatu hrubieszowskiego.
21. Alfred Pomian Kobierzycki, Monografia Lublin, Lublin 1901.
22. Kajetan Koźmian, Pamiętniki 1780-1845, t. 6, Warszawa 1907.
23. Księgapamiątkowa obchodu napoleońskiego w Polsce.
24. Kazimierz Kumaniecki, Czasy lubelskie 1916-1918, Kraków 1927.
25. Adam Lerue, Album Lubelskie, Warszawa 1857-1858.
26. Lubelskapieśń ludowa, cz. 1, pod red. Józefa Chmary, Lwów 1937.
27. J. A. Łobodziński, Trybunał boski z Krzyża Jezusowego w roku 1723
ogłoszony a potem J.Mci Magdalenie Zielcow-Różewskiej dedykowany,
Lublin 1724.
28. Hieronim Łopaciński, Najdawniejszy widok Lublina wyjęty z dzieła
J. Brauna zl618r.
29. Z. Mayner, 'Wizerunek Trybunału Koronnego.
30. Monografia statystyczno-gospodarcza województwa lubelskiego, t. 1.
31. Adam Moraczewski,Warszawa: zarys dziejów, Lwów 1939.
32. Opis Dżumy w Lublinie wl625r.
33. Ordinatio Judicorum ordo gen Tribunalis Lubliniensis 1784 - 4 mowy
okolicznościowe.
34. Pieniądze papierowe tłoczone w Lublinie.
35. Helena Platta, Księżycowy Lublin. Poezje, Warszawa 1938.
38
/page0041.djvu
36. Przewodnik po Lublinie z planem miasta, wyd. Polskie Towarzystwo
Krajoznawcze, Lublin 1931.
37. Franciszek Pułaski, Nowe szczegóły o Biernacie z Lublina, Warszawa
1911.
38. Maria Ronikierowa, Ilustrowany przewodnik po Lublinie, Lublin 1901.
39. Michał Siedlecki, Z ziemi lubelskiej: jesień 1915 r., Kraków 1916.
40. Seweryn Zenon Sierpiński, Obraz miasta Lublina, Lublin 1839.
41. Seweryn Zenon Sierpiński, Obraz miasta Lublina, Lublin 1843.
42. Sprawa o grzech sodomstwa w Lublinie 1637r.
43. Sprawa o szerzenie dżumy w Lublinie wl711 r.
44. Statuta Regni Poloniae Herburta, druków w Lublinie z 1756 r., dar
dr Arnolda Koprowskiego (?).
45. Tacyt, Dialog o mówcach, wyd. Towarzystwo Przyjaciół Nauk w Lub¬
linie.
46. Stanisław Tomkowicz, 'Wycieczka w lubelskie, Kraków 1916.
47. Tramwaje i autobusy miejskie 1908-1933 w 'Warszawie.
48. Bolesław Ulanowski, Wyjątki z najdawniejszych ksiąg miejskich lu¬
belskich, Kraków 1885.
49. Unia Litwy z Polską, 1889.
50. Ambroży Wadowski, Kościoły lubelskie, Kraków 1907.
51. Widok Bramy Krakowskiej i Krakowskiego Przedmieścia Jana Dietry-
cha, 185 x 120.
52. Wielki książę Konstanty i obywatele lubelscy, [w:] Miscelanea Histo-
гіаХХІІ, Warszawa 1907.
53. Jan Władziński, Grunwald, a kościół Panny Marii w Lublinie 1410¬
1910, Lublin 1910
54. Wojciech Alojzy Zabielski, ks., Na zaczęcie Trybunałów Koronnych -
kazania.
55. Bogdan Zaborski, La partie Nord-Quest du plateau de Lublin, War¬
szawa 1934.
56. Jan Zacharyasiewicz, Sebastian Klonowie, Chełmno 1862.
57. Władysław Kornel Zieliński, Monografia Lublina, t. 1, Lublin 1878.
39
/page0043.djvu
BIBLIOGRAFIA
Źródła
APL, AmL 1918-1939, sygn. 864, spuścizna architekta Ignacego Kędzierskiego
(1877), 1922-1963.
APL, AmL 1918-1939, sygn. 3935, Księga protokołów posiedzeń Komisji Artys¬
tycznej m. Lublina 1927-1929.
APL, AmL 1918-1939, sygn. 3936, Rada Artystyczna m. Lublina, akta 1934¬
1936.
APL, AmL 1918-1939, sygn. 3937, Rada Artystyczna m. Lublina, 1937.
APL, AmL 1918-1939, sygn. 3938, Rada Artystyczna m. Lublina, 1938-1939.
APL, AmL 1918-1939, sygn. 3939, Rada Artystyczna m. Lublina - sprawozda-
niezdziałalności, 1938.
APL, AmL 1918-1939, sygn. 3940, Sekcja Dekoracyjna - akta 1939.
APL, AmL 1918-1939, sygn. 3941, Rada Artystyczna - sprawy estetyzacji mias¬
ta, 1935-1937.
APL, AmL 1918-1939, sygn. 3942, Rada Artystyczna - sprawy estetyzacji mias¬
ta, 1938.
APL, AmL 1918-1939, sygn. 3943, Sprawy wystaw sklepowych [w mieście],
1936.
APL, AmL 1918-1939, sygn. 3944, Sprawy wystaw sklepowych [w mieście],
1938.
APL, AmL 1918-1939, sygn. 4120,Akta Rady Artystycznej m. Lublina, 1939.
APL, AmL 1918-1939, sygn. 3932, Akta biblioteki własnej pomieszczenia i uzu¬
pełnienia, 1938-1939.
APL, AmL 1918-1939, sygn. 3930, Biblioteka własna, 1936-1937.
APL, AmL 1918-1939, sygn. 4136, Księgapamiątkowa Magistratu m. Lublina.
APL, AmL 1918-1939, sygn. 1847, Budowa Półkolonii Letnich na Slawinku,
1938-1939.
APL, AmL 1918-1939, sygn. 3931, Sprawy biblioteki własnej (uzupełnienia),
1937.
APL, AmL 1918-1939, sygn. 3919, Sprawy Kroniki miasta Lublina, 1936-1937.
APL, Inwentarz 864/168, Spuściznapo architekcie Ignacym Kędzierskim.
sygn. 1, Album fotograficzny pracowników Wydziału Budownictwa Zarządu
m. Lublin (1877), 1920-1963.
41
/page0044.djvu
Opracowania
Kubaszewska Hv Duklan Edward, [w:] Słownik Artystów Polskich i obcych w Pols¬
ce działających, t. 2, Wroclaw-Warszawa-Kraków-Gdańsk 1975, s. 111.
Łoza Stanisław, Architekci i budowniczowie w Polsce, Warszawa 1954.
Marczuk Józef, Rada Miejska i Magistrat Lublina 1918-1939, Lublin 1964.
Marczuk Józef, Radni Lublina w latach 1919-1939, Lublin 1997.
Panfil Tomasz, Herb Lublina: geneza, symbolika,funkcje, Lublin 1998.
Polski słownik biograficzny, t. 40, z. 167, Kraków 2001.
Słownik biograficzny miasta Lublina, t. 1, pod red. Tadeusza Radzika, Jana Skarb¬
ka i Adama A. Witusika, Lublin 1993.
Słownik biograficzny miasta Lublina, t. 2, pod red. Tadeusza Radzika, Adama
A. Witusika i Jana Ziółka, Lublin 1996.
Słownik biograficzny miasta Lublina, t. 3, pod red. Tadeusza Radzika, Adama
A. Witusika i Jana Ziółka, Lublin 2009.
Czasopisma
Petruczynik Feliks, Rada Artystyczna m. Lublina w latach 1935-1937, „Pamięt¬
nik Lubelski”, t. III (1935-1937), s. 502-509.
/page0045.djvu
INDEKS NAZWISK
AdamczykWładysław 34
Araszkiewicz Feliks 15, 17
Bałaban Majer 37
Banaszewski 25
Barszczewski Kazimierz 10, 14, 25, 29
BiałkowskiLeonlgnacy 11, 14, 17, 33
BiałobokJ. 31
Bielska 25
BiernatzLublina 37, 39
Boratyński Czesław 9
Braun J. 38
Budrewicz, płk 25
Budziszewski Zdzisław 34
Bujak 34
Chmara Józef 38
Cholewiński Witold 37
Chwalewski 25
Ciświcki Tadeusz 37
Czapski 34
Czerwiński Czesław 36
Czerwiński Seweryn 32
Danczowska Halina 25
Danczowski Antoni 5
Daszyńska-Golińska Zofia 38
DemetrykiewiczWłodzimierz 37
Dernałowicz-MalarczykElżbieta 21
Dietrych Jan 39
Długosz Jan 21
DobkiewiczZygmunt 10, 12
Doliński Gustaw 38
Doria-Dernałowicz Czesław 21, 22, 25,
29
Duklan Edward 16, 20, 25, 41
Dunin-Borkowski, malarz 27
DutkiewiczJózefEdward 15, 16, 18
Dylewski Stanisław 25, 32
Dziewulski 38
Eile Henryk 38
Filipowski Władysław 20
Fiszer K. 34
Galiński Franciszek 38
Gawdzik Czesław 29
Głodzik St., stolarz 34
Gnyś Adam 29
Gołębiowski 32
Gotze Józef 25
Górecki Eugeniusz 21
Gucwa Franciszek 18
Iwanicki Karol 29
Izdebska 31
Jahoda Robert 26, 27
Jakubanis Henryk 11, 14, 15
Jankowski 25
Jarosz Stefan 31
Jaroszyński Karol 27
JełowickiAdolfJózef,bp 20, 25, 29
Joselewicz Berek 18
Kamiński Jan 38
Karolewicz Grażyna 27
Kelles-Krauze Bohdan 16, 26, 29
Kędzierski Ignacy 10, 11, 14, 26, 32, 40
Klonowie Sebastian 27
Klukowski Zygmunt 18, 36
Kłembukowski Bolesław 36, 38
Kobierzycki Alfred Pomian 38
Kochanowski Jan 31
KononowiczZenon 25, 31
43
/page0046.djvu
Konstanty Romanowicz, wielki książę 39
Koprowski Arnold 39
Koziarski Antoni 14
Kozłowski 19
Koźmian Kajetan 38
Krajewska-Tartakowska Barbara 9
Kruszyński Józef 29
Kubaszewska H 41
Kumaniecki Kazimierz 38
Kurzątkowski Piotr Juliusz 26, 32
Lambach Edward 16, 20
Lecewicz 25
Lerue Adam 37, 38
LiszkowskiBolesław 10, 11, 14, 33, 36
Łaparewicz 26
Łobodziński J. A. 38
Łopaciński Hieronim 15, 19, 23, 24, 25,
36, 38
Łoza Stanisław 41
Łukasiewicz Stanisław 10, 11, 12, 14,
19, 21, 22, 26
Makarewicz Julian 29
Mansperl Bronisław 18
Marciniak A. 33
Marczewski Ludwik 32
MarczukJózef 41
Mayner Z. 38
Milewski 25
Miłosiowa Janina 31
Moraczewski Adam 38
Nycz Bronisław 37
Okulicz, inż. 29
Oleś, inż. 29
Orlicz-Dreszer Gustaw, gen. 31
Orlikowski 29
Panfil Tomasz 42
PapiewskiFranciszek 11, 14, 18, 26
Paprocki Henryk 32
Petruczynik Feliks 9, 14, 18, 25, 26, 34,
36, 37, 41
PiechotaJózef 9, 10, 17, 23
Pieczyrak Roman 11, 14
PiłsudskiJózef 31, 36
PiotrowskiStanisławJustyn 12, 16, 25
Pittner J. 19
PiwockiKsawery 10, 14, 18, 19
Platta Helena 38
Poddębski Henryk 23
Popławski Mieczysław Stanisław 25
Poznański 26, 32, 33
Pułaski Franciszek 39
Radzik Tadeusz 41
Rejtan Tadeusz 19
Riabinin Jan 33
Rojowski Tadeusz 29
Ronikierowa Maria 39
RupniewskiEdmund 11, 14, 25
Rutkowski 25
Sas-Woycicka Halina 27
Sebastianów, wicegubernator lubelski 27
Siedlecki Michał 39
Sieklucki, ziemianin 37
Sierpiński Seweryn Zenon 39
Skarbek Jan 41
Sordylowa Barbara 9
Sosnkowska Zofia z Janickich 10
Sosnkowski Jerzy 10
Sosnkowski Kazimierz 10
Staszic Stanisław 18
Stefański Cz. 26
Surdacki 25
SzczepańskiCzesławApolinary 31
Świeży Janusz 29, 31
Tacyt 34, 39
Teleżyński Konstanty 29
44
/page0047.djvu
Tomkowicz Stanisław 39
Turczyński 31
Ulanowski Bolesław 39
"Wadowski Ambroży 39
Wiatrowski Antoni 29
Wierzbicki Aleksander, stolarz 34
Wincenty a Paulo, święty 36
Witkowski Tadeusz 10, 14, 18, 19, 26,
27, 29, 30
Witusik Adam A. 41
Władziński Jan 39
Wojciechowski J., stolarz 34
Wojciechowski Stefan 11, 14, 18, 21, 25
Wyszyński Kazimierz Marian 18, 19
Zabielski Wojciech Alojzy, ks. 39
Zaborski Bogdan 39
Zacharyasiewicz Jan 39
ZajączkowskiAdam 11, 14, 17, 32
ZalewskiLudwik 11, 14, 17, 18, 33, 36
Zamorowski Henryk 20, 25
Zielcow-Różewska Magdalena 38
Zieliński Władysław Kornel 39
Ziółkowski Wiktor 25, 32
Zyber 31